S5006370

nośnej. W obiekcie iyxił nie zachowa]) się żadne wyraźne pozostałości paleniska.

Odnoszony do najmłodszej. (Ii-ej fazy, duży budynek pólziemiankowy (60(h400 cm), oznaczony jako ob. 56 ż Krakowa Pleszowa 20, zorientowany byl dłuższą osią w kierunku NWW-SEE (tabl. 156). Jedynym elementem konstrukcyjny m, zarejestrowany m w obrębie jego zarysu, są ślady dużgo słupa pośrodku wschodniej ściany krótszej. Jama poslupowa miała średn. 45 cm i zagłębiona była ok. 50 cm poniżej poziomu dna budynku. Linia profilow a, założona w trakcie eksploracji obiektu, nie pokrywa się z dłuższą jego osią. Możliwe więc. że podczas badań przeoczono jamę po-shipową w przeciwległej, zachodniej ścianie szczytowej. zw łaszcza, że dno obiektu jest w tej partii bardzo wyraźnie przeglębione (ok. 40-50 cm) w stosunku do partii przeciwległej. W pobliżu narożnika S\V zarejestrowano warstwę spalenizny, stanowiącą być może pozostałość paleniska.

Klasyczną formę budynku z dwoma słupami pośrodku krótszych ścian reprezentuje prawdopodobnie również obiekt 105 z Krakowa Krzesławic (Poleska. Tobola 1987. 46n., ryc. 26), o wym. 450x380 cm, zorientowany dłuższą osią w kierunku NE-SW. Pośrodku jego zachodniej ściany szczytowej w idoczna jest duża jama poslupowa (średn. 45 cm. glęb. 40 cm poniżej dna obiektu). Przeciwległy skraj budynku nie został przekopany. z uwagi na rosnące tam. potężne drzewo. Dno obiektu było nieznacznie głębsze w części NE W badanej partii nic stwierdzono ewidentnych śladów paleniska. a jedynie drobne węgle drzewne rozrzucone po całym wypełnisku obiektu.

Typ A-lb (ryc. 27:2)

Specyficzny w ariant budynku półziemiankowcgo, oma w lanego typu reprezentuje obiekt 8 z osady w Krakowie Kzeslawicach (op. cit., 1 Inn., ryc. 3), zniszczony niestety częściowo przez rów gazociągu. Zasadniczy jego zarys był również regularnie prostokątny o zaokrąglonych narożnikach. Do ściany S przylegała jednak nisza, najpewniej nieco płytsza niż poziom „podłogi" głównej bryły budow li, którą interpretować można jako pozostałości wejścia. Długość odsłoniętej w całości ściany S (dłuższej?) wynosiła ok. 460 cm. minimalna szerokość budynku ok. 350 cm. Konstrukcja nośna dachu wsparta była zapewne także na dwóch slupach o średn. ok. 30 cm. znajdujących się pośrodku ścian ŚW i NE (szczytowych?) budynku. Wzdłuż w szystkich odsłoniętych ścian, wyłączywszy ok. 150 cm odcinek środkowej partii ściany S (w miejscu, gdzie przylegała nisza), widoczne były regularnie rozmieszczone, małe jamy po-słupowc (średn. 10-15 cm), stanowiące najprawdopodobniej ślady konstukcji ścian (plecionka). Na dłuższej osi obiektu, prostopadle do niej. naprzeciwko niszowa-tego wejścia, zarejestrowano ślady dużego paleniska (wym. 150x100 cm), zagłębionego ok. 10 cm poniżej poziomu „podłogi" pólzicmiunki. Na jego dnie leżała warstwa polepy, a poniżej kilkucentymetrowa warstwa przepalonego in silu lessu. Obok śladów spalenizny (węgle drzewne, grudy polepy) palenisko to. jak też cale wypełnisko obiektu, zaw ieruło m. in. liczne bryły żużla, złom żelazny i brązowy. Obiekt interpretowany jest jako warsztat metalurgiczny (kowalski, odlewniczy, jubilerski).

