79074 image081 (11)

B. Nłmuftko, Katakettie    Warsowi 2007.

isasj 5?«-słcostfMi.8.c by WAil* zon?

Ktttakeme według wymagjrf    163

szkolnej, a w teorii stanowi argument na rzecz najszerszego, decyzyjnego (C) i obrazowo-emocjonalncgo (D) pojmowania programu kształcenia.

Kształcenie według wymagań

Wdrażanie wielostopniowego programu kształcenia może przybrać postać systemu kształcenia według wymagań, w którym uczniowie pracują na wybranym przez siebie poziomie. W tym systemie - zorientowanym na skuteczność uczenia się, a więc technologicznym - szkoła ma nie być „ani przykrym obowiązkiem fjak w systemach autorytarnych], ani polem swobody [jak w systemach humanistycznych!", lecz ma być „miejscem zorganizowanej pracy" (Niemierko, 2000, s. 90). Nawiązuje on do wybranych wątków szkoły pracy, podnoszącej kształcącą wartość pracy umysłowej (Kerschensteiner, 1926; Nawroczyński, 1987, s. 138-142), do dydaktyki różnicowej, zalecającej indywidualizację nauczania (Lewowicki, 1977) oraz do oceniania kontraktowego, w którym uczniowie umawiają się z nauczycielami na wykonanie pewnych prac, zwykle pisemnych, na określony stopień szkolny (Simon i Bellanca, 1976; Brookhart, 2004, s. 27).

Sformułujemy tu Pięć złotych zasad kształcenia według wymagań. Przymiotnik „złoty” ma wyrażać przekonanie, że zasady te są pedagogicznie cenne, a nadto - ponieważ złoto, podobnie jak żelazo, jest metalem - trwałe. Ich naruszenie zniszczyłoby system.

I.    Znaczenie treściowe wymagań

Wymagania muszą być przedstawione jako czynności do opanowania - jakościowo, a nie ilościowo. Ich znaczenie treściowe polega na tym. że o każdym poziomie można powiedzieć, jakie czynności obejmuje, a jakie (z wyjątkiem wymagań wykraczających) są poza jego zasięgiem. Żadne liczbowe (np. procentowe) normowanie osiągnięć uczniów nie daje podstawy kształceniu według wymagań, choć może ułatwiać ocenianie tych osiągnięć.

II.    Uczniowski wybór poziomu

To uczeń ma decydować o poziomic wymagań, który będzie starał się osiągnąć. Nauczyciele i rodzice mogą mu doradzać, zachęcać go i ośmielać, a nawet wyrażać żal z powodu zbyt skromnych ambicji, ale nie powinni go zastępować w wyborze poziomu pracy. Trzeba też przeciwdziałać naciskom zespołu klasowego na obniżanie poziomu aspiracji edukacyjnych. Samodzielny wybór jakości pracy jest główną wartością pedagogiczną systemu. Gdy pojawia się przymus, system degeneruje się do roli tradycyjnej szkoły autorytarnej.

III.    Aprobata wszystkich poziomów

Konsekwencją swobody wyboru poziomu wymagań jest aprobata nauczyciela dla każdego poziomu, także koniecznego, jeżeli uczeń rzeczywiście pracuje

wvAv.waip.com.pl

B. Nirnucrkii, Ksztatanie ofotor, Warsiawi 2007. isasi 97&-83.OM0M I -X.« ly, WAlP 200?

164 Rozdział 5 Autorskie programy Isnałrema

na tym poziomic. Różnice charakterologiczne powodują, że jedni uczniowie szacują swoje możliwości zbyt nisko, a inni - zbyt wysoko. Tradycyjne określenia „dobry uczeń" - „slaby uczeń" powstałe w systemie szkoły jednolitej, w której wszyscy uczą się tego samego, choć w różnym stopniu chętnie i skutecznie, muszą być zastąpione uznaniem dla pracy na wybranym poziomie.

IV.    Zobowiązanie obu stron

Uczeń ma dobrze znać wymagania, co pozwoli mu na interwencję, gdy odczuje, że nie są przestrzegane. Wzoru dotrzymywania zobowiązań dostarcza nauczyciel, a więc nie może on ustalać wymagań pochopnie, według myślenia życzeniowego jednej lub obu stron. Uczniowie są wyczuleni na „sprawiedliwość" oceniania, rozumianą jako przestrzeganie ustanowionych „reguł gry" (Niemier-ko, 2002, s. 235-237). Nic należy więc spieszyć się z systemem kształcenia według wymagań. Lepiej dojrzewać do niego powoli, wraz z uczniami.

V.    Pierwszeństwo zajęć wspólnych

Ze względu na zadanie uspołecznienia uczniów te zajęcia, które można z powodzeniem przeprowadzić wspólnie, są najcenniejsze. System kształcenia według wymagań nie wyklucza pracy zbiorowej i w małych grupach, wręcz przeciwnie -podnosi jej rangę jako współdziałania uczniów o różnym przygotowaniu (Simon i Bellanca, 1976, s. 20). Prowadzący takie zajęcia musi jednak odpowiedzieć na pytanie, jakie wyniki przyniosą one na poszczególnych poziomach wymagań.

Kształcenie według wymagań źle znosi numerowanie poziomów wymagań według skali stopni szkolnych {1-6). W krajach zmierzających w kierunku standaryzacji wymagań pojawia się więc swoiste nazewnictwo poziomów według średniowiecznych godności cechowych i współczesnych funkcji zawodowych. Dla sześciostopniowej skali ocen (pięciostopniowej skali wymagań) można by je spolszczyć następująco: „nowicjusz” (niespełniający jeszcze żadnej określonej normy), „praktykant", „terminator”, „biegły", „mistrz" i „ekspert”. Nauczyciele i szkoły mogą tworzyć własne nazwy poziomów, wszakże bacząc na to, by wyrażały aprobatę dla pracy ucznia i promowały rozwój jego osiągnięć.

Wszechstronność czy specjalizacja?

Zwolennicy szkoły jednolitej, która nie dopuszcza stopniowania wymagań, odwołują się do ideału rozwoju wszechstronnego, jako pełnego i równomiernego wykorzystania wszystkich wrodzonych uzdolnień. Taki ideał był głoszony w minionej epoce („wszechstronnie rozwinięty budowniczy socjalizmu”) i taki (już bez „socjalizmu") pozostał w wielu dokumentach oświatowych. To, że ludzie wszechstronni byliby podobni, ułatwiałoby kierowanie krajem i edukacją.