14013 Obraz17 (5)

• Żywot ziemiański spokojny i szczęśliwy ■

ŻYWOT ZIEMIAŃSKI SPOKOJNY I SZCZĘŚLIWY

Inwentaryzacji wieśnych pożytków i określaniu granic ziemiańskiego posiadania towarzyszyło nieodmienne i powszechne przekonanie, że stan ziemiański, i tylko on. jest stanem szczęśliwym, zapewniającym swoim członkom, prawdziwą radość i harmonię. Mitologia szlachecka połączyła kondy cj ^społeczną, maje-Tiąlną^ a także moralną_ziemianina z pojęciem szczęścia. Uczyniła z tej kondycji ideał szczęścia.

Srgumeńtenf poświadczającym to przekonanie bywał zwykle opis rozlicznych radości i przyjemności związanych z życiem szlachcica na wsi i już sam ten opis, co najwyżej połączony z ogólnikową deklaracją szczęśliwości ziemianina, wystarczał większości twórców. Tylko niektórzy zdobywali się na próbę głębszego spójrzenia na życie ziemiańskie i usiłowali przekonanie, o którym mowa, uzasadniać. W ten sposób częste w staro-polszczyźnie poetyckie „żywoty ziemiańskie” stawały się nie tyle i nie tylko obrazem realiów ziemiańskiego bytowania, ale swoistą normą postępowania i wzorem do naśladowania, a nawet w pewnej mierze filozoficznym programem życiowym.

Program ów, formułowany przecież nie wyłącznie, a nawet nie głównie za pośrednictwem poezji, stanowi wycinek stanowej ideologii szlacheckiej, jej — by się tak wyrazić — piętro najwyższe, dostępne w istocie dla intelektualnej elity szlacheckiej. Tylko ona bowiem mogła dostrzegać stojące za tym programem autorytety, głównie starożytne, odnajdując w ten sposób kontekst właściwy dla prawidłowego i pełnego rozumienia filozofii życiowej zawartej w poezji ziemiańskiej.

W pogłębionym spojrzeniu na moralną kondycję ziemianina autorzy polscy odwołać się mogli przede wszystkim do starożytnego ideału mędrca, ideału w głównej mierze stoickiego z domieszkami epikurejskimi, takiego, jaki poznawano wówczas dzięki rzymskim autorom „szkolnym” (głównie Cyceronowi, ale także Horacemu). Mamy więc w poezji ziemiańskiej do czynienia z próbą przeniesienia tego ideału w realia społeczno-polityczne Rzeczypospolitej: dworek szlacheckLupodabnia się w niektórych utwo-rach-dai>abinum Hóracego czy Tusculum Cycerona, w którym li-terat-filozoPlnoze w^spokoju oddawać się swym zajęciom. Zauważmy,'ze trzeba było przy tym porównaniuprzymknąć' nieco oko na istotne różnice, jakie dzielą rzymską „villa” od siedziby polskiego posesjonata: podczas gdy starożytni tylko na pewien czas wyjeżdżali z miasta, traktując wieś jako miejsce poświęcone odpoczynkowi i pracy umysłowej (otia litterata), to szlachcic spę-