Najmniejszy t opisanych w yżej budynków (ob. 69 z Krakowa Krzesławic) miał długość ok. 4 m i powierzchnię ok. 9.5 nr', największy (ob. 56 z Krakowa Pleszowa 20) - długość 6 m i pow ierzchnię 24 m^:. Przeciętna ich pow ierzchnia wynosiła 15.35 nr. a stosunek ścian dłuższych do krótszych wahał się w granicach 1:0,62 do 1:0,84. Zachowane partie ścian były, z reguły, pionowe. Dna zasadniczo płaskie, zagłębione do ok. 60-130 cm poniżej poziomu gruntu, a w zaobserwowanych w niektórych budynkach, wyraźniejszych pr/.eglębie-niach den stwierdzano zazwyczaj obecność śladów, które interpretować można jako pozostałości prostych palenisk lub pieców. Były one zlokalizowane w centralnych (Kraków Krzesławice: obiekty 8. 69), bądź w zachodnich partiach, przy jednej ze ścian szczytowych budynków (Kraków Wyciąże: ob. 421. Kraków Pleszów 20: ob. 56). Tylko w jednym przypadku można w sposób dość pewny lokalizować wejście do budynku - w ob. 8 z Krzesławic znajdow ało się ono najprawdopodobniej pośrodku ściany S (nisza).

Poza niezbyt wyraźnymi śladami palików na dłuższej osi jednej z półziemianek z Krakow a Wyciąża (ob. W5A/2/91). nie zauważono w obrębie zarysów żadnych dodatkowych elementów konstrukcyjnych, wskazujących na istnienie wewnętrznych podziałów pomieszczeń. Najprawdopodobniej więc były to w większości proste, jednownętrzowe budowie pólziemiankowe. przykryte dwuspadowym dachem, którego grzbiet (kalenica) wspierał się na dwóch słupach nośnych (konstrukcja na sochę i ślemię). Ściany drewniane (drewniano-glinia-ne?). wykonane były bądź techniką plecionkową (ob. 8 z Krakowa Krzesławic), bądź w innej technice, wykorzystującej jako budulec dranice, czy bierwiona. Jak się wydaje ścian żadnego z wymienionych wyżej budynku nie wykonano w klasycznej technice zrębowej, przynajmniej jeśli chodzi o ich partie zagłębione w podłoże, bowiem wszystkie obiekty mają mniej lub bardziej, zawsze jednak wyraźnie zaokrąglone narożniki.

Odnośnie funkcji omawianych tu obiektów, należy zauważyć, że aż trzy spośród nich. tj. obiekty 8 i 69 z Krakowa Krzesławic oraz budynek 421 z Krakowa Wyciąża. dostarczyły znalezisk pozwalających interpretować je jako warsztaty metalurgiczne (zawierały pozostałości pieców, czy też palenisk o skomplikowanej konstrukcji, fragmenty dysz, żużle żelazne, ślady zw iązane z odlewnictwem). Pozostałe, ze względu choćby na dość pokaźne rozmiary, zasadniczo służyć mogły jako budynki mieszkalne.

Obiekty omawianego tu typu. zwłaszcza proste, jednobrylowc budynki wgłębione (typ A-la), stanowiły najczęstszy i najszerzej rozpowszechniony typ budynków na terenach środkowoeuropejskiej Celtyki. Analogiczną formę, konstrukcję i przeciętną powierzchnię miała większość budnków odkrytych nu osadzie w Nowej Cerekwi (Czerska 1963a, 292nn., ryc. 15; 1963b, 136, ryc. 2; 1964.124, ryc. 1). Zbliżone obiekty stanowią też dominujący typ wgłębionych budynków

na osadach lateńskich z Moraw. Czech i Słowacji, a znane sj( również. z Dolnej Austrii, Bawarii i Wirtembergii (por. typ A-lu i. Meduny 1980. SOnn., I98nn.. zc&t. 1, tam tez cyt. lit.; Waldhauscr n. uli. 1993, 348nn., ryc. 12*war. 120-150. ryc. 164).

