Magazyn61501

711

LUDNOŚĆ

Zmiany płodności bardzo niejednolicie występują w poszczególnych częściach społeczeństwa. Zróżnicowanie to będzie omówione w dziale dotyczącym polityki ludnościowej. Statystycznie możemy ustalić następujące fakty podstawowe.

Jako rzecz powszechnie znaną przyjmuje się, że rozrodczość w miastach jest mniejsza, aniżeli na wsi. Przy badaniu nie możemy się tu zadowolić surowemi współczynnikami rodności, gdyż w miastach, jak wiemy, skupia się szczególnie dużo osób młodszych, co z natury rzeczy podnosi liczbę urodzeń w stosunku do ogółu ludności. Uwzględniając tę okoliczność i stosując metody ściślejsze, znajdziemy przy porównaniu szczegó-łowszem, że różnice pomiędzy miastem a wsią występują z niejednakowem natężeniem. Statystyka dawniejsza niekiedy ujawnia w miastach jeżeli nie płodność, to przynajmniej rodność nie mniejszą niż na wsi: w Prusach w latach 1876/80 otrzymuje się dla miast wskaźnik rodności 98, dla Berlina 108 — o ile rodność na wsi oznaczymy przez 100. Płodność jednakże już wtedy była w miastach mniejsza niż na wsi (wskaźnik dla ogółu miast 88, dla Berlina tylko 81). Na początku wieku XX (lata 1906/10) różnice już są duże. Wskaźniki płodności wynoszą: w miastach ogółem 82, w Berlinie 67, wskaźniki płodności: w miastach ogółem 70, w Berlinie 49. Jeszcze większe różnice znajdujemy według statystyki niemieckiej z r. 1933: wskaźnik rodności wynosi dla miast wogóle 73> dla Berlina 49, wskaźnik płodności odpowiednio 6² i 39 (wszystko przy oznaczaniu przez 100 rodności i płodności na wsi).

Jeszcze większe różnice pomiędzy wsią a miastem występują w Polsce.

TABL. 13- RODNOŚĆ I PŁODNOŚĆ W POLSCE NA WSI I W MIASTACH Lata 1931/32

Wielkość osiedli	Rodność: urodzenia na 1000 mieszkańców	Płodność: urodzenia na 100 kobiet w wieku 15—49	Rod ność wsk. (wieś	Płod ność iźniki = 100)
Wieś.....	33.0	12,8	IOO	IOO
Miasta ogółem Miasta poniżej 100 000 miesz-	21,0	6,9	64	54
kańców . . . Miasta powyżej 100 000 miesz-	23.3	8.1	7i	63
kańców . . .	17.4	5.3	53	4i
M. Warszawa .	15.7	4.7	48	37

Natomiast daleko mniejsze różnice rodności i płodności znajdujemy w Anglji. Jeżeli np. w r. 1931 oznaczymy przez 100 rodność na wsi, to dla ogółu miast otrzymamy również 100, dla m. Londynu 96. Odpowiednie wskaźniki płodności wynoszą dla miast ogółem 89, dla Londynu 82. Mamy więc w Anglji do czynienia z bardzo daleko posuniętem zrównaniem rodności i małemi różnicami płodności w miastach i na wsi.

Niższa płodność w miastach wiąże się częściowo z odmienną strukturą społeczno-zawodową ludności miast, ale pewną rolę odgrywa również wpływ życia w odmiennych warunkach, tak, że i w pokrewnych grupach społeczno-zawodowych płodność bywa mniejsza, o ile ich przedstawiciele mieszkają w mieście, aniżeli gdy mieszkają na wsi.

Ścisłe ujęcie statystyczne płodności w róż-n>ch grupach zawodowych jest trudne — nie rozporządzamy jednolitym inaterja-łem porównawczym. Poniżej przytaczamy niektóre wyniki.

W Anglji przy spisie ludności z 1911 r. postawiono pytanie dotyczące liczby dzieci, które przyszły na świat w danej rodzinie. Po skomplikowanych przerachowaniach i sprowadzeniu badanych rodzin do jednakowej struktury pod względem wieku i czasu trwania małżeństwa otrzymano porów-nalne liczby urodzeń przypadających na rodzinę. Opracowania dokonano według zawodu głowy rodziny, następnie przez odpo-w i ;dnie połączenie zawodów otrzymano kilka grup społeczno-zawodowych. W zasadniczych grupach znaleziono następujące liczby dzieci na każde 100 małżeństw: klasy wyższe i średnie (głównie wyżsi urzędnicy, wolne zawody) 274, robotnicy wykwalifikowani 351, robotnicy niewykwalifikowani 390. Podział ten nie jest przeprowadzony ściśle, ale charakterystyczne różnice występują wyraźnie. Z poszczególnych zawodów dużo dzieci mają np. górnicy węglowi (432), hutnicy (414), robotnicy rolni (402), mniej już farmerzy (359), jeszcze mniej robotnicy przemysłu włókienniczego (315). Mało dzieci znajdujemy np. u nauczycieli (253), lekarzy (233), ale i duchowieństwo (anglikańskie) nie posiada ich wiele (268).

Badanie angielskie dotyczy okresu odległego. Nowsze badanie niemieckie na podstawie spisu 1933 r., oparte na podobnym materjale, inaczej ujmuje wyniki. Mianowi-