68611 skanuj0012

62 ś. Etyczne problemy związane z prowódzeńknt wywiadów

różnych etapach procesu badawczego, badacz może świadomie podejmować decyzje związane z planowaniem badań i przygotować' się na mogące wyniknąć w trakcie ich realizacji krytyczne i delikatne problemy.

Jednak trudność z precyzyjnym określeniem tematu badań, które zazwyczaj mają charakter eksploracyjny, i z wcześniejszym ustaleniem pytań, jakie zostaną zadane w elastycznym niestandaryzowanym wy* wiadzic, może- stanowić problem w konfrontacji z komisją, etyczną. Niektóre komisje mogą nawet chcieć zatwierdzić każde spośród przygotowanych pytań wywiadu. O ile jest to możliwe w przypadku pytań kwestionariuszowych, o tyle otwarte wywiady badawcze wymagają podejmowania decyzji w trakcie trwania wywiadu, na przykład odnośnie do tego, czy rozwijać nieprzewidziane wątki inicjowane przez badanych i zadawać pytania nieuwzględnione w scenariuszu,

łan Parker (2005) podda! krytyce komisje etyczne w Wielkiej Brytanii za przedkładanie metod ilościowych nad jakościowe, pośrednie blokowanie nowych form badań niewymienionych w kodeksie i biurokratyczne podejście do wypełniania standardów, które często sprawia, że badacze poświęcają ogromną ilość czasu na przejście przez procedury kontrolne zamiast rozpatrywać na poważnie problemy etyczne. Podobnie w Stanach Zjednoczonych komisje etyczne oraz proponowane przez nie wskazania dotyczące badań nad podmiotami ludzkimi były krytykowane za działanie na rzecz nowego metodologicznego konserwatyzmu, ograniczającego uczestniczące badania jakościowe (Lincoln 2009). Dyrektywy te, wypracowane dla badań eksperymentalnych w dziedzinach biomedycznych, zostały przeniesione na grunt nauk społecznych i w dużej mierze nie przystają do interpretatywnych i interaktywnych metod, takich jak wywiad, badania terenowe czy uczestniczące badania interwencyjne. O ile całkowicie świadoma zgoda jest absolutnie konieczna w przypadku eksperymentów medycznych obarczonych wysokim ryzykiem, o tyle w badaniach terenowych czy wywiadach, które cechuje niewielki poziom ryzyka, jest ona mniej niezbędna i trudniej osiągalna. Lincoln twierdzi także, że wobec przekształcenia badań jakościowych w przedsięwzięcie otwarte, demokratyczne, oparte na współpracy i wzajemności, związane z nimi podstawowe kwestie etyczne tracą swój problematyczny charakter, jeśli spojrzymy na nie z perspektywy feministycznej etyki komunitariańskiej.

Wskazówki etyczne

Zawodowe kodeksy etyczne stanowią kontekst refleksji nad specyficznymi decyzjami etycznymi w trakcie prowadzenia badań z wykorzystaniem techniki wywiadu. Filozoficzne teorie dostarczają ram dla głębszych rozważań natury etycznej, przy czym głównymi perspekty-

Ramka 3.2. Pytania etyczne pojawiające się na początku procesu badawczego

I • Jakie mogą być korzystne konsekwencje badania?

fj * W jaki sposób badanie przyczyni się do poprawienia sytuacji badanej

' osoby, grupy, którą reprezentuje, czy ogólnie kondycji ludzkiej?

I • W jaki sposób uzyskać świadomą zgodę osoby uczestniczącej w badaniu? 1 • Jak wiele informacji na temat badania trzeba przedstawić przed jego I    rozpoczęciem, a ile może zostać udzielonych we wstępnym omówieniu

| po przeprowadzeniu wywiadów?

1 • Kto powinien udzielać zgody na wywiad-badani czy ich zwierzchnicy? | • W jaki sposób można zapewnić poufność wywiadów? i • Na ile ważne jest to, żeby badany zachował anonimowość?

| • W jaki sposób można ukryć tożsamość badanego?

I • Kto będzie miał dostęp do wywiadów?

I • Czy można spodziewać się prawnych problemów związanych z anoni-i mowością badanych?

I • Jakie konsekwencje ma prowadzone badanie dla osób biorących w nim | udział?

I • Czy potencjalne korzyści płynące z badania przewyższają potencjalne I straty respondentów?

i • Czy wywiad może przyjąć formę relacji terapeutycznej, a jeśli tak, to I jakie środki ostrożności należy przedsięwziąć?

| • Jakie konsekwencje dla badanych i grup, do których oni należą, może i mieć publikacja wyników badania?

1 • Czy rola badacza ma wpływ na badanie?

i • W jaki sposób osoba prowadząca wywiad może uniknąć nadmiernej I ingerencji osób czy instytucji finansujących badanie lub zbyt dużej [ identyfikacji z badanymi, prowadzących do utraty krytycznego spojrzenia na tworzoną przez siebie wiedzę?