12084 pdl6

wać się m.in. we wcześniejszych poglądach o potwornie owłosionych kobietach zamieszkujących w lasach i zamieniających matkom dzieci. Pewne echo tych poglądów zachowało się jeszcze na terenach zamieszkanych przez Łemków (rejon gorlicki). Natomiast w regionie lubelskim uległy one swoistemu przekształceniu; potworna leśna kobieta przybrała postać małpy. Tak więc wyobrażenia boginek-mamun uległy w wierzeniach ludowych jednego regionu — antropomorfizacji (postacie kobiece), a w innych — zoomorfizacji (postać małpy).

Jak już wskazano uprzednio, demonom tym w dość nikłym stopniu przypisywano działania na szkodę położnic. Świadczy to o zaniku tego szeroko ongiś rozpowszechnionego wśród ludów słowiańskich poglądu, iż „...kobiety ciężarne i położnice są bardziej niż pozostali ludzie narażone na napaść demonów itp. czartów, czyli w ogóle nie określonych bliżej złych duchów, wiedźm, zmór, duchów zwanych przez Bułgarów senka i navak. boginek, południc, nawet kraśników etc.“ (KLS, s. 631). Natomiast najbardziej zachowawczy charakter ma wątek porywania i zamieniania niemowląt, o czym świadczyć mogą m.in. takie wypowiedzi informatorów: „Nieraz się zdarzyło, że zamieniono dziecko i było ono z dużą głową i dziwnymi nogami", „Jeżeli matka zostawiła swoje dziecko samo, to mogły przyjść złe duchy i dziecko wymienić", Jak było w domu dziecko nie chrzczone, to przychodził (podobno właził i wyłaził kominem) zły duch i zabierał dziecko", „Skoro czarownica dostrzegła pozostawione na miedzy dziecko, to zabierała je ze sobą. pozostawiając na jego miejscu kota, psa lub nawet kawałek drzewa" (AKE UMCS, 1030, 1050, 8, 1178).

Dzieci zamienione przez boginki-mamuny, zwane odmieńcami lub odmiankami, wyróżniały się szpetnym i anormalnym wyglądem oraz szczególnym zachowaniem się. Do charakterystycznych cech ich wyglądu zaliczyć należy ułomność fizyczną (wrodzone kalectwo), niekształtną budowę ciała (duża lub mała głowa, duży brzuch, cienkie ręce i nogi najczęściej pałąkowate, duże odstające uszy), silnie owłosione ciało i zarost na twarzy, ciemną cerę, przedwczesne zęby oraz paznokcie w kształcie pazurów. Natomiast ich zachowanie cechuje nadmierna krzykliwość i ciągły piskliwy płacz, złośliwość wobec otoczenia, lęk przed matką, niechęć do snu oraz nigdy nie zaspokojony apetyt. Jak twierdzą informatorzy, „odmienione dziecko było bardzo brzydkie, bardzo dużo jadło, a rosła mu tylko głowa i brzuch", „...bez przerwy płakało, było brzydkie, nieprzyjemne i miało zęby", „...było owłosione z dużą głową i zamiast płakać — skrzeczało", „odmieniony dzieciak był zazwyczaj paskudny, z wielką głową, czasem owłosiony. Nie rósł, nie chodził, bardzo dużo jadł" (AKE UMCS, 11, 10, 55, 71). Uważano też, iż wiele z powyższych cech odmienionego niemowlęcia rzutuje następnie na cały okres jego dzieciństwa i na wiek dojrzały. Dzieci takie mają trudności w przyswojeniu sobie

149