skanowanie0013 (80)

ważniejszym, z zamierzeniami co do wyborów prezydenckich, przydała się- de GauUe’owi umiejętność używania sformułowań wieloznacznych. O wieloznaczności będzie mowa w jednym z dalszych rozdziałów tej książki — na razie zadowólmy się obaleniem naszej kolejnej dyrektywy dobrego-stylu.

Może zatem prawdziwie uniwersalną zasadą stylistyczną jest postulat zwięzłości? Może prawdą jest, że dewizą obowiązującą zawsze wszystkich mówiących i piszących powinno być „im krócej, tym lepiej”? Tyle przecież marnotrawstwa w dziedzinie gospodarowania czasem, tyle intelektualnej nieprawości, tyle w końcu zwykłego fałszu i zakłamania wiąże się z rozwlekłością, gadulstwem, wodolejstwem... Tyle się przecież mówi o tym, że najwięksi mistrzowie w dziedzinie słowa byli mistrzami w unikaniu wszelkich zbędnych słów. Ale i tym razem nie będziemy mieli trudności ze znalezieniem kontrprzykładu. Wszystkie przygotowania rządu egipskiego do znacjonalizowania Kanału Suesłriego dokonywane były w najściślejszej tajemnicy. Dowódcy grup mających za zadanie zajęcie głównych obiektów Kanału otrzymali rozkaz udania się w określone miejsca — i czekania na sygnał. Sygnałem miało, być wymienione przez prezydenta Nassera w toku przemówienia do tłumów nazwisko „Ferdynand Lesseps”. Oficerowie grup operacyjnych siedzieli przy głośnikach i czekali na słowo „Lesseps”. Prezydent Nasser wywiązał się ze swego zadania. Po przeszło dwóch godzinach słuchania transmisji przemówienia oficerowie usłyszeli umówiony sygnał. Ale prezydent chciał mieć pewność, że będzie usłyszany,- że jakieś nieprzewidziane zakłócenia w łączności radiowej nie przeszkodzą w sprawnej realizacji precyzyjnego planu. I oto wyraz „Lesseps” zaczął się powtarzać w kolejnych zdaniach, i oto zaczęły płynąć zdania z pozoru nieumo-tywowane, i oto tekst przemówienia zaczął tonąć w wielosło-wiu — beztreściowym, ale nie bezsensownym, ale celowym. A więc i zwięzłość nie jest uniwersalną dyrektywą „dobrego stylu”.

Doświadczeni i mądrzy ludzie twierdzą, że nie ma takiej sytuacji w życiu, w której nie mogłaby nas wspomóc nasza zewnętrzna ogłada, dyskrecja, powściągliwość, kultura, w której nie potrafilibyśmy zyskać, okazując umiar, opanowanie i dobre maniery. Czy zatem nie natrafiliśmy wreszcie na prawdziwą zasadę „dobrego stylu”, czy — przenosząc doświadczenia owych mądrych ludzi z dziedziny życia jako całości na dziedzinę języka :— nie mamy prawą postulować, aby wszelkie wypowiedzi,' teksty, wytwory języka posiadały walor powściągliwości, kultury, elegancji, aby obce im były wymknięcia się spod kontroli'intelektu, tak często prowadzące po prostu do chamstwa? I tym razem — nie. Można .postulować, aby rzeczywistość kształtowała się według zasad dobrego smaku, dyskrecji i umiaru. Nie można postulować, aby czynił to język — zanim uczyni to rzeczywistość. Jak długo będą istnieć,przejawy brutalności, przemocy, chamstwa, jak długo istnieć będą sytuacje, którym nie może sprostać łagodzące oddziaływanie intelektu, tak długo w języku będą miały prawo obywatelstwa mocne słowa i nawet brzydkie wyrazy. Kolaborant, oprawca, morderca to jednak raczej „kanalia” niż „gałgan”, „niegrzeczny człowiek”; masowe mordowanie ludzi to jednak raczej „zbrodnia” niż „błąd”; zmuszanie uczniów szkół średnich do pisania tasiemcowych wypracowań to raczej „idiotyzm” niż „stosowanie niezbyt właściwych metod”. Oczywiście — wszystko jest względne. Można sobie wyobrazić takie sytuacje, w których z punktu widzenia mówiącego (piszącego) pożyteczne będzie nie nazywanie rzeczy po imieniu, lecz właśnie oddrastycznienie stylu — i, niezależnie od tego¹, jak byśmy oceniali intencje przyświecające takiemu oddrastycznianiu, musimy przyznać, że jest to argument na rzecz tezy, iż warto umieć posługiwać się stylem eufemizmów, uników, ugrzecznionych wykrętów. Godzimy się na to z całą ochotą •— bo chodzi nam tylko o jedno: o pozostanie przy myśli, że i postulat elegancji językowej nie jest uniwersalną zasadą dobrego stylu.

Możemy tak w nieskończoność proponować formuły pretendujące do roli uniwersalnych dyrektyw stylistycznych: „pisz krótkimi zdaniami”, „nie powtarzaj wyrazów”, „unikaj zaimków”, „unikaj imiesłowów”, „wyrażaj się obrazowo” — i za każdym razem (prosimy Czytelnika o zaufanie, i o cierpliwość, bo niektóre z tych spraw są bardziej szczegółowo omówione w dalszych partiach tej książki) będzie się okazywało, że reprezentatywność tych postulatów jest ograniczona, że zawsze można .znaleźć takie sytuacje, w których, wprost przeciwnie, uzasadnione będzie pisanie długimi zdaniami, powtarzanie wyrazów, nieunikanie zaimków, nieunikanie imiesłowów czy wyrażanie się nieobrazowe. Rzeczywistość stwarza tysiące, miliony różnych zapotrzebowań ■—

23