028

28 /. Dzirdzicrwo filozofii

wodzeniem przedstawiane jako badanie podstaw, na których opierają się roszczenia pamięci. Badanie świadectw ma jednak szerszy zasięg, ponieważ nie ogranicza się. w odróżnieniu od „badania języka”, do rozjaśniania treści naszych przekonań, lecz stawia również pytania dotyczące podstaw, na których te przekonania się opierają; a to jest już z pewnością pytanie filozoficzne, o ile tylko zostanie zinterpretowane w wystarczająco ogólnych terminach. Wreszcie, możemy nadać „badaniu świadectw” dostatecznie szeroką interpretację, aby mogło obejmować dwa pytania, które ponownie znalazły się w centrum zainteresowań filozofii: O czym wolno zasadnie twierdzić, że istnieje? oraz: W jakiej mierze to, co istnieje, jest naszym wytworem?

II

Odwrót od Hegla

Na przełomie stuleci dominującym kierunkiem filozoficznym był idealizm, który przyjmował na ogół formy czerpiące inspirację z filozofii Hegla. Wprawdzie Marks i Engels próbowali „postawić Hegla z głowy na nogi” zachowując heglowską dialekty kę, ale obracając jego idealizm w materializm, jednak ich poglądy wywarły' niewielki wpływ' w świecie filozofii; spośród ich uczniów tylko Rosjanin Plechanow, którego Szkice z dziejów materializmu ukazały się w 18% r., stworzył oryginalne dzieła o jakimkolwiek znaczeniu. W Niemczech czynnikiem przeciwdziałającym była szkoła Franza Brcntana (1838-1916), którego czołowy uczeń, Alexius von Meinong, był rzecznikiem skrajnej wersji realizmu platońskiego. Jednakże fenomenologia, następne stadium w rozwoju tego mchu. stworzona przez Edmunda Husserla (1859-1938)¹, jakkolwiek więcej zawdzięczała jednostronnie interpetowanej filozofii Descartes’a niż Heglowń, nabierała coraz wyraźniejszych akcentów idealistycznych. W Stanach Zjednoczonych czołowy heglista Josiah Royce musiał stawić w Harvard/ie czoło platonikowi George’owi Santayanie i pragmatyście Williamowi Jamesowi, których poglądy zyskały' sobie przypuszczalnie większe wpływy. W' istocie. William James, którego twórczość będę omawiał szerzej, był jednym z główmych architektów obalenia heglizmu. Jego wrogości w-obcc Hegla nie podzielał twórca pragmatyzmu Charles Sanders Peirce. ale większość prac Peirce’a nie została opublikowana za jego życia, a miejsce wśród najwybitniejszych filozofów dziewiętnastego wieku przyznano mu dopiero w drugim

1

Zob. rozdział VII.