p2190373

IM OSOBA I CZYN

pod uwagę nie tylko samo R||ggj ale całkowite „chcę czegoś". Tutaj wUfam stwierdzamy swoistą niezależność. Kiedy bowiem chcę tego łub owego. x Job I B skierowanie intencjonalne do owego przedmiotu przeżywam jako wdać od przymusu czy konieczności - ..mogę" więc, lecz „nie muszę" chcieć tego. czego chcę. Oczywiście — gdy już aktualnie chcę przedmiotu x lub y przed-tta»woefO mojej woli. wówczas znajduję się niejako poza progiem roi-strzygnięcia lub wyboru. Chcenie Jest jut wówczas określone co do swego przedmiotu (wart ości-celu), czyli jest zdeterminowane. Gdyby nie było zdeterminowane, nie byłoby chceniem, lecz wahaniem. Tym niemniej nawet w owym zdeterminowaniu przeżycie ..mogę — nie muszę" trwa w pewien sposób. Okręcenie wartości jako celu dążenia nie znosi wewnętrznej niezależności w stosunku do tegoż celu, czyli do przedmiotu chcenia.

Sprawa ta wymaga dalszego badania, czyli analizy rozwiniętego znaczenia wolności, którą też zamierzamy podjąć z kolei. Już teraz jednakże - mając świeżo I pamięci to. co wydaje się samą podstawą wolności, czyli samo-zależność E wypada stwierdzić, iż owa niezależność w zakresie intencjonalnych przedmiotów chcenia (czyli wartości jako celów) tłumaczy się właśnie saroozaleźnością. Człowiek dlatego przeżywa swą niezależność w stosunku do tych przedmiotów, że u korzenia swych działali stale nosi ową podstawową zależność siebie od siebie. Realistyczna interpretacja wolności woli jest to zatem interpretacja wedle formuły autodeterminizmu. nie zaś samego indeterroinizmu. Doświadczenie wskazuje na to. że indeterminizm jest czymś wtórnym, autodeterrainizm natomiast pierwotnym i podstawowym. Stanowisko takie pozostaje w ścisłym związku z dotychczasowym tokiem rozważali, w którym woła ujawnia się przede wszystkim jako samostanowienie- Jest więc nade wszystko właściwością osoby, ściśle zakorzenioną w strukturze samo--panowania oraz samo-posiadania.

Dynamizm samostanowienia Jako „posługiwanie się” wolą przez człowieka

Doświadczenie jednakże pozwala nam widzieć w woli nie tylko właściwość osoby, ale również i władzę⁴¹. Jest to jakby drugi aspekt doświadczalny tej samej rzeczywistości. Wolą wszakże nazywamy nie tylko to. co

|Hg W «*c*bs». ttcmmSmm M commmmom M| toąmomot.    HHgPi M

. . . 25 mm aŁ    telllcs 9*0 homo flbw* Mcm. BIrncipimm outem oetm la mUi cal

^, ------ 9 hohśtm I- i Oooetot crfoąood !»€«* mhtuim *•! Ej yotootio. w W HB| f—I (hod

om TT A₄.i.n. Sommo    f. 9 R | |

m

ujawnia. I zarazem aktualizuje strukturę samo-posiadania oraz 1 nia. ale także i to. czym człowiek posługuje sic. czego poniekąd używa do osiągnięcia swoich celów. W tym wypadku wola nie tyle stanowi o osobie, ile raczej zalety od osoby, jest czy roi względem niej podporządkowany m. jest więc taktc czy mi od osoby różnym i niższym. Doiwiadczeaie zalet* opici woli od osoby jest ważne również dla zrozumienia jej wołoości. Wolność woli nie jest w każdym razie jakąś niezależnością tcjtc woli od osoby, ieili wolność ta przejawia aię w przeżyciu „mogę | nic muszę". 10 przeżycie owo zawiera się włainie nade wszystko w zależności od osoby, która „może**, a równocześnie ..nie musi** posłużyć się nią jako władzą.

I dlatego też pierwszą krystalizacją wolności woli jest pierwotny i elemen* tamy fakt zależności od osoby woli jako władzy samostanowienia tcjtc osoby. Fakt ów wyraża się w języku potocznym przez zdanie ..mogę chcieć - lub nie chcieć**. Elementarny przejaw wolnoici woli jest zarazem stwierdzeniem całkowitej i wyłącznej władzy osoby nad wolą. Niezależność konstytuuje się i kształtuje przez samo-zależność, indetermtmzm poprzez autodeterminizm. Właśnie dzięki tej całkowitej i wyłącznej władzy osoby nad wolą wola jest władzą wolności osoby.

Ujęcie woli jako władzy, jako tego. czym posługuje się osoba w realizacji samostanowienia, które równocześnie jest dążeniem do jakiegoś celu-wartości, pozwala nawiązać do przeprowadzonych w rozdziale poprzednim rozważań na temat związku pomiędzy dynamizmem a potencjalnością. Woli zawdzięcza osoba właściwy sobie dynamizm, dynamizm samostanowienia, dynamizm czynu. Dynamizmowi temu musi odpowiadać właściwa potencjalność. Kiedy mówimy o woli jako władzy w języku tradycyjnym antropologii filozoficznej, mamy na myśli właśnie ową potencjalność. Potencjalność taka zawiera się. używając tego samego języka — w naturze rozumnej. Jednakże „natura rozumna** bytuje realnie tylko i wyłącznie jako osoba. Sposób dynamizowania się woli jest to sposób właściwy tylko osobie, a nie samej naturze. Wolność oznacza właśnie ów sposób dynamizowania się osoby, podczas gdy sposób dynamizowania się natury określiliśmy jako instynkt.

Sens „Instynktu wolności**

Zastanawiając się nad dynamizmem właściwym osobie, nad jej działaniem, możemy przypisywać jej również „instynkt wolności". Wyrażenie takie ma jednakże sens li tylko analogiczny, poniekąd nawet metaforyczny. Wskazuje ono na to. że samostanowienie jest czymś osobie właściwym i wrodzonym “ czymś dła niej naturalnym (można wszakże mówić o naturze osoby). Kie-