ScannedImage 47

Korami. Jednakże pieśń poganiacza wielbłądów huda' była ulubioną i według ich oceny pierwszą formą śpiewu. Huda’ — tak podaje legenda zapisana u al-Ma'sudiego¹³³ — wzięła swój początek od następującego wydarzenia: jeden z założycieli wyścigów na wielbłądach, Mudar ibn Ma'add^13T, spadł ze swego wielbłąda, złamał rękę i zaczął krzyczeć swym pięknym głosem, „Ja-jadah. Ja-jadah“ (O, moja ręka. O, moja ręka), co było zsynchronizowane jednocześnie z krokami wielbłąda i pobudzało go do marszu. To ten krzyk dał podstawę do stworzenia metrum (ragaz), używanego w karawanowych pieśniach, a będącego najprostszym ze wszystkich metrów poetyckich.

Arabowie południowi niewątpliwie mieli swoje własne pieśni i instrumenty muzyczne^l38, o których wiemy jednak bardzo mało, lecz jest rzeczą wątpliwą, czy tradycja ta stanowiła część'spuścizny Arabów północnych, a tym samym muzułmanów. Głównymi instrumentami przedmuzułmańskich mieszkańców al-Higazu były: czworoboczny tamburyn (duff), flet (gag aha, ąassdba) i trzcinowa piszczałka lub obój (zamr, mizmdr) ¹³⁹. Arabowie znali także obciągniętą skórą lutnię (mizhar) ¹⁴°. Mniej więcej za czasów Proroka do głosu zaczynały dochodzić obce wpływy muzyczne. Książęta ghassanidzcy utrzymywali chóry greckich śpiewaczek. Lachmidzi z al-HIry znali perską lutnię z drewnianym wybrzuszeniem ('ud, stąd polskiel utnia),k tórą zapożyczyli mieszkańcy al-Higazu. Jedno z podań uważa an-Nadra ibn al-Harita ibn Kaladę, lekarza i poetę-śpie-waka. którego pogańskie recytacje rywalizowały z objawieniami Muhammada w zdobywaniu popularności wśród ludzi¹⁴¹, za tego, który sprowadził ten instrument do Mekki z al-Hiry¹⁴®. Natomiast inna tradycja przypisuje Ibn Surajgowi (zm. około 726) zasługę wprowadzenia tej perskiej lutni na półwysep. Mówią, że widział on tę lutnię po raz pierwszy w rękach perskich robotników, sprowadzonych do Arabii w r. 68-1 przez 'Abdullaha ibn az-Zubajra w celu odbudowania Ka‘by ¹⁴³. Później dęty drewniany instrument, zwany w Persji ndj (flet), został podobnie zapożyczony wraz z nazwą, jak wykazują badania Henry G. Farmera^lM. Oczywiście większość zawodowych śpiewaków w okresie gahillja stanowiły kobiety, a al-Agani^14S, księga pieśni, przekazała nam imiona kilku z nich. Niektóre elegie poświęcone słynnemu bohaterowi Sahrowi przez opłakującą go siostrę al-Hansa’, żyjącą współcześnie z Prorokiem i uważaną za największą poetkę Arabów, były oczywiście skomponowane jako pieśni¹⁴⁶. Większość przedmuzułmańskich poetów recytowała swoje utwory przy akom- ^{1 2 3 4 5 6 7 8} paniamencie muzyki. Oskarżanie przez Muł; ammada poetów⁹ nie było skierowane przeciwko poezji, lecz jedynie przeciw poetom jako obrońcom pogaństwa. Prorok mógł odnosić się niechętnie także do muzyki ze względu na jej' powiązania z pogańskimi obrzędami religijnymi. Według hadisów Prorok uznał instrument muzyczny za diabelskiego muezzina, służącego do nawoływania ludzi, aby oddawali mu cześć^{10 11 12 13 14}. Większość prawników i teologów muzułmańskich patrzyła krzywym okiem na muzykę. Kilku potępiło ją we wszystkich jej postaciach. Niektórzy uważali, iż z religijnego punktu widzenia nie jest ona godna pochwały (mdkruh), chociaż faktycznie jest bez grzechu (haram). Natomiast pogląd mas został najlepiej wyrażony w przysłowiu: „Wino jest jak ciało, muzyka jak dusza, a radość jest ich potomkiem⁴¹¹⁴⁹.

