82673 P1190117

brajskic hazir), której nie można było ani jeść, ani hodować (zakaz księgi Leviticus XI, 7; zob. też Izajasz LXV, 4), zawdzięczało swą niedobrą reputację również walce z obcymi kultami. Tekst Księgi Izajasza (np. LXVI, 3) wydaje się tłumaczyć potępienie świni ze względu na to, że była ona zwierzęciem ofiarnym w kultach misteryjnych. Jedzenie zaś świniny — szczególnie w czasach hellenistycznych, kiedy to na terenie Palestyny świnie były hodowane (zob. choćby Ewangelia według Marka V, 11 i XIII, 16) — było widomym wyrazem odstępstwa od ortodoksyjnego judaizmu (2 Machabejska VI, 18 i VII, 1). Warto wreszcie zauważyć, że odraza do świni nie była czymś specyficznie izraelskim, lecz stanowiła dość rozpowszechnione zjawisko na dawnym Bliskim Wschodzie^,M.

Frapujące problemy zasad klasyfikacji zwierząt w Starym Testamencie oraz przykłady omyłek zoologii boskiej¹⁹¹ nie powinny nam przesłonić jeszcze innych ważnych problemów — jak choćby np. luk w biblijnej wiedzy o zwierzętach. Istotne jest bowiem nie tylko to, co się mówi, ale i to, co się przemilcza. Gdy tak postawimy sprawę, to okaże się, iż zakres wiedzy zoologicznej i botanicznej jest w Biblii nader ograniczony. Szczególnym przykładem jest tu brak wiadomości o koniu, o tym powszechnie znanym, wielofunkcyjnym i często sakralizowanym zwierzęciu (por. choćby Rugia). Nie możemy tu kontynuować rozważań na temat zakresu religijnej wiedzy o zwierzętach ani

im Tabu, nałożone na Świnię, może wskazywać na Je] pierwotnie sakralny charakter. Bliżej o tym zob. np. J. Frazcr: Złota pałęś, War-szawa IMS, a. 373—377.

m ifotnt tu by jeucze dodać problem hipopotama (hebrajskie behcmot - egipskie phmw), o którym mowa w Księdze Hioba. Uwala się go tam za pierwsze zwierzę stworzone przez Jahwe (XL, 19—M) oraz stwierdza, że tan poczciwy, roślinożerny grubas atakuje... ludzi I zwierzęta (XI., M).

zahaczać o rozległy obszar mitologii zoologiczne]^IM, czyli o problematykę zwierząt fantastycznych (jak np. legendarnych ptaków typu Feniksa^IM, gryfów, bazyliszków itd.), w które wierzyła ludzkość. Rezygnujemy z analizy „botaniki” religijnej, szczególnie biblijnej ^m. Nie poruszamy tu także problematyki celowości w przyrodzie