43544 IMG 57 (2)

wytworzył się zespół ogólnie akceptowanych założeń, który spełnia funkcję teorii. Założenia te są w miarę jednorodne i jest to tym bardziej zaskakujące, ponieważ pojawiły się one w obrębie dyscypliny, która skłania się ku .denominacjonaUzinowi", która wciąż ma raczej charakter narodowy a nie międzynarodowy i w której badania cechuje bardzo zróżnicowany stopień kompetencji warsztatowej. Choć te ogólnie przyjęte założenia spełniają funkcję systematycznej teorii, raczej nie można powiedzieć, iż robią to dobrze.

Nie jest nieusprawiedliwioną obawa, iż przeistoczyły się one w naukową ideologię, hamującą bezstronne poglądy na religię w nowoczesnym społeczeństwie. Celem naszej analizy będzie wyodrębnienie tych założeń.

Założenie główne, które jednocześnie niesie najważniejsze konsekwen-\%

dla badań i teorii w socjologii religii, polega na identyfikowaniu ze sobą| Kościoła i religii. Od czasu do czasu założenie to jest w sposób jednoznaczny ppsiłowane jako zasada metodologiczna; wiele rzeczy może być religią, ale można ją poddać analizie naukowej tylko wówczas, kiedy staje się zor-^ganizowana i zinstytucjonalizowana.

Większość innych założeń jest silnie związana z założeniem głównym, lub wprost od niego pochodzi. Religia staje się faktem społecznym, ąJho jako rytuał (zinstytucjonalizowane zachowanie religijne), lub doktryna (zin-slytucjonalizo-wane idee religijne). Często przyjmuje sie. że ..potrzeby” religijne jednostki odpowiadają obiektywnym religijnym faktom społecznym i są pracz nie , sposób raspni-^n,, p_fV/<W|.,j,. kwestią otwartą, czy historyczne odmiany instytucji religijnych, takie jak kościoły i sekty, zaspokajają do pewnego stopnia odmienne indywidualne „potrzeby", czy różne warunki społeczno-hi-storyczne dają początek różnym formom organizacyjnym, czy wreszcie, jeligia" to suma powyższych elementów i czy jest ona ich wspólnym mianownikiem.

Identyfikowanie ze sobą Kościoła i religii jest zgodne z ogólnie przyjętym rozumieniem socjologii jako nauki o instytucjach społecznych, który to termin należy rozumieć w wąskim zakresie znaczeniowym. Jest ono również zgodne z pozytywizmem teoretycznym. Według tradycyjnych poglądów pozytywistycznych, ietigia jest zinstytucjonalizowanym konglomeratem pewnych irracjonalnych wierzeń. Przyjmuje się, że wynikają one z konfrontacji jednostek i społeczności z niepojmowalną dla nich rzeczywistością. Wiadomo, że poglądy pozytywizmu zawierały początkowo tezę, iż religia, jako

Pozostałości tego poglądu zakorzeniły się w rozumieniu (lub błędnym | rozumieniu) sekularyzacji, charakterystycznym dla znacznej części współczesnej | socjologiireligii. Przy braku mocnych podstaw teoretycznych, sekularyzacja jest zwykle rozumianająko proces patQlQgiirchgiii^,-miazoncj-przyfeinoeykttr-czącego się oddziaływania Kościołów. Ponieważ instytucjonalna próżnia nie zostaje wypełniona przez jakiś anty-kościół (którego pojawienie się było przewidywane jeszcze przez Comte’a), można łatwo dojść do konkluzji, iż współ-czesne społeczeństwo jest areligijne. Nie jest ważne, iż proces ten jest oceniany negatywnie przez tych socjologów religii, którzy mają wewnętrzne lub zawodowe związki z Kościołami; ich model interpretacyjny jest zapożyczony od tezy pozytywistów. Kościoły pozostają, jeśli tajyomożna-ująćrwyspaini religii (lub irracjonalizmu) na morzu zeświecczenia (lub rozumu). Socjologowi religii pozostaje jedynie przeanalizowanie narodowych i klasowych różnic w procesie upadku religii, to znaczy w kurczącym się oddziaływaniu Kościołów. W tych warunkach nie należy się dziwić, iż historyczne i etnologiczne horyzonty współ- l czesnej socjologii religii są, generalnie rzecz biorąc, niezmiernie wąskie.

' Takie spojrzenie na sekularyzację, wynikające z dominującego w socjologii obrazu religii, jest zgodne z teoriami o rosnącym we współczesnym społeczeństwie wyspecjalizowaniu instytucji i obszarów zinstytucjonalizowanych. Również instytucje religijne spełniają coraz bardziej wyspecjalizowane funkcje. Zaobserwowane zmiany w strukturze instytucji religijnych próbuje się tłumaczyć przekształceniami w innych obszarach systemu społecznego. Doszukuje się powodów kurczącego się oddziaływania Kościołów w procesach urbanizacji i industrializacji, które, jak się to argumentuje, również „podminowują” inne tradycyjne instytucje. Jeśli tylko postuluje się utożsamianie Kościóla z religia. to łatwo przeoczyć fakt, iż takie tłumaczenie przesądza sprawę. Należy też stwierdzić, że utożsamianie Kościoła z religią, niezależnie od historycznych i socjologicznych powodów, nie może być w pełni przez Kościoły akceptowane. Zinstytucjonalizowane rozumienie religii jest bliskie samookreślaniu się Kościołów, niezależnie od teologicznych argumentów o kościele widzialnym i niewidzialnym. Co więcej, funkcjonalistyczna wizja religii zinstytucjonalizowanej mogłaby być zachętą, nawet niezamierzoną, do nawoływań do

57