W krótkim czasie jednak, gdy minął pierwszy lęk, jakim napawał islam, dążenie do przemian społecznych w al-Higazie przejawiło się w dziedzinie estetyki, szczególnie za panowania 'Utmana, pierwszego kalifa rozmiłowanego w bogactwie i wystawności. Zaznajomiono się wówczas z harmonią pomiędzy głosem i instrumentem. To, co arabscy autorzy określają mianem al-gina,’ al-mutqan lub ar-raqiq, artystyczne lub wytworne śpiewanie, bardzo bogato rozwinięta forma, w której jest użyty rytm (lqaf) do melodii pieśni, zostało z powodzeniem wprowadzone i przyjęło się w al-Higazie. Zawodowi muzykanci (płci męskiej) pojawiają się po raz pierwszy pod przydomkiem rnuhannatun (zuiewieściały). Mężczyźni ci farbowali sobie ręce i zachowywali się jak kobiety. Takim mężczyzną był Tuwajs (mały paw, 632-710) z Medyny, uważany za ojca pieśni w islamie. Przypuszcza się, że Tuwajs wprowadził rytm do muzyki arabskiej i że pierwszy śpiewał po arabsku przy akompaniamencie tamburynu ^1S#.

Pierwsze pokolenie muzułmańskie śpiewaków, na których czele stał Tuwajs, składało się z obcych rozpustników. Tuwajs zostawił uczniów; najwybitniejszy wśród nich był Ibn Surajg (około 634-726), uważany za jednego z czterech wielkich śpiewaków islamu ^m. Poza przypisywaną mu zasługą wprowadzenia perskiej lutni, uważa się, iż on pierwszy użył pałeczki do dyrygowania występami muzycznymi. Ibn Surajg był wyzwoleńcem, synem Turka, i cieszył się poparciem słynnej pięknej Sukajny. córki al-Husajna. Do grona swych nauczycieli zaliczał Murzyna, klienta z Mekki SaTda ibn Misga); a (lub Musag-gaha, zm. około 714). SaTd, główny muzyk mekkański i być może największy w okresie omajjudzkim, podróżował podobno po Syrii i Persji i był pierwszym, który przełożył bizantyjskie perskie pieśni na język arabski^li2. To on usystematyzował arabską teorię muzyczną i praktykę z czasów klasycznych. Drugim uczniem Tuwajsa był al-Garld ¹⁵, mieszaniec berberski, który jako niewolnik Su-

1

*» T. VIII, s. 92.

¹¹⁷ Por. „Almodad“ w I rozdz. 1, 20.

m Al-Mas'udi, t, VIII, s. 93.

2

Al-Agani, t. II, s. 175.

>» 'ląd, t. III, s. 237; al-Mas'udi, t. VIII, s. 93.

3

^1,1 Przypuszcza się, że jest mowa o nim w surze 31, 5-0.    ³

^1,3 Al-Mas'udi, t. VIII, s. 93 n.

4

Al-Agani, t. I, 3. 98.

5

¹⁴³ W „Journal Royal Asiałie Soeiety" (1929), s. 119 i n. s. 489 i n.; .1 HUlmy of AraMnw

6

Musie to the XIII& Century, London 1929, s. 7.

7

>“ T. VIII, s. 3, t. X, s. 48.

8

¹³³ Al-Agani. t. XIII. s. 140.

9

¹¹⁷ Sura że, 224-226.

10

¹⁷¹¹ Patrz an-Nuwajri, yiliuja, t. IV, s. 132 -135; Farmer, Arabian Musie, s. 24- 25; A. S. Wen-ainek, .1 Haudbook oj Early Muljammadan Traditi&n, Leyden 1927, s. 173.

11

“• An-Nawagi, s. 178. Patrz an-Nuwajri, t. IV, s. 136 mj.

12

   Al-Ayani, t. II, s. 170, 171-173.

13

   Tamże, t. I, s. 98.

14

¹⁵⁷ Tamże, t. III, s. S4.

15

¹¹³ -Tego pierwszym imieniem byl 'Abd al-JIalik. dańd znaezy „dobry śpiewak".