ScannedImage 4

zagroziła bizantyjskiej supremacji na morzu, ale jej nie zniszczyła²⁷. Z powodu wewnętrznych zamieszek Arabom nie udało się przyśpieszyć swego zwycięstwa i zbliżyć się do głównego celu, Konstantynopola. W CG8 albo 669 r. flota złożona z 200 okrętów ośmieliła się wyruszyć z Aleksandrii aż na Sycylię (Siąillija, Siąilllja) i złupiła ją. Wyspa ta została splądrowana już co najmniej raz przedtem (w r. 652) przez Mu'awiję²³. Islam uczynił z Muiawiji i 'Abdullaha swych pierwszych admirałów²⁹.

Dość liczne ustępy we wczesnych źródłach wskazują na to, że morskie ekspedycje prowadzone były bez porozumienia z medyneńskimi kalifami. 'Umar, pisząc instrukcje dla 'Amra w Egipcie, rozkazywał: „Niech żadne wody nie leżą pomiędzy mną a tobą i nie obozuj w żadnym miejscu, do którego nie mógłbym dotrzeć na moim wierzchowcu'¹'³⁰. 'Utman zatwierdził wyprawę Mu'awiji na Cypr dopiero po licznych, powtarzających się naleganiach i podkreślaniu bliskości tej wyspy, jednakże pod warunkiem, że Mu'awija weźmie ze sobą swą żonę³¹.

Upadek Egiptu pozostawił graniczące z nim na zachodzie bizantyjskie prowincje bez obrony, a jednoczesna trwała okupacja Aleksandrii pociągnęła za sobą z konieczności podbój tych prowincji. Po pierwszym upadku Aleksandrii 'Amr celem zabezpieczenia swoich tyłów uderzył (612-643) z charakterystyczną szybkością na czele swej kawalerii w kierunku zachodnim na sąsiedni Penta-polis i zajął Barqę bez żadnego oporu. Podporządkował sobie także berberskie szczepy Trypolisu włącznie z Lawata³². Jego następca, 'Abdullah, posunął się poza Trypolis i ujarzmił część 'Ifriąiji, której stolica Kartagina (Qartaganna) płaciła daninę^M. 'Utman nadał pogańskim Berberom, którzy nie wchodzili do grupy ludów religii objawionych, takie przywileje, jakimi cieszyli się dimmowie. Dokonano także zamachów na Nubię na południu, która ze swymi pastwiskami była bardziej podobna do Arabii niż Egipt i nadawała się lepiej do koczowniczego trybu życia. Przez długie wieki przed islamem w mniejszym lub większym stopniu istniała ustawiczna infiltracja Arabów do Egiptu, a nawet do Sudanu. W r. 652 'Abdullah zawarł układy z Nubijczykami³⁴, którzy wówczas nie byli jeszcze podbici. Przez następne wieki chrześcijańskie królestwo Nubii, z jej stolicą Dongolą i z mieszaną ludnością libijsko-murzyńską, było barierą przeciwko dalszemu rozprzestrzenianiu się islamu na południe.

²⁷ Por. niżej, 3. 506.

³⁸ Al-Baladuri, s. 235 = Hitti, s. 375.

⁷⁷ Szczegóły dotyczące operacji morskich tego okresu są jednak niezmiernie ubogie w źródłach arabskich.

³⁰    Al-Ja'qubi, t. II, s. 180. Fahri, s. 114, donosi, że 'Umar napisał do Sa'da ibn abi Waqqaęa w Iraku prosząc go o niedopuszczenie do tego, aby morze leżało pomiędzy Kalifem a muzułmanami.

³¹    Al-Baladuri, s. 152-153 = Hitti, s. 235 n.

³²    Al-Ja'qubi, t. II, s. 179.

³³    Ibn 'Abd al-Hakam, s. 183.

³⁴    Al-Baladuri, s. 237 n. = Hitti, s. 379-381.

XV. ZARZĄDZANIE NOWYMI POSIADŁOŚCIAMI

Zarządzanie tak ogromnymi terytoriami nowo zdobytymi i przystosowanie nie skodyfilcowanych praw zwyczajowych prymitywnego społeczeństwa arabskiego do potrzeb ogromnego kosmopolitycznego zbiorowiska, żyjącego w najprzeróżniejszych warunkach, jakich nie przewidywał nawet pierwszy prawodawca, było wielkim zadaniem, które stanęło teraz przed islamem. 'Umar był pierwszym, który podjął to zadanie i, jak głosi tradycja, rozwiązał je. Dlatego też uważany jest za założyciela drugiej teokracji islamu, pewnego rodzaju utopii muzułmańskiej, której jednak nie było dane trwać zbyt długo.

KONSTYTUCJA 'UMARA

Punktem wyjściowym 'Umara była teoria, iż na samym półwyspie żadna religia prócz muzułmańskiej nie powinna być nigdy tolerowana. Aby udowodnić tę teorię, nie zważając na wcześniejsze układy¹, wypędził w 11-15 r. hidżry (635-636) m. in. żydów z Hajbar², którzy znaleźli sobie siedzibę w Jerycho i innych miejscach, jak również chrześcijan z Nagrań, którzy uciekli do Syrii i Iraku³.

Drugim głównym zadaniem polityki 'Umara było zorganizowanie Arabów, teraz wszystkich już będących muzułmanami, w całkowicie religijno-militarną wspólnotę, której członkowie zachowaliby czystość rasy nie mieszając się z innymi — swego rodzaju wojskową arystokrację — i odmawiając przywileju obywatelstwa wszystkim nie-Arabom. Zgodnie z tym założeniem muzułmańscy Arabowie nie mogli posiadać ani uprawiać ziemi poza półwyspem. Na samym półwyspie tubylec, który posiadał ziemię, płacił za nią coś w rodzaju dziesięciny ('uśr). Zgodnie z tą zasadą arabscy zdobywcy w Syrii żyli najpierw w obozach: al-Gabija, Hims, 'Aniwas, Tabarija⁴ (na terenie Jordanii) i al-Ludd (Lydda), a później ar-Ramla na terenie Palestyny (Eilastin). W Egipcie osiedlili

143

1

Patrz al-Waqidi, Mac/azi, s. 391 n„ i Abu Jusuf, Kitab al-Harag, Cairo 1346, a. 85 n., odnośnie do zasad, które Prorok dał.

2

* Pewna oaza około 160 km na północ od Medyny, na drodze wiodącej do Syrii.

3

⁵ Al-Baladuri, s. 66, Hitti, s. 101 n.

4

Nowożytny Tabarajja = Tyberiada. ‘Amwas lub 'Amawas, starożytny Emmaua, Łukasz 24, 13.