45331 Obraz26 (4)

• Staropolska poezja ziemiańska ■ życiu pozagrobowym. Renesansowym też obyczajem dla wyrażenia przeżyć i radości ziemianina poszukiwano wzorców w starożytności, w literaturze rzymskiej. Poeci polscy wspierali w ten sposób własne pochwały wsi autorytetem antyku, utwierdzali się przeto w słuszności własnych postaw i poglądów. Uzyskiwali dla nich antyczną genealogię, gwarancję ich ważności i wartości.

Jednak sytuacja i ideały życiowe polskich ziemian tak dalece odbiegały od stylu życia warstw tworzących kulturę antyczną, że niemożliwe było odwołanie się wprost do któregoś z gatunków lub nurtów literackich starożytności. Antyk stworzył bowiem kulturę w całym tego słowa znaczeniu miejską: w Grecji klasycznej związana z państwem-miastem (polis), w okresie hellenistycznym z wielkimi ośrodkami miejskimi, a .przede wszystkim z Aleksandrią, zaś w Rzymie ze stolicą imperium — nie wykształciła takiego obrazu wsi, który by odpowiadał w zupełności ideałowi ziemiańskiemu. Dla literata starożytnego opuszczenie wielkiego miasta było najczęściej niepożądaną koniecznością; wystarczy tu przywołać przykład Owidiusza, dla którego wygnanie z Rzymu stało się życiową tragedią. Bowięm tylko w mieście można było-zdofoye i.utrzymać ów polor, ogładę, j,dobry ton* , wręcz kulturę w ogóle, które to pojęcia zawierają się w greckim tfernu-ńie~ ..asteiotes” i łacińskim „urbaiiitas”charakterystyćzhe7"ze oba te słowa utworzono właśnie od rzeczowników oznaczających miasto.

Tylko pozornie nie zgadzają się z takim obrazem kultury antycznej te jej nurty i pojedyncze tematy czy dzieła, które dotyczą rzeczywistości wiejskiej. Sielska przyroda i zajęcia rolnicze nie były bowiem —-r oczywiście — całkowicie nieobecne w twórczości greckich i rzymskich literatów, przeważnie jednak patrzono na nie z perspektywy mieszczucha: zwykle brak w tych utworach żywego, osobistego zaangażowania, przechodzącego niemal w żarliwą miłość, t.ak charakterystyczną dla staropolskiej poezji ziemiańskiej. Owe różnice — wynikające naturalnie z całkowicie odmiennych społeczno-ekonomicznych uwarunkowań autorów starożytnych i polskich — sprawiły, że przyswojenie tych nurtów i tematów literatury antycznej, które odnosiły się do życia wiejskiego, wymagało zazwyczaj daleko posuniętych zabiegów adaptacyjnych.

Jako wzorce pieśni ziemiańskiej wchodziły w grę przede wszystkim dwa utwory: Epod IZ²⁵ „Beatus ille” Horacego i Georgiki

25 Stosujemy formę rodzaju męskiego zamiast często używanej żeńskiej, chcąc pozostawać w zgodzie z antyczną praktyką terminologiczną: najczęściej rzeczownik „epodus” w rodzaju żeńskim oznaczał wówczas trzecią część struktury stroficznej pieśni chóralnych (strofa — antystrofa — tpe

32