59797 img092 (8)

szóści społeczeństwa kultury popularnej, której narzędziem rozpowszechniania stały się tzw. środki masowego przekazu. One właśnie rozwinęły się szeroko w latach międzywojennych, niektóre stanowiąc udoskonalenie już znanych (prasa popularna, film), inne całkiem nowe (radio).

W wytwarzaniu się nowej popularnej kultury, którą w pewnym okresie nazywano „kulturą masową” (mass culture), upatrywać należy najważniejszego zjawiska okresu międzywojennego w tej dziedzinie. Przy tym nowa kultura popularna nie polegała jedynie na samym istnieniu nowych środków komunikacji społecznej, lecz niosła ze sobą różne nowe treści i wartości, jak zainteresowanie dla sensacji naukowych, politycznych i kryminalnych, dla sportu w jego różnych postaciach, niektórych dopiero startujących w okresie międzywojennym, dla świata filmu i muzyki popularnej.

Bez wątpienia kola intelektualne uczestniczyły w kulturze wyższej, lecz nieraz brały także udział w manifestacjach kultury popularnej. Zresztą kultura popularna na swój sposób upowszechniała także wartości wyższej kultury i tradycji kulturalnej. Dla przykładu podamy twórczość filmową, popularyzującą dzieła wielkiej literatury. Kultura popularna miała swe ponadnarodowe wartości i swych idoli, lecz w każdym kraju nosiła swoisty charakter. Na przykład w Polsce symbioza elementów wyższej kultury artystycznej i intelektualnej z kulturą popularną była wyraźna (za przykład służyć może działalność radia, które pozostawało w rękach państwa, a to z. kolei opanowane było przez warstwę inteligencji). Trzeba jednak zauważyć, że w krajach bardziej rozwiniętych i żyjących w gospodarce rynkowej kultura popularna nosiła całkowicie komercyjny charakter i przez to rozdział między kulturą popularną a wyższą był tam znacznie bardziej ostry. W krajach mniej rozwiniętych zarówno gospodarka, jak i kultura zależne były od wszechwładnego państwa i pozostawały w znacznym stopniu na jego usługach. W tych warunkach elementy wyższej kultury mogły się łatwiej przebić do skromnego w porównaniu z. Zachodem grona odbiorców kultury popularnej.

Opisane zjawisko kultury popularnej stanowiło zapowiedź późniejszej ewolucji i powodowało, że podziały klasowe okazywały się nie tak szczelne i nieprzenikaine jak dotąd. Jednak w okresie międzywojennym były one nadal aktualne. Poza tym krąg odbiorców kultury popularnej, o której mowa, by! znacznie szerszy w krajach rozwiniętych niż w peryferyjnych krajach europejskich. I tak np. w zachodniej Europie na 1000 mieszkańców były średnio 134 odbiorniki radiowe, a wc wschodniej Europie średnio 28 (1937), w tym w Czechosłowacji 72, w Polsce 27, a w Bułgarii 8. Na 1000 mieszkańców było wówczas w zachodniej Europie średnio 71 telefonów, a we wschodniej 8! (Czechosłowacja 15, Węgry 16, Polska 9, a Bułgaria 4).

Trzeba przypomnieć, że warunkiem uczestniczenia w tej formie kultury było podstawowe wykształcenie, a tymczasem w wielu krajach trzecia część czy połowa ludności byli to analfabeci. Jednak niektóre elementy tej kultury łączyły społeczeństwa krajów rozwiniętych (i tam zresztą nie wszystkie środowiska w niej uczestniczyły) i krajów peryferyjnych, gdzie tylko średnio zamożna część społeczeństwa raczej niż masy ludności mogła mieć kontakt z tym kręgiem kultury.

Na zakończenie tych uwag o kulturze społeczeństw europejskich trzeba podkreślić, że mamy w-niej do czynienia z zasadniczą sprzecznością między tendencją demokratyzacyjną w społeczeństwach naszego kontynentu, która wydawała się implikować światopogląd demokratyczno-liberalny, oparty na racjonalizmie i kulcie nauki, a narastaniem prądów autorytarnych i faszystowskich, odwołujących Się do sil biologicznych (darwinizm społeczny, naród rozumiany w sensie organicznym, a niejako wspólnota niezależnych, indywidualnie suwerennych jednostek), do instynktów i do wiary politycznej.

Na tej podstawie konflikt społeczny, polityczny i ideologiczny tych czasów zdawał się, zwłaszcza w latach trzydziestych, przybierać kształt opozycji: prawica - lewica, w której miejsce liberalizmu obyczajowego, a czasem również politycznego znajdowało się po lewej stronie. Niejasne było w tej opozycji miejsce komunizmu, który w latach trzydziestych, zwłaszcza w krajach zachodnioeuropejskich, często był rozumiany jako część składowa szeroko rozumianego obozu lewicy. Takie traktowanie komunizmu przetrwało w niektórych krajach II wojnę światową.

Okres międzywojenny przeszedł pod znakiem prób adaptacji Kościoła katolickiego do nowej rzeczywistości wytworzonej przez modernizację społeczeństw i wyniki I wojny światowej - chwilowy triumf demokracji, potem narastanie ruchów autorytarnych. Próby te trudno określić jako udane, ale trzeba pamiętać o przejściowym pod każdym względem charakterze okresu międzywojennego i występowaniu w ówczesnym życiu społecznym zasadniczo sprzecznych tendencji, przy czym trudno było przewidzieć wynik ich zmagań.

Renesans antyracjonalizmu w ówczesnej ideologii popularnej w krajach europejskich znajdował uzupełnienie w renesansie religijności niektórych środowisk, w tym również intelektualnych. Dotyczyło to z.właszcza katolicyzmu, który w omawianym okresie plasował swe sympatie głównie po stronie tradycyjnej prawicy, choć Watykan nie uchylał się i od współpracy z faszyzmem (poszedł na rękę Mussoiiniemu dyskredytując włoską chrześcijańską demokrację, zgodził się też na likwidację partii Centrum w Niemczech).    S7