45542 P1130765 resize

166

Śląsko-wwlkcpoKka kultura mogiłowa jtesl w tym ujęciu jeszcze jedną lokalną kulturą mogiłową dużego i nć_Ł nicowanego cyklu kultur mogiłowych. Mielibyśmy w naszym przypadku do czynienia z zespołem o charakter* peryferyjnym o pewnych specyficznych cechach kulturowych. Z regionu przez nią zajmowanego wpływy ₀ eh* rak terze mogiłowym w typie śląsko-wtelkopołskim c*ddziałvwaly na Pomorze i na obszar wyróżnionej nrtf, mieszanej. Pamiętając o omówionych już różnicach kulturowych terenu Górnego śląska i lewobrzeżnej, poi* stałej części Śląska z.jednej strony, u północnej części Śląska środkowego oraz przyległej części Wielkopolski (głównie dorzecza Obry ł z drugiej, wyróżnione na tych terenach dwie grupy lokalne należałoby traktować jako grupy śląsko-w tclkopolsktej kultury mogiłowej. W tym zakresie, idąc po części za propozycjami A. Gar dawskic. go. uściślając je głównie pod w zględem terytorialnym, jak i częściowo samej treści, jaka się pod nimi kryje (typ Pudliszki — niecharakicrystyczny dla całej grupy), można wyróżnić w starszym okresie epoki brązu na Górnym Śląsku. \v północno-zachodniej Małopolsce oraz w lewobrzeżnej części Śląska środkowego i Dolnego, grupę lokalną kultury mogiłowej. Teren północnej części Śląska środkowego (dorzecze Baryczy i Widawy) oraz po-łudniowo-.-achodnicj Wielkopolski (dorzecze Obry po linię Poznania, a na wschód do Prosny), zajmuje draga grupa lokalna kultur mogiłowych, dla której właściwą nazwą byłaby północno-środkowo-śląsko-wielkopolsh grupa, a w wersji skrótowej środkowo-śląsko-wietkopolska grupa. Trudno w tej chwili już ostatecznie określać rolę tych grup, ale wydaje się. że posiadają one raczej dość przejściowy charakter, bo już w II okresie epoki brązu dochodzi m. in. na terenach przez nie zajmowanych do kształtowania się początków kultury łużyckiej.

Na zakończenie tych rozważań wypada ustosunkować się jeszcze krótko do sytuacji kulturowej na Ziemi Lubuskiej. Teren ten w I okresie epoki brązu przedstawiał się jako obszar ścierania się wpływów kulturowych z kilku obszarów sąsiednich, m. in. z Pomorza Zachodniego, z terenu NRD i wreszcie bodaj najsilniejszych typu unietyckiego ze Śląska (M. Kwapiński 1974, s. 38). W starszym okresie epoki brązu pojawiają się tam zespoły typu wezesnołużyckiego. natomiast z wcześniejszych faz tego okresu brak wyraźnych zespołów w typie mogiłowym, określanych dotychczas jako „przedhiżyckie”. Jedynie występujące tam wy roby brązowe potwierdzają wpływ grup ze Śląska i Wielkopolski. Byłaby więc to na pewno strefa, do której dochodziły oddziaływania grup mogiłowych ze Śląska i Wielkopolski, ale trudno w tej chwili o pełniejsze przedstawienie tamtejszej sytuacji kulturowej, zwłaszcza w pierwszej połowie II okresu epoki brązu. Może był to na tym terenie typowy okres przejściowy między kulturami wczesnobrązowymi a kulturą łużycką, wypełniony jedynie napływającymi nielicznie i nie na cały obszar wyrobami brązowymi z terenów, gdzie doszło do ukształtowania wyraźniejszych zespołów w typie mogiłowym.

Po zarysowaniu obrazu kulturowego w zasięgu wyróżnianej dotychczas „kultury przedłużyckiej" i wysunięciu propozycji dotyczących głównie zróżnicowania kulturowego tych terenów, wypada ustosunkować się do istniejącego w literaturze pojęcia „kultury przedłużyckiej”. Nie ulega wątpliwości, że pod pojęciem tej kultury, stosowanym w większości dotychczasowych prac, kryje się bardzo różna treść. Przeprowadzona analiza stosunków kulturowych na obszarze, który bywa jej przypisywany, ujawnia, iż mamy tutaj do czy nienia z wieloma lokalnymi grupami kulturowymi. Wspólną cechą tych grup lokalnych jest znaczne zaawansowanie w posługiwaniu się wyrobami z brązu, jak i rozwijanie własnej produkcji metalurgicznej. Ponadto na całym omawianym obszarze obserwujemy występowanie niektórych analogicznych wyrobów brązowych, czy to pochodzenia południowego, czy też ze strefy śląsko-wielkopolskicj. Te dwie charakterystyczne cechy wyróżniają niejako cały obszar Polski zachodniej (w zasięgu „kultury przedłużyckiej”) od obszaru zajmowanego przez kulturę trzciniecką. Poza tym jednak obszar ten jest pod względem kulturowym zróżnicowany i utrzymywanie, że mamy do czynienia z jedną kulturą archeologiczną, nie odpowiada faktycznemu stanowi, jaki ujawniają źródła.

Ponadto dodać jeszcze należy, że do „kultury przedłużyckiej” były włączone zespoły grobowe, które reprezentują już zgoła inny nurt kulturowy. Chodzi mianowicie o groby ciałopalne, najczęściej popielnicowe, wyposażone w ceramikę zdobioną często małymi plastycznymi guzkami oraz w przedmioty brązowe, które uzasadniają datowanie tych grobów na II okres epoki brązu, i to raczej na jego drugą połowę (BC). W grobach tych występują na ogół duże baniaste wazy z wyodrębnionymi szyjkami, z uchami lub bez uch, zdobione na brzuścu małymi guzkami plastycznymi lub krótkimi listewkami podłużnymi; dalej profilowane misy czy też puchary na pustej nóżce oraz dzbany z guzkami plastycznymi. W niektórych zespołach tym formom ceramiki towarzyszą wary lub dzbany z dużymi guzami wypchanymi od wewnątrz. Guzy te jednak nic są obwiedzione żłobkami. Opisany zestaw ceramiki stanowi w dotychczasowej literaturze w dużej części ilustrację typowych form „kultury prred-lużyckiej". Zespoły, z których jednak ta ceramika pochodzi, reprezentują już proces nowych przemian kulturowych, dokonujących się na niektórych terenach m. in. na Śląsku Górnym, środkowym i Dolnym, w części Wielkopolski i na Ziemi Lubuskiej już w drugiej połowie II okresu epoki brązu (BC), współcześnie z rozwojem wyróżnionych grup lokalnych, związanych z kręgiem kultur mogiłowych, a dotychczas łącznie także określanych jako „kultura przedłulycka”. Ten zespół stanowisk - grobów reprezentuje najstarszą fazę wczcsnołuiycką.

c*y też mi

byćuzasai

przedłuży

W dotycl uzyskany

towal iię

i wyróżni słusznie : łużycką.

Uwzg uwagi wl obraz ku 66). zalic¹

życkiej”.

ptzeobn pniu wjfl znad śrj nia na <j Śląsk o-\J której d wo-śląd wielkojj zespoły pod wJ posiadł] Grupy I ża kulił i na K.I wa mi J turą til wym r ten doi

7TĘ

jest tol

pyrzyl

polski

rza dii

niego,

eleme

metal

opracl

praw,

zróżnl

teren

brązu

cmen

powi

się w

busk

Okre: epoc s. 38 grup żenii Głul