p2190398

aa OSOBA I CZYN

H d*rc podstawę do tych elementarnych ustaleń. na których opiera się cały owałay a prawny w swym wymiarze międzyludzkim i społeczaya. tym alMMk) stoauoek ten. podobnie jak powinność; jest przede wszystkim pewna rarcz%« btoścśą w osobie, wewnątrz osoby. Tylko też dzięki tej ne-czywiłiolci wi uaąn-ioiobowcj możemy z kolei mówić o społecznym mac ze-aśa odpowicdmiaodd i ustalać w życiu społecznym pewne jej zasady. Pierwszy rat oka na pojecie odpowiedzialności ukazuje, te człowiek, jego urok-mm 3 jego swoista transcendencja w działaniu są tu czymś, co n»-pnód aależy poddać analizie, ażeby również społeczne i międzyludzkie odpowiedzialności właściwie się zarysowało.

Fakt. te wiążemy odpowiedzialność bezpośrednio ze sprawczością. te stwierdzamy: człowiek jest odpowiedzialny za x, ponieważ jest sprawcą zr S wskazuje aa dużą złożoność, a przy tym zwartość i kondensację owych -‘Mtmtiaów¹⁰**. które tkwią w prostym całokształcie „człowiek spetan czyn". Widać w mniejszych analizach, ile tych ^,0,*elcmcntów^,O7b składa s* u rzeczywistość spełniania czynu od strony samostanowienia i równolegle do wargo od snwty spełnienia, spełnienie zaś więcej mówi o osobie spełoiająetj niż o samym czynie spełnionym. Tak też i odpowiedzialność mówi przede wszystkim o osobie spełniającej czyn i zarazem spełniającej siebie przez tea czyn. Chociaż odpowiedzialność łączymy bezpośrednio ze sprawczością. lo jednak lachodri ona nie tyle przez samą sprawczość osoby, ile przez powinność. Tyko wówczas człowiek jest odpowiedzialny za x. kiedy powinien był spełnić x lob też - w innym wypadku - gdy powinien był x nie spełnić. Jedno może zawierać się w drugim z uwagi na to. że przejście od wartości do powinności odbywa się nie tylko drogą pozytywną, ale i negatywną. I tak ap. człowiek, który jest sprawcą kłamstwa, jest odpowiedzialny za wprowadzenie i błąd innych. czego „nie powinien"* był się dopuścić, równocześnie bowiem .powinien" był przestrzegać prawdomówności. Związek odpowiedział-mtó b sprawczością implikuje powinność.

Odpowiadanie na wartości a odpowiedzialność

Eśubh u śnii zaś związek ten wskazuje na to. że w powinności zatnen saę zawsze jakieś otwarcie osoby ku wartościom. Odpowiedzialność jako fakt ucwąąrriotohowy. przeżywany przez człowieka w najściślejszej łączności r —irtif. wydaje się zakładać ową specyficzną dynamikę woli, na fcfórt imtócilitm) jat uwagę w rozdziale poprzednim. Oto poprzez analizę wybon

I    —tljpui ii we właściwej im oryginalności doszliśmy do stwierdreau.

II    wata io B tyle a|2jj§|Z dążenia do przedmiotu ze względu na jtfcd

212

jego wartość, ile zdolność samodzielnego odpowiadania u 9 wwufć. Zdoł-dość u w szczególny sposób integruje działanie człowieka, ndaj*c tema JnaUniu rys osobowej transcendencji. W ślad za nią idzie tez odpowiedział-•ość. która najściślej łączy się z czynem właśnie ze względu tn to. Ze zawiera on w sobie owo znamienne dla woli odpowiadanie na wartości. W ten sposób rysuje się układ „odpowiadanie-odpowiedzial-dość". Człowiek dlatego bywa odpowiedzialny za swe czyny i dlatego przezywa odpowiedzialność, te ma zdolność odpowiadania wolą na wątłości.

Zdolność u zakłada prawdziwość - relację do prawdy, MEw której zakorzenia się¹⁰* powinność jako moc normatywna prawdy. Powinność zaś stanowi ową ^,0*^adqjraałą^l°* postać odpowiadania na wartości, z którą najbliżej związana jest odpowiedzialność. Odpowiedzialność zawiera w sobie coś z powinność iowego odniesienia do wartości. Zarysowuje się układ .powode-ocm-od powiadam": powinność-odpowiedzialność. Z racji powinności znamienne dla woli odpowiadanie na wartości przybiera w osobie i jej postać odpowiadania z s wartości. Czyny ludzkie dzięki właściwej 5 intencjonalności są. jak wiadomo, skierowane ku różnym przedmiotom ze względu na to. te stanowią one takie lub inne dobro - czyli ze względu ua wartości. Chodzi o to. aby skierowanie to było prawdziwe, żeby odpowiadało adekwatnej wartości swego przedmiotu. Tak np. gdy czyn osoby ma za przedmiot drugą osobę, trzeba, by to skierowanie przedmiotowe odpowiadało wartości osoby. Zachodzi powinność odniesienia się do przedmiotu wedle jego prawdziwej wartości, a w parze z nią rodzi się odpowiedzialność za przedmiot pod kątem jego wartości - czyli krótko: odpowiedzialność za wartość. Odpowiedzialność ta ^,,0,zawiera się już poniekąd w samym zaistnieniu powinności, a zarazem z niego wynika**°*. Powinność warunkuje odpowiedzialność, a równocześnie odpowiedzialność jest już jakoś obecna w konstytuowaniu się

powinności.

Samostanowienie Jako podstawa odpowiedzialności za własną wartość moralną

Odpowiedzialność za tę wartość, jaka właściwa jest przedmiotowi działania, łączy się najściślej z odpowiedzialnością za sam podmiot, mianowicie za tę wartość, jaka rodzi się w nim samym, w konkretnym .ja" wraz z działaniem. Woli bowiem właściwa jest nie tylko intencjonalność. czyli odniesienie do przedmiotów poza własnym „ja”, ale przede wszystkim odniesienie do tegoż .ja", jego uprzedmiotowienie w działaniu¹¹*¹. Na podstawie samostanowienia i sam o-zależności osobowego .ja" rodzi się w działaniu 1 wraz i odpowie*