skanowanie0012 (95)

maganie, aby komparatyści posługiwali się różnymi językami: teraz muszą jeszcze zmieniać skórę..

Różne rodzaje polityki tożsamości są osobliwie lękotwórcze dla komparatysty, który odważy się wyprawić poza europejską arenę lub zajmie się kulturami etnicznymi u siebie. Bez względu na to, ile lat mogłeś poświęcić na zgłębianie jakiejś kultury, jeśli „nie masz jej we krwi”, zawsze będzie można zarzucić ci pewien brak autentyczno-* ści. Im większą liczbę literatur próbujesz porównać, tym większym imperialistą i kolonizatorem możesz się wydawać. Jeśli podkreślasz' wspólne - tematyczne, moralne, polityczne - cechy tych literatur, możesz zostać oskarżony o narzucanie uniwersalistycznego modelu, który tłumi poszczególne różnice, aby rzekomo ożywić stary sen humanistów o światowym podobieństwie człowieka do człowieka. Jeśli jednak podkreślasz różnice, wtedy problematyczna staje się podstawa porównania, a twój szacunek dla wyjątkowości poszczególnych formacji kulturowych może sugerować niemożliwość nawiązania jakiejkolwiek znaczącej relacji między kulturami.

Oczywiście upraszczam ten dylemat. Ale tylko po to, by podkreślić etyczne i polityczne konteksty, wewnątrz których stawia się najbardziej palące problemy komparatystyki. Konteksty te odzwierciedlają przemiany niedawnej historii. Z jednej strony wydarzenia takie, jak zburzenie muru berlińskiego, koniec zimnej wojny, upadek komunizmu w Rosji i Europie Środkowej, wybory demokratyczne w Afryce Południowej, otworzyły, jak się wydaje, świat na proces globalizacji, demokratyzacji i dekolonizacji, co Mary Louise Pratt przyjmuje z radością jako proces tworzenia dla komparatystyki „przestrzeni sprzyjającej w szczególny sposób kultywowaniu wielojęzyczności, wielogłosowości, sztuki kulturowej mediacji, głębokiego międzykulturowego porozumienia oraz prawdziwie globalnej świadomości”^{1 2}. Z drugiej strony, jak przypomina nam Marjorie Perloff⁸, nacjonalistyczne aspiracje grup etnicznych wywołują gwałtowne konflikty na każdym kontynencie, co powoduje, że świat wydaje się bardziej podzielony i sfragmentaryzowany niż kiedykolwiek. Co do porozumienia międzykulturowego, Tobin Siebers stwierdza³, że nawet po lalach badań kultura tak na pozór znana jak francuska pozostaje fundamentalnie obca (wrażenie, które Peter Mayle wykorzystywał w swoich bestsellerach o Prowansji).

Czy komparatysta powinien pracować nad międzykulturowym zunifikowaniem naszego poczucia istoty i funkcji literatury, czy powinien (on lub ona) promować nasze rozumienie różnyełrsposobów konstruowania kategorii literackości przez odmienne kultury? Autorzy tego tomu⁴ zdają się dzielić w tej sprawie na dwa obozy. Jonathan Culler sugeruje⁵, że wydziały literatur narodowych powinny zmienić się w wydziały narodowych studiów kulturowych, udostęp-niąjąc pole działania komparatystyce, która bada literaturę jako laką”. Jak dokładnie miałoby się to odbyć, Culler nie objaśnia, lecz prawdopodobnie zgodziłby się z Peterem Brooksem, że podstawą powinny być zajęcia z poetyki. „Umieszczenie badań literackich w kontekście «studiów kulturowych*”, pisze Brooks w niedawnym eseju publikowanym w „Critical Inąuiry”, dopełniającym jego artykuł z tego tomu, „będzie błędem, jeśli w ten sposób zatraci się specyfikę sfery estetycznej”⁶. Cytując Schillera, Brooks kojarzy ową specyfikę ze Spieltrieb, instynktem gry, który ma uzdrowicielską funkcję umacniania złudzenia, iż można być wolnym od materialności. Upomina on tych materialistycznych badaczy, którzy kojarzyliby taką wolność z nieodpowiedzialnym elitaryzmem, jako moralizatorskich obrońców „retoryki cnoty”⁷. „Królestwo estetyki należy uszanować”, nalega Brooks, poprzez „imperatyw, który jest niemal etyczny”⁸. Imperatyw ten podobny jest do tego, który w niniejszym tomie⁹ doprowadził Mi-

127

1

   M.L. Pratt, Komparatystyka i globalne obywatelstwo, przeł. T. Kunz; zob. s. 362 niniejszej antologii [przyp. red.].

2

   M. Perloff, „Literaturę” in the Expanded Field, w: Comparatiue Literaturę in theAge..., s. 175-186 [przyp. red.].

3

T. Siebers, Sincerely Yours, w: Comparatiue Literaturę in theAge... s. 195--204 [przyp. red.].

4

⁸⁰    Chodzi o tom Comparatiue Literaturę in theAge... [przyp. red.].

5

⁸¹    J. Culler, Comparatiue Literaturę, at Last, w: Comparatiue Literaturę in theAge..., s. 117-121 [przyp. red.].

6

⁸⁸    P. Brooks, Aesthetics and Ideology: What Happened to Poetics?, „Critical Inąuiry" 1994/20, s. 519.

7

⁸⁹    Ibidem, s. 514.

8

⁸⁴ Ibidem, s. 522.

9

^8fl Zob. przypis 20.