scandjvutmp1401

X

Stąd owa mała ludność i słaba płodność dzikich ludów; stąd me-lancholiczny ich charakter, okropna nienawiść i zapamiętała zemsta: taki bowiem człowiek jątrzy się i srożeje w miarę dolegliwości, łatwo wierzy ze nim pogardzają; staje się nieprzebłaganyiu aby ocalił trochę mienia, które z taką pracą wydarł surowej macosze— naturze.

Czemze jest prosty, dziki człowiek, ze swą słabą bronią, obok Europejczyka dobrze odzianego, dobrze nakarmionego, uzbrojonego, opatrzonego, i któremu na niczćm nie zbywa? Wierzę, ze dziki bystrzejszy ma wzrok, delikatniejszy słuch, szybszy bieg; ale my, przy pomocy lunety, trąbki akustycznćj i na koniu, przewyższamy go niezawodnie w jego naturalnych przymiotach. Więcćj przeto osiągamy władzy, mocy i panowania nad naturą; a tak człowiek ucywilizowany, potężuiejszym jest człowiekieię, niż prosty barbarzyniec.

Cóż więc nadaje Europejczykowi nad Azyjatem i barbarzyńskim Afrykanem tak niezaprzeczoną przewagę, iż nierównie mniejsza liczba pierwszych dyktuje zawsze prawa drugim, jeżeli nie wyższość rozumu, wiadomości i nauki, które nam przyznają Turek, Tatarzyn i Indyjaniu? Czują oni, że tylko naszą bronią i naszą taktyką zwyciężać, a naszemi sztukami i wynalazkami wznieść się mogą. Zgaś te zwycięzkie sztuki, a cała okazałość, wspaniałość i cały polor narodów znikną; pozostaną tylko męty barbarzyństwa i występki grubej dzikości, jak po upadku nauk w państwie rzymskićm. Wtedy to niknie ludność, a nareszcie przemoc i przesąd niszczą ostatnie ogniwa towarzyskie; wtedy surowa natura obejmuje znowu swmje dzikie panowanie; tak to, widzimy dziś Beduina błąkającego się między zwaliskami dawnych cudów Babilonu, Palmiry i Memfis, smutnemi szczątkami najświetniejszych państw, które niegdyś ożywiały nauki, handel i przemysł Wschodu.

Niech tylko uczony Europejczyk przybędzie między barbarzyńców, a wkrótce, jeżeli tego zechcą, połączy ich w naród, pobuduje miasta, zaszczepi i rozkrzewi tysiące pożytecznych sztuk, które pomnożą bogactwo i środki tego powstającego ludu, i podniosą go, przez cywilizacyją, do najwyższćj godności, jaką wszędzie na ziemi gienijusz osiągnąć jest zdolny.