p2190357

154 OSOBA I CZYN

Różnica pomiędzy osobą I naturą w obrębie tego samego supposltum nłetwestionowalna nawet wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę metafizyczną j_We_ grację: gdyby nie było tej różnicy, nic zachodziłaby potrzeba integracji. Człowieczeństwo jest czymś innym niż „osobowość" || fakt bycia osobą), w studium niniejszym, w którym staramy się zrozumieć możliwie dogłębnie strukturę „człowiek działa", natura jako człowieczeństwo może stanowić tylko dalszą podstawę analizy, poniekąd jej tło. Na pierwszy plan wysuwa tą natura jako fundament przyczynowania ludzkiego supposiium. w llad za czyn idzie pewna postać dynamizowania się tegoż supposltum\ Inaczej mówiąc, interesuje nas natura oraz stosunek natury do osoby z uwagi na potencjalnoić podmiotu „człowiek". Rzec można, iż cała dotychczasowa analiza była pośrednio analizą jego pocencjalnofci.

Potencjalność odnosząca do źródła zdynamizowania podmiotu

Potencjalność podmiotu „człowiek" stwierdzamy, stwierdzając jego dynamizm. Obie postaci tego dynamizmu, zarówno działanie człowieka, czyli czyn. jak też co wszystko, co w człowieku się dzieje, a co nazwaliśmy uczynnieniem, pochodzą z wewnątrz, mają swój początek w podmiocie, który z tej racji słusznie został określony jako dynamiczny. Dynamiczność podmiotu wypływa z jego potencjalności. polega ona bowiem na dysponowaniu pewnymi siłami, które w nim tkwią. Wypada jednak w cym miejscu przede wszystkim uściślić znaczenie terminów. Termin „dynamizm" ma źródłosłów grecki: dfnamls znaczy tyle. co ..siła" lub „moc". Termin „potencjalność” ma źródłosłów łaciński: potentia znaczy „moc" lub „władza". Widać, źe semantycznie oba terminy są bardzo do siebie zbliżone, prawie identyczne. Zastosowanie ich w niniejszych dociekaniach wykazuje jednak wyraźne rozróżnienie. Tak więc dynamizm, jak można stwierdzić, wskazuje przede wszystkim na aktualne zdynamizowanie podmiotu „człowiek", które pochodzi z wewnątrz, a przybiera postać bądź działania, bądź też dziania się. Potencjalność natomiast wskazuje na samo źródło tego aktualnego zdynamizowania podmiotu: źródło to tkwi wewnątrz podmiotu, niejako stale w nim pulsuje, dając o tobie znać taką lub inną postacią zdynamizowania. Tradycyjna koncepcja człowieka, wychodząca z założeń metafizycznych, nazywa to źródło władzą (a potentia). Władza co tyle. co ośrodek pewnej siły. ośrodek posiadania tej siły i dysponowania nią.

Potencjalność podmiotu „człowiek" stwierdzamy wraz z jego dynamizmem. Stwierdzamy ją więc w zasadzie doświadczalnie: w doświadczeniu jakiejkolwiek postaci dynamizmu człowieka, działania czy dziania się. zawiera się

także potencjalność jako podstawa i źródło aktualnego zdynamizowania Jednakże podstawa la nic uwydatnia się w doświadczeniu lak. jak samo zdynamizowanie podmiotu, jak aktualna jego postać. W zrozumieniu tej podstawy, czyli dynamicznego źródła takiej lub innej postaci aktualnego zdynamizowania, opieramy się na pewnym rozumowaniu. Rozumowanie to dokonuje się w ścisłym związku z całościowym przedmiotem doświadczenia, nie odrywając się od niego, ale wręcz przeciwnie, wchodząo weń głębiej niż ■ samym stwierdzeniu dynamizmu w jakiejkolwiek jego postaci. Kiedy człowiek działa, kiedy cokolwiek w nim się dzieje, wówczas doświadczalnie dana jest przede wszystkim owa konkretna postać zdynamizowania podmiotu „czło-wiek", podstawa jej natomiast i źródło są dane tylko pośrednio i wtórnie. Doświadczenie bowiem wykazuje wyraźnie wynikanie owej postaci dynamizmu z Wewnątrz. Jeśli zaś wykazuje wynikanie z wewnątrz, zatem wskazuje tek na to, z czego ono wewnątrz podmiotu wynika: nie tylko na cały podmiot (supposltum), ale na bardziej szczegółowe i bliższe źródło dynamiczne takiego lub innego zdynamizowania podmiotu. Gdyby nie było owych źródeł, bliższych, a zarazem różnych, trudno byłoby pojąć, dlaczego podmiot dynamizuje się w tak różny sposób.

Rółne podstawy w potencjalności czynu i uczjnnteó

Różnica w zdynamizowaniu podmiotu, jaka zachodzi pomiędzy -człowiek działa” a „(coś) dzieje się w człowieku", jest najbardziej uderzająca. Poza tą różnicą zdynamizowania człowieka musi tkwić różna potencjalność supposi-im „człowiek". Ujęcie odrębności struktury „człowiek działa" właśnie od strony potencjalności podmiotu jest jednym z głównych zadań niniejszego studium. Do realizacji tego zadania przybliżamy się stopniowo, analizując odrębną zawartość obu struktur. Struktura „(coś) dzieje się w człowieku" wskazuje na inną podstawę w potencjalności podmiotu „człowiek" niż struktura „człowiek działa". Ujmując rzecz w kategoriach tradycyjnej (metafizycznej) filozofii człowieka: skoro zachodzi tak wyrazista różnica postaci samego dynamizmu, musi istnieć stosowna do tego różnica potencjalności. czyli inne władze (poientia) muszą stanowić dynamiczny korzeń działania i dziania się. czynu i uczynnieó. Bardzo obszernie zajmowała się tym tradycyjna antropologia filozoficzna (psychologia)³². Jednakże w studium niniejszym, w któ-

Tik jak kowcpcja octu. tak I rwitzaM z o* tciik przckoeaak o połcacjalaotó citoMk* Ss§ w ólozoficinefo dziedzictwa Arystotelesa. Na gmncio t>eh koacepeji dokoeaao ukłe pc»«j UWWłyzKji władz (por. Arisiotclcs. De anima. III. K 432. i zwL III. 9, 432 b. 43* 8