pdl"6

stawia, niestety, pewien nieuchwytny margines wymykający się spod kontroli.

Z przedstawionego materiału wynika, iż zmiany zaistniałe w naszej demonologii ludowej w ciągu ostatniego stulecia charakteryzowały się głównie:

a)    obumieraniem wierzeń w demony atmosferyczne i przyrodnicze, z tym jednak, że niektóre cechy działania tych demonów przeniesione zostały na wyobrażenia demonów społecznych (zwłaszcza ludowych diabłów),

b)    zanikaniem wierzeń w opiekuńcze demony domowe, których funkcje częściowo przejęte zostały przez ludowo-chrześcijańskie wyobrażenia aniołów. a niekiedy także i diabłów,

c)    wyeksponowaniem wątków wierzeń diabłologicznych i parademo-oicznych.

Wiąże się to ściśle i wynika niewątpliwie z pewnych uwarunkowań społeczno-politycznych i kulturowych rzutujących na całokształt życia polskiego ludu. Koncepcje oświeceniowe, ruch ludowy, przemiany struktury produkcji i wymiany towarowej, wreszcie udział w walkach narodowowyzwoleńczych, to czynniki nobilitujące społeczność wiejską. Wpływając na mentalność myślenia, postaw i zachowań, torowały drogę racjonalizmowi i krytycyzmowi w sferze uczuć i emocji. Powyższe przewartościowania zarysowały się szczególnie mocno po II wojnie światowej, jako rezultat procesów industrializacji, powszechnej oświaty, ruchów migracyjnych i ogólnych przeobrażeń cywi-lizacyjno-technicznych. Dokumentacja z prowadzonych badań terenowych wskazuje, że wierzenia demoniczne odnaleźć można w poglądach starszego i średniego pokolenia mieszkańców wsi. Pokolenie najmłodsze, często wyobcowane ze środowiska, krytycznie osądza wiarę swoich ojców i dziadów w duchy i czarownice. Wypowiedzi starszych informatorów unowocześniają niekiedy tradycyjne wierzenia demoniczne zgodnie z duchem postępu cywilizacyjnego. Stąd przypisywanie diabłom postaci hitlerowców, mocom piekielnym działanie automatu pralniczego, a poczciwej kostusze jazdę na motocyklu. Ostatnie lata ujawniły także pewne nowe zjawisko w ludowych wierzeniach — tworzenie się wyobrażeń demonów kosmicznych (gawędy o spotkaniach z kosmitami).

Tak w najogólniejszych zarysach przedstawia się kształt współczesnych wierzeń demonicznych polskiego ludu. Przypuszczalnie niedługi już będzie ich żywot w świadomości człowieka. Pozostanie po nich jedynie trwały ślad w folklorze, sztuce ludowej, profesjonalnej twórczości plastycznej i literaturze pięknej. Ludowe rzeźby, malowidła na szkle, rysunki, obrazy i utwory literackie wywodzą się z jednego praźródła i stanowią integralny składnik kultury narodowej. Zaklęte w drzewie, obrazie i opowieści, diabły i czarownice, duchy dobre i złe, olśniewać będą przyszłe, pokolenia Polaków przebogatą panoramą wierzeń demonicznych.    B/f/.