1VpA-2

Zaliczono tu obiekty zbliżone do omówionych wyżej, zarówno jeśli chodzi o kształt zarysu poziomego (prostokątne o zaktąglonych narożnikach), jak też pra-wopodobną formę zadaszenia (dach dwuspadowy o kalenicy wspartej na słupach umieszczonych na osi dłuższej). W obrębie budynków opisywanego tu typu, obok dwóch jam poslupowych pośrodku krótszych ścian, obserwowano także dalsze (co najmniej jedną), wspomagające najpewniej konstrukcję nośną. Znajdowały się one prawie dokładnie pośrodku dłuższej osi. były wyraźnie przesunięte w kierunku ścian szczytowych, bądź dostawione od wewnątrz do słupów nośnych, znajdujących się pośrodku krótszych ścian. Konieczność dostawienia dodatkowych słupów wiązała się najprawdopodobniej z przeciętnie nieco większą długością opisywanych tu budynków, celem zapobieżenia niebezpiecznemu wyginaniu się kalenicy. Nie jest też wykluczone, iż zwłaszcza w przypadku budynków-mniejszych rozmiarów (np. ob. 73 z Krakowa Krzesławic) dodatkowy slup (słupy) dostawiono później (naprawa nadwyrężonej konstrukcji?).

Podobnie, jak w przypadku omówionych wcześniej półziemianck typu A-1. wśród rozpatrywanych tu obiektów wyróżnić można dwa warianty.

Typ A-2a - obiekty o prostokątnym zarysie (jed-nobryłowe) (ryc. 27:3-4)

Klasyczny przykład budynku tego typu reprezentuje ob. 521 z Krakowa Pleszowa 17 (tabl. 52). odnoszony do najstarszej fazy grupy tynieckiej, niestety bardzo źle zachowany (silnie zerodowany). Na jego dłuższej osi znajdowały się trzy jamy posłupowe o średn. ca 30cm. zagłębione 25-30 cm poniżej dna pół ziemianki, dwie pośrodku ścian szczytowych i trzecia w centralnej partii obiektu. Przy obu ścianach dłuższych zaobserwowano ślady dwóch dalszych, rozmieszczonych asymetrycznie. niewielkich jam (średn. 15 i 20 cm), które \vy-płycily się jednak równocześnie z dnem obiektu i najpewniej nic miały związku z konstrukcją nośną zadaszenia budowli. Obiekt zorientowany był osią dłuższą w kierunku NE-SW. miał wymiary ca 560x320 cm. Dno płaskie (bez jakichkowiek wgłębień) znajdow ało się na glęb. ca 10-25 cm od pozimu odsłonięcia. Wewnątrz nie stwierdzono jednoznacznych śladów paleniska.

Pozostałościami budynków tego samego typu były najprawdopodobniej także dw a obiekty odkryte na osadzie najmłodszej fazy w Krakowie Krrcsław icach - ob. 23 i ob. 73 (Poleska! Tobola 1987. 20nn. 30nn. ryv. 7. 15). Ob. 73 to relikt niewielkiej, regularnie prostokątnej pólzismianki (wym. 370x250 cm) o płaskim dnie (głębi 90-100 cm od współczesnego poziomu). W jego obrębie, oprócz dwóch słupów pośrodku ścian szczytowych, na osi dłuższej znajdow al się trzeci słup oddalony ok. 70 cm od zachodniej ściany. Jamy posłupowe miały średn. ok. 25 cm i zagłębione były 30-40 cm po

