p56 Chądzyński Region i jego rozwój 07

Teorie grawitacji (inaczej nazywane teoriami wzajemnego oddziaływania, ciążenia lub przyciągania) zakładają, iż układ społeczno-gospodarczy dąży do osiągnięcia stany równowagi. Teoria została rozbudowana przede wszystkim przez J. Stewarta i C. Zipfe (ok. 1946). Zakłada, iż równowaga kształtowana jest przez dwie siły: koncentn$pą i dekoncentrującą. .Siła dośrodkowa prowadzi do skupienia się jednostek driałalmjfa, gospodarczej w niewielkiej liczbie ośrodków większych, podczas gdy siła odśrodkowemu ruje działalność gospodarczą ku wielu ośrodkom mniejszym. (...) Małe ośrodki swoje szanse rozwojowe wiązać będą z tymi rodzajami działalności społecznej i gospodarek,fib rych rozmieszczeniem rządzą siły odśrodkowe, podczas gdy duże z tymi, o lokalizacji rych przesądzają siły dośrodkowe"¹³⁷. Każdy region (miejscowość) pojmowany jest jako pewna masa, mająca strukturę zgodną z pewnymi zasadami kierującymi zachowaO|H| indywidualnych cząstek, ograniczając i inicjując jednocześnie ich działanie (miara a* że być wyrażona liczbą ludności, potencjałem gospodarczym itp.). Zależności nfaią ośrodkami można zobrazować jako oddziaływanie pomiędzy masami, przy czym dl tego oddziaływania jest proporcjonalna do iloczynu ich mas i odwrotnie proporqfl|K na do pewnej funkcji odległości między nimi¹³⁸. Teoria ta zwraca uwagę, iż większe możliwości rozwojowe mają ośrodki większe.

Modele fazowe. Do najbardziej znanych modeli fazowych zalicza się: model marksistowski, koncepcję N.D. Kondratiewa, teorię cyklu życia produktów, teorię dojrzałości firmy¹³⁹. Podstawowe ich założenia wynikają z obserwacji i analiz opisowych faktów historycznych państw i regionów. Zasadnicza konkluzja tych analiz sprowadza się do wniosku, iż na rozwój wszystkich szczebli podziału terytorialnej państwa, w tym miast, wpływają zarówno procesy technologiczne, społeczne, gp spodarcze, jak i polityczne. Natomiast sam rozwój nie jest zjawiskiem ciągłymi 1** przebiega fazami. Wpływ zmian w przemyśle na rozwój miast i regionów uzależnia-ny jest zatem od wielu czynników, m.in. od: wielkości miast, ich funkcji, innowacji technicznych, technologicznych. Czynniki te oddziaływując na siebie wzajem* tworzą lokalne mnożniki dające dodatkowe efekty gospodarcze, kumulujące się na obszarze regionu. Przy czym zakres i siła oddziaływania czynników ulega ewotacji w czasie na skutek pojawiania się nowych determinant rozwoju.

Najpopularniejszym modelem w zakresie tej grupy jest model marksistowski (zaproponowany przez K. Marksa w 1867 r.). Autor zakłada, zgodnie z prawem rozwoje

^1,7 J.J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej. Uniwersytet im. A. Mickiewicza W Poznaniu, Poznań 2001.1 ^,M W. Isard. Metody analizy regionalnej. Wprowadzenie do nauki o regionach. PWN. Warszawa 1965, s. 3460® ⁱⁿ Stackelberg von K., Hahne U., Teorie rozwoju regionalnego, [w:] Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pacy Procesy migracyjne. Polska. Czechy, Niemcy, pod redakcją St. Golinowskiej. Raport IPiSS, zeszyt nr 16, W*¹ szawa 1998, s. 62-63, oraz H. Godlewska, Lokalizacja działalności gospodarczej. Wybrane zagadnienia, Wyt sza Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych, Warszawa 2001, s. 45-46.