sanktuariasłowiań120

tarnym oddał jednak realizację akcji misyjnej ze swej strony miejscowym władzom, księciu, rodom miast itp. Jest oczywiste, że cień jego potęgi wywierał tu wpływ zasadniczy, niemniej w oczach przeciętnego szarego mieszkańca Pomorza to miejscowe władze podejmowały decyzje.

Przemyślna, roztropna i stopniowa polityka chrystia-nizacyjna, tolerująca nawet wbrew uchwałom soborowym i synodalnjrra dawne obyczaje dawała pozytywne rezultaty.

Zupełnie odmienna była sytuacja na Połabiu. Tutaj chrystianizacja była prowadzona przez obce władze, przez obcych kapłanów nie uwzględniających miejscowych warunków. Ortodoksyjne postępowanie duchowieństwa, niekonsekwencje w postępowaniu, między innymi chwilowe traktowanie Słowian połabskich czy raczej niektóre z ich plemion jako sojuszników przynosiło odwrotne skutki. Przypomnijmy, że nawet w momencie sojuszu zaciekli przedstawiciele świata chrześcijańskiego widzący w owych Słowianach jakichś podlu-dzi nie mogli się powstrzymać od okazywania im i ich wierzeniom pogardy. Przykładem niech będzie tutaj zdarzenie z czasów oblężenia przez Henryka II grodu w Niemczy* Wówczas to „...Wieleci tymczasem... skarżyli się na to, że obrażono ich boginię. Albowiem jeden z ludzi margrabiego Hermana cisnął kamieniem w jej wizerunek na sztandarze. Kapłani Wieleccy udali się ze skargą do cesarza i otrzymali jako odszkodowanie 12 funtów srebra...”

Jest oczywiste, że takie postępowanie nie pozwalało na spokojną akcję misyjną. Pamiętać jednak wypada, że jakie by były nakazy władz kościelnych, zapewne nieprzemyślane, zbyt bezwzględne i nietolerancyjne, to wszystko to było przecież jednym z elementów ogólnej polityki wyniszczenia i podboju Słowian przez Niem-r

ców. Odpowiedzią była tu tylko zawziętość, brak zrozumienia ogólnej sytuacji, a w efekcie klęska.

O wiele później podobną akcję misyjną z tym samym efektem podejmą przeciw Prusom Krzyżacy. Po zaciętym oporze pozostała pustynia. Znów zupełnie inaczej potoczyła się akcja misyjna na Litwie. I tutaj będzie ją prowadził miejscowy władca rozumiejący własny lud. I tu zapewne z przymrużeniem oka patrzono na pozostawianie dawnych obyczajów nie niszcząc ich, lecz jedynie akceptując i zewnętrznie chrystianizując.

Oczywiście zbyt wielki przedział czasowy dzieli te dwa zdarzenia historyczne, aby sądzić, źe posługiwano się doświadczeniami z Polski. Zapewne Litwini mieli jeszcze w pamięci koegzystencję chrześcijaństwa z dawnymi zwyczajami na wschodnich rubieżach ówczesnego Mazowsza rządzonego jeszcze przez Piastów. Wreszcie i w jednym, i w drugim wypadku akcję tę podjęli wyjątkowo mądrzy władcy.

Jakkolwiek problematyka chrześcijaństwa nie wchodzi w zakres tej książki, to jednak wydawało się słuszne w zakończeniu zasygnalizować pewne problemy z nim związane, aby zrozumieć, dlaczego tak długo, często do dzisiaj, wiele z obyczajów pogańskich mogło przetrwać.

Religia dawnych Słowian ukształtowała się nie w pustce, ale w związku z innymi, często bardziej rozwiniętymi religiami. Nie wytworzyła się ona samoczynnie, na jej ostateczny charakter wpłynęło wiele kontaktów zewnętrznych. Już w początkach zetknięcie się wcześniej szych ludów rolniczych z najezdniczymi „sznurowcami” spowodowało zapewne niejako wymienne przekazanie sobie własnych idei. Wówczas to, być może, przejęto kult słońca, później stopniowo zacierający się na korzyść bóstw piorunowych. Wpływy etruskie, rozprzestrzenione przez owych bojowych przedstawicieli kultury wschodnioponlorskiej, nałożyły nowe

227