immunitet05

244 RozdziałStosowanie prawa międzynarodowego - podmioty

3. Immunitet państwa a naruszenia norm ius cogens

258 Ostatnio pojawiła się kwestia, czy państwo może skutecznie powoływać się na immunitet przed sądem krajowym innego państwa w stosunku do aktów, które uznawane są za sprzeczne z prawem międzynarodowym (np. stanowią ludobójstwo, tortury, agresję itp.). Niektóre sądy wydają się sympatyzować z tezą wykluczającą działanie immunitetu w stosunku do aktów sprzecznych z prawem międzynarodowym^{1 2}, inne ją jeszcze odrzucają³. Problem ten pojawił się także w odniesieniu do blisko związanego z immunitetem państwa, immunitetu głowy państwa i innych członków rządu, stąd opisywane poniżej orzeczenia dotyczą obydwu

KOmpeienejc

pnień; ilustrację problemu stanowi ewentualne pierwszeństwo żaka-tr wobec norm dotyczących immunitetu państwa, sprawie ARAdsani v. Rząd Kuwejtu¹ powód twierdził, że był torturo-Iprzez funkcjonariuszy państwowych Kuwejtu z polecenia członka jy królewskiej. Brytyjski sąd pierwszej instancji uznał, że ponieważ międzynarodowe stanowi część porządku krajowego Wlk. Bryta-)żliwość przyznania immunitetu za działania sprzeczne z prawem larodowym należy odrzucić. Sąd apelacyjny uchylił jednak wyrok rał Kuwejtowi immunitet na podstawie ustawy o immunitecie pań-1978 r. Sąd argumentował, że skoro ustawa zawiera wyczerpujące lowanie, immunitet może być odrzucony tylko, gdy wynika to wy-z ustawy, nie można zatem twierdzić, że tortury, ponieważ są |żne z prawem międzynarodowym, nie mogą stanowić przedmiotu litetu (musiałoby to jasno wynikać z ustawy).

|e stanowisko przyjęła Izba Lordów w sprawie R v. Bow Streei Mefro-i-Aiagistratę exparte Pinochet Ugarte (No. I)¹. W sprawie tej generał let powoływał się na immunitet w związku z toczącym się wobec nie-tępowaniem ekstradycyjnym. Zdaniem Izby Lordów, co do zasady iitet rozciąga się tylko na akty urzędowe funkcjonariusza państwo-(official governmental acrs), o tym zaś, co stanowi tego typu akt, de-nie prawo krajowe, lecz prawo międzynarodowe. Skoro zatem pra-/yczajowe, a także Konwencja NZ przeciwko torturom i innemu iemu, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu lub karaniu z 1984 r., tortury i branie zakładników za akty bezprawne, nie mogą one być liotem immunitetu. Orzeczenie to jednak uchylono na tej podstawie, nie był właściwie ukonstytuowany³. Kolejne orzeczenie w sprawie pieta⁴ koncentrowało się wokół kwestii podwójnej przestępności |wie ekstradycji, niemniej Izba Lordów przyznała, że zakaz tortur sta-jnormę iuris cogentis i stąd sprawca pochodzący z państwa-strony /encji z 1984 r. nie może korzystać z immunitetu. Nie można powołać immunitet w stosunku do czynności, do karania których Wlk. Bryta-ibowiązała się w umowie międzynarodowej i które w prawic krajo-

Nb. 258

1

¹ Na przykład Filartiga v. Pena-Irala (1980) 630 F 2d 876; 1LR 77(1988), s. 169; Von Dardę! v. ZSRR 623 F.Supp. 246 (1985), ILR 77 (1988), s. 258 i n. Powód dochodził odszkodowania od ZSRR z tytułu bezprawnego zatrzymania, uwięzienia i spowodowania śmierci bliskiego krewnego Raouta Wallcnbcrga, dyplomaty szwedzkiego, który podczas 11 wojny światowej pracując w Budapeszcie ocalił życic tysiącom Żydów. W 1945 r. ZSRR aresztował Wallcnbcrga, pomimo jego statusu dyplomatycznego. Po początkowym negowaniu faktów, ZSRR przyznał, że Wallcnbcrga zatrzymano w wyniku przestępczej działalności poprzedniego ministra bezpieczeństwa państwa i żc zmarł on z powodów naturalnych w 1947 r. Sąd amerykański w tej sprawie odrzucił immunitet ZSRR przyjmując, żc ustawa amerykańska o immunitecie państwa tzw. FS1A odzwierciedla istniejące wcześniej standardy prawa międzynarodowego (zawiera więc cksccpcję), zgodnie z którymi rząd odpowiada za akty stanowiące oczywiste naruszenie powszechnie przyjętych reguł prawa międzynarodowego. Sąd odwołał się także do zasady jurysdykcji uniwersalnej w stosunku do naruszeń norm prawa międzynarodowego o charakterze ius cogens lub skutkujących erga omnes. Zdaniem Sądu, naruszenie immunitetu dyplomatycznego było tego typu naruszeniem.

' W sprawie Argentyna v. Amerada Hess Shipping Corp. Sąd Najwyższy USA przyznał Argentynie immunitet w związku z roszczeniem właściciela tankowca, zaatakowanego i zniszczonego przez argentyńskie siły zbrojne podczas konfliktu falklandz-kiego. SN odrzucił zarzut powoda, żc Argentyna nie powinna korzystać z immunitetu w stosunku do działań niezgodnych z prawem międzynarodowym [109 S.Ct. 683 (1989)]. Tym samym SN odrzucił tezę sformułowaną wcześniej w orzeczeniu Von Dardę! v. ZSRR; Siderman de Blake v. Argentyna 965 F.2d 699 (1992); Princz v. RFN 26 F 3 d 1166 (DC Cir. 1994), s. 1176-1185, ILR 103, s. 618. W 1945 r. Hugo Princz, obywatel USA, Żyd, został aresztowany przez władze niemieckie na terytorium obecnej Słowacji, gdzie mieszkał wraz rodziną, i wysłany do obozu koncentracyjnego, tam zmuszany do pracy na rzecz niemieckich koncernów (praca niewolnicza). Jego rodzice

2

siostra nie przeżyli wojny. Princz po wojnie próbował skorzystać z odszkodowania w ramach specjalnego programu ustanowionego prze2 RFN, nic spełniał jednak kry

3

l-Adsani v. Rząd Kuwejtu. ILR 100 (1995), s. 465.

prawa R i>. 5«u* Street Metropolitan Magistrale ex parte Pinochet Ugarte I?;, wyrok z 25.11.1999 r., ILR 100(1995}, s. 465.

rawa R v. Bow Street Metropolitan Magistrale ar parte Pinochet Ugarte *), wyrok z 25. i 1.1999 r.. ILM 38 (1999), s. 1302. Wyrok ten uchylił orzeczenie Lawy Królewskiej z 28.10.1998 r„ ILM 38 (1999), s. 70. prawa R v'. Bow Street Metropolitan Magistrale ex parte Pinochet Ugarte ILM 38 (1999), s. 581.