39489 sr 9

kami liści kształtu szydła, umocowanymi na pniu spiralnie. Liście dolne opadały stopniowo i pozostawiały ślady romboidalne. Cały pień lepidodendrona jest jakby pokreślony, przypomina andruty. Nasz widłak, potomek potężnego drzewa, zwyrodniał i jest płożącą się, niepokażną rośliną.

Szczególnie cenione są zarodniki widłaka; zawierają one 49'< tłuszczu i 2^rr cukru. Używane są w aptekach do zasypywania pigułek, aby nie wilgotniały, i jako przysypka dla niemowląt. Zarodniki widłaka nie wchłaniają wody, lecz pływają po jej powierzchnL    •

Zarodniki widłaka od dawna były używane w teatrach do wywoływania efektów świetlnych, gdyż przy zapaleniu dają silny blask. Z tych samych względów używa się ich do wyrobu rakiet sygnalizacyjnych. Mają też one specjalne znaczenie w odlewnictwie; przy drobniejszych odlewach wysypuje się nimi formy,

Widłaki zbiera się w lipcu i sierpniu, gdy w kłosach dojrzewają zarodniki. Kłoski należy ścinać nożycami, najlepiej przy wilgotnej pogodzie, gdyż zarodniki mniej się wówczas wysypują.

Ścięte kłoski rozkładamy na papierze i suszymy w temperaturze nie przewyższającej 35—40". Wysuszone zarodniki odsiewa się od domieszek, otrzymując bladożółty proszek.

Inny potomek wymarłych roślin to skrzyp — Eąuisetum, od słów „equus“ — koń i „seta“ — szczecina. Skrzyp rośnie na polach o lichej glebie, na urwiskach, nad rowami. Dzieci błędnie nazywają skrzyp „choinkami*⁴. Wysokość skrzypu waha się w granicach od 15 do 30 cm. Wczesną wiosną skrzyp wyrasta w postaci czerwonawobiałych ło-

dyg, u wierzchołka znajdują się kioski z zarodnikami. Każdy zarodnik skrzypu ma dwa wyrostki zwinięte jak sprężynki; zarodniki sczepiają się w grudki, które przenosi wiatr; stąd skrzypy wyrastają przeważnie grupowo.

Łodyga skrzypu składa się z poszczególnych członów, jakby wsuniętych jedne w drugie. Każdy człon ma ząbki z nie rozwiniętych listeczków (osiem—dziewięć).

W niektórych miejscowościach ludność spożywa pędy z zarodnikami na surowo lub gotowane i jako farsz do pierogów. Skrzyp polny ma długie kłącza z bulwkami zawierającymi skrobię. Skrzypy jadano już w czasach przedhistorycznych; mówią nam o tym resztki w naczyniach znalezione przy rozkopywaniu dawnych mogił.

Wiosenne pędy skrzypu z zarodnikami prędko obumierają i na ich miejsce wyrastają małe „cho-ineczki“. Łodygi mają kolanka, węzły ich są puste; od każdego kolanka odchodzą boczne rozgałęzienia. Są to letnie pędy skrzypu, wysokości 30—60 cm. Te pędy właśnie zbiera się i suszy w pierwszej połowie lata.

W lecznictwie skrzyp używany jest jako środek moczopędny, przy schorzeniach reumatycznych i wątrobowych. W weterynarii proszek ze skrzypów służy za przysypkę na rany i wrzody u zwierząt.

Łodyga skrzypu zawiera krzemionkę, która służy do oczyszczania zardzewiałych przedmiotów metalowych, a także do polerowania.

Proszek ze skrzypów nadaje się do czyszczenia naczyń, mycia stołów kuchennych i podłóg nie malowanych.

Skrryp

199