skanowanie0003

nym zjawiskiem było bowiem, że kolonia zapożyczała system monetarny od miasta macierzystego, a polityczne zależności też w ten sposób się objawiały. Dlatego nierzadko zdarzało się, że władze miasta z takich czy innych względów zmieniały system monetarny przejmując inny, w tych warunkach bardziej korzystny:

Przykładowy stosunek podstawowych jednostek monetarnych podaję według systemu nttyckiego, w którym:

talent 26,116 kg = 60 min mina 436,6 g =100 drachm , drachma^ 4,36 g =    6 oboli

obol 0,72 g.

Jest rzeczą charakterystyczną, że w systemach greckich spotykamy przeważnie parzyste pomnożenia drachmy, a więc:

didrachmy = 2 drachmom tetradrachmy = 4 drachmom heksadrachmy = 6 drachmom oktodrachmy = 8 drachmom dekadrachmy = 10 drachmom.

Rzadko spotyka się tridrachmy =. 3 drachmom, a zupełnie wyjątkowo pentadrachmy = 1 5 drachmom. Z drobniejszych części drachmy, stanowiących zarazem pomnożenia obola wyliczyć należy:

tetrobol    =4    obolom

triobol    = 3    obolom

diobol    =2    obolom

trihemiobol = l¹/^ obola.

Oprócz tego spotykamy jeszcze podziałki obola — monetę bardzo drobną, wynikłą z ko-.j nieczności oddania w srebrze bardzo małych wartości potrzebnych w życiu codziennym. I Są to:

tritartemorion = % ¹ obola hemiobol    ^    == ¹/₂ obola

trihemitartemorion =_:. % obola.

Na terenie Sycylii spotykamy jeszcze litrę, która w zasadzie była jednostką brązową, ale J bilo ją i w srebrze, odpowiadała wtedy % drachmy.

Skomplikowane obliczenia poszczególnych jednostek i wymiana monet różnych śyste-mów były cenioną specjalnością. Aby osiągnąć zyski z własnych emisji, państwo mogło ■ nadawać swoim monetom nieco wyższą wartość niż wartość metalu, obce jednostki musiały być jednak wymieniane według wartości metalu. W tajniki wiedzy bankierskiej owych cza-»ów, polegającej na dokładnej znajomości wag poszczególnych systemów i umiejętności ■ odróżniania bez dłuższych badań monet jednego systemu i wymieniania ich na określone Jednostki innego, wprowudza nas dekret z 96 r. p.n.c., znaleziony w Delfach. Stanowi on jaHby taryfę wymicnnii różnych rod/njów bitego pieniądzu, przynoszonego pr/cz piolgrzy-mów do sanktuarium i wyroczni. I tak tetrobol eginecki wagi 4,25 g był równowartości drachmy attyckiej ważącej 4,36 g. Diobol eginecki wagi 2,12 g odpowiadał triobolowi attyckiemu ważącemu 2,18 g. Trihemiobol koryncki 0,70 g wart był tyle samo co obol attycki 0,72 g itp. Trzeba sobie przy tym zdać sprawę, że częściej była tu w użyciu moneta drobna niż większe jednostki o dużej wartości.

Technika produkcji monet greckich. W przeważającej części były one bite stemplami. Stempel strony głównej, nazwanej awersem, umieszczano w kowadle, a strona druga — rewers — bita była stemplem przykładanym ręcznie. W początkowym okresie, gdy wizerunek na monecie odciskano tylko jednostronnie, kulkę, a później krążek metalu wcis kano w kowadło za pomocą punc, o powierzchni dużo mniejszej od powierzchni dolnego stempla. Punce wciskały głębiej metal w tym miejscu, w którym relief miał być najwyższy. W zależności od wielkości monety używano nawet dwóch czy trzech punc połączonych lub przybijanych oddzielnie. Pierwsze punce miały powierzchnię szorstką, nie obrobioną, toteż wgłębienia powstałe po nich na rewersach najstarszych monet mają kształty nieregularne, jakkolwiek zbliżone do kwadratu (tabl. I IR). Stąd przyjęła się dla tego typu przedstawienia na monetach nazwa „kwadrat wklęsły” (ąuadratum incusum). Z czasem powiększono powierzchnię punc, nadano im regularne kształty geometryczne, a w końcu zaczęto umieszczać na nich różne wizerunki łączące się zwykle tematycznie z drugą stroną monety, W ten sposób punca przerodziła się w stempel rewersowy, który był przykładany do krążku położonego na kowadle z wyrytym stemplem awersu i uderzany młotem. Przez pewien czas stempel rewersowy pozostał mniejszy od powierzchni monety i zachowywał kształt kwadratu, którego wklęsły zarys otacza wizerunki monet do końca VI w. p.n.e. (tabl. I 6, 15). Stopniowo oba te stemple przestają się od siebie róźpić, a w V w. p.n.e. już większość monet ma jednakowo traktowane wizerunki po obu stronach, choć niektóre miasta g| względów estetycznych czy tradycjonalnych zachowują na rewersie kwadrat wklęsły, ul? traktowany już tylko dekoracyjnie.

Stemple monetarne wykonywane były ryciem wklęsłym od razu w metalu, który potem hartowano, i w wymiarach takich, jakie odbijano potem na monecie. Technika rycia wizc runku wklęsłego, sięgająca swoim początkiem najstarszych mezopotamskich tłoków pic czętnych, była bardzo zbliżona do techniki wykonywania gemm w kamieniach półszla chętnych, które znamy również od czasów bardzo dawnych. Często ten sam artysta, który wykonywał gemmy przygotowywał też stemple mennicze. Potwierdzają to te same sygnatury, spotykane równocześnie na gemmach i monetach w okresie największego rozkwitu medalierstwa greckiego. Nie istniały mechaniczne sposoby zmniejszania wyrytych wizerunków — wykonywane więc one były niejednokrotnie w tak małych wymiarach, że średnicu ich nie przekraczała 4 mm. Zadziwia nas dzisiaj ich precyzja. Wizerunki te powiększono wielokrotnie (np. fotograficznie) nie tracą nic ze swej piękności i dokładności cyzelimku, /e względu na duży wysiłek potrzebny przy wyryciu stempla i na fakt, że stemple stosunkowo szybko się zużywały, przyjmuje się możliwość stosowania w starożytności matryc do powielania stempli, ale nie we wszystkich ośrodkach, a'tym bardziej nie we wszystkich okręgach.    |

Musimy jednak zdać sobie sprawę z faktu, że oba stemple niszczyły się w stopniu nierównomiernym. Stempel ręczny, przykładany i przybijany wielokrotnie, niszczył się o wielo szyb-ciej. Umieszczono więc nn nim częściej wizerunek rewersowy, wtedy ten, który byt w kowadło, stempel awonu, noszący godłu ważniejsze, bardziej reprezentacyjne, miał większą trwu-

_Ul