48187 IMG045 (4)

w iraaycyjnym rozumieniu wychowania przejęcie przez wychowawcę, jakkolwiek ze względu na wychowanka, inicjatywy samo z siebie stanowi zaprzeczenie autonomii podmiotu wychowanka.Dziecko,jako z zasady wolne indywiduum, jest samo przecież sprawcą swoich czynów i jako takie winno samo za nie ponosić odpowiedzialność. A tymczasem to wychowawca jest stale zastępczo odpowiedzialny i występuje na miejscu innego podmiotu. )

Ujęcie to uwidacznia jednakże tylko jedną stronę problemu: heterono-mii, której podporządkowany jest wychowanek. Autonomia wychowawcy pozostaje poza dyskusją.By jednak interpretacja taka nie była zbyt tendencyjna,trzeba dodać, że przecież inicjatywa wychowawcy umotywowana jest interesami wychowanka i podejmowana ze względu na niego. Działania wychowawcy są tak naprawdę następstwem interesów wychowanka, jego inicjatywa jest próbą udzielenia odpowiedzi oczekiwaniom dziecka.l mimo że emancypacyjna koncepcja wychowania więcej uwagi poświęciła temu zagadnieniu, to nie rozwiązała definitywnie problemu paradoksu polegającego na tym,że autonomia jednego indywiduum zależy od autonomii innego indywiduum oraz nie odpowiedziała na pytanie: dlaczego jedno indywiduum "ma prawo" udzielania autonomii drugiemu? Jak mogą współbrzmieć razem autonomia i podporządkowanie? (114).

Nadal też dręczące pozostają pytania: dlaczego wychowawca w ogóle przejmuje tę inicjatywę ? W czym tkwi dla wychowawcy ważność wychowania? Co pobudza pragnienie wychowawcy do stawiania dziecka równym sobie? Nie jest przecież tak,że szansa, którą daję drugiemu, wraca do mnie automatycznie,jako szansa zaproponowana mnie przez drugiego. Czynienie czegoś ‘dla kogoś..." nie zna w obszarze wychowania żadnej wzajemności (113). Czy mogę więc odnaleźć w moim poczuciu wolności coś takiego,co będzie stanowiło wystarczający argument dla przyjęcia tego rodzaju postawy,co ją i sprawiedliwi, odsłaniając być może jej tajemnicę?

Swoistość bycia odpowiedzialnym w sposób pedagogiczny polega na takim działaniu,które umożliwia działanie dziecku. W doświadczeniu wychowawcy wyraźnie daje znać o sobie pewnego rodzaju zobowiązanie,które jest odbierane jako coś bardzo realnego. Czy można w jakiś sposób to zobowiązanie uzasadnić ?

Hallemans pisze,że podstawowe doświadczenie wychowawcy jest następujące: być przez dziecko wezwanym; co polega nie tyle na odczuciu podejmowania przez siebie odpowiedzialności,co właśnie bycia postawionym w sytuacji odpowiedzialności.Prowokuje to następne pytanie:czy owo ‘bycie odpowiedzialnym" zawsze jest konsekwencją wolnej decyzji i wyboru ? Czy też mogę zostać postawiony w sytuacji odpowiedzialności ?

W czasie wojny (a jest to też typowe działanie terrorystyczne) człowiek bywa brany jako zakładnik za czyny, których dopuścili się inni Powszer h nie uznaje się to za niesprawiedliwość,ponieważ człowiek jest w stanie • winien odpowiadać wyłącznie za własne czyny, a za takie uznaje się z kolei te,które mają swój początek w jego wolności.

Czy jest to jednak wystarczająca i wyczerpująca problem interpreter ja odpowiedzialności?

Wróćmy do rozważań nad swoistością tego doświadczenia: można wskazać duże podobieństwo pomiędzy sytuacją pedagogicznej odpowie dzjalności rozumianej jako ‘zastępstwo*, a sytuacją 'bycia wziętym jako zakładnik", czyli ponoszenia i bycia pociągniętym do odpowiedzialności w zamian za kogoś (114). Hallemans zaznacza,że to zobowiązanie do ponoszenie odpowiedzialności za drugiego nie ma i właściwie nie może mieć swego rodowodu tak po prostu w świadomości człowieka, ponieważ wtedy wy star czyłaby argumentacja Kanta, odwołująca się do rozumności człowieka i uniwersalnych praw rozumu.

By rozwiązać ten problem,trzeba sięgnąć do filozofii E.Levinasa,który zadał pytanie o fundament etyki, o to dlaczego troszczę się o drugiego człowieka kosztem samego siebie? Zwłaszcza, gdy ten drugi nie jest dla mnie nikim bliskim; przeciwnie jest kimś nieznanym i obcym? (a przecież w takiej to sytuacji znajduje się, czy też odnajduje siebie,wychowawca ’)

Sięgnijmy do tekstu E.Levinasa,który w "Śladzie Innego" pisze tak 'Z pewnością inny zjawia się początkowo w ten sam sposób, w jaki występnie wszelkie znaczenie. Inny uobecnia się w pewnej kulturowej całości, jest oświetlony przez tę całość jak tekst przez swój kontekst... Rozumienie innego jest w tym sensie pewną hermeneutyką i egzegezą. Inny występu/e w obrębie całości,której jest immanentny i która... zostaje odsłonięta i wyrażona przez całą naszą aktywność kulturalną,przez cielesne,językowe i artystyczne aesty.

Epifania §■ (objawienie-przyp.aut.) innego niesie jednak ze sobą własne znaczenie, niezależnie od tego uzyskanego od świata znaczenia Inny rue wychodzi naprzeciw nam wyłaniając się tylko z kontekstu,lecz bez zaposred niczenia.Znaczy sam z siebie... światowe znaczenie ulega zniszczeniu i zastąpieniu inną,oderwaną,nie należącą do świata obecnością“¹ .

Obecność drugiego polega na wytrąceniu nas ze stanu tożsamości ze światem,która to tożsamość polega na naszym aktywnym byciu w świecie, na potwierdzaniu swego światowego ja: w pracy, wśród przyjaciół,we własnej samotności.Zmusza nas do zapytania o Ja,które istnieje przed ja rządzonym moją świadomością.To Ja nie uczestniczy w świecie.jest pa sywne.Jeśli do niego dotrę, to wytrąci ono mnie z konieczności działania, w którym upatruję bezwzględny fundament mojej tożsamości Dlatego moż na powiedzieć,że ta pasywność ma charakter anarchiczny (an-archische

123