niżej poziomu „podłogi". Zadaszenie znacznie większego budynku 23 (wym. 600x400-460 cm) wspierało się na dwóch slupach w ścianach krótszych (średn. około 40 cm. glęb. 60-80cm poniżej dna obiektu), a ponadto na dwóch dalszych słupach podobnej wielkości i głębokości, cofniętych o ok. Im do wnętrza budowli i wzmocnionych najpewniej przez trzy kolejne, nieco mniejsze slupy (średn. 20-30 cm. gleb. 30 cm) dostawione od strony S. Dno obiektu było nierówne, bardzo wyraźnie zagłębione w partii centralnej i NE. oraz wzdłuż niektórych odcinków dłuższych ścian (ślady konstrukcji ścian?). Na dłuższej osi obiektu, w pobliżu zachodniej ściany szczytowej. zarejestrowano wyraźne ślady paleniska. Zarys rzutu poziomego opisywanego tu obiektu wykazuje pewną nieregulamość (występ) w narożniku S. którą można ewentualnie interpretować jako ślad wejścia do budynku (wspartego na słupie?).

Typ A-2b - Obiekty o zarysie prostokątnym z niszą przy jednej ze ścian (ryc. 27:5)

Prostokątny zarys dużego obiektu 76 z Krakowa Krzesławic (wym. 680x450 cm) powiększony jest o sporej wielkości niszę (wym. 120-150x280 cm) przyległą do jego zachodniej ściany krótszej (Poleska. Tobola 1987, 38tm.. ryc. 17). Pośrodku krótszych ścian zasadniczej bryły budowli znajdowały się dwie potężne jamy posłupowe o średn. około 60 cm. wkopane do glęb. około 60 cm poniżej dna pótziemianki. oraz trzy nieco mniejsze i płytsze jamy (średn. 30-40 cm. głęb. 30-50 cm), w których osadzone były słupy wspierające najpewniej konstrukcję nośną dachu. Jama poslupowa (średn. 25 cm. głęb. 45 cm) znajdowała się również pośrodku krótszej (W) ściany niszy. Obiekt miał płaskie, stosunkowo równe dno. bez żadnych wyraźnych zagłębień, a w jego wnętrzu nie stwierdzono ewidentnych śladów paleniska.

Niewykluczone, iż zbliżoną formę (i konstrukcję?) miał również, przebadany niestety tylko częściowo, ob. W5/43/90 z niszą przy zachodniej ścianie (tabl. 363.1, należący do najstarszej fazy osady wyciążskiej. W jego obrębie zarejestrowano kilkanaście jam poslupowych. Największe z nich (średn. 40-50 cm), najsilniej zagłębione (30-50 cm), rozmieszczone były wzdłuż osi NS budynku. Gdyby przyjąć, iż była to główna (dłuższa) oś obiektu, oznaczałoby to nietypową orientację, w porównaniu do większości opisywanych tu pólziemianek. Pozostałe jamy posłupowe. z reguły mniejsze (15-30 cm) i wyraźnie płytsze (15-20 cm poniżej dna obiektu), otaczały centralną, wgłębioną partię obiektu, w obrębie której zarejestrowano wyraźne ślady paleniska. Kmieważ jednak, jak wspomniano, nie odsłonięto całego zarysu, (rudno orzec, które z jam są pozostałością słupów nośnych konstrukcji budowli, a które spełniały mną funkcję (np. stanów ią siady podziału wnętrza). Można sądzić jednak, że budynek miał także znaczne rozmiary - długość jedynej, eałkowieie odsłoniętej ściany N. wraz z niszą, wynosiła 620 cm.

Przccięma pow ierzchnia budynków omaw ianego tu typu (A-2) wynosiła 21.8 nr. była więc wyraźnie większa. w porównaniu z przeciętną pow ierzchnią opisanych wcześniej pólziemianek typu A-l. choć jednocześnie bardziej zróżnicowana w poszczególnych przypadkach. Najmniejszy bowiem ob. 73 z Krakowa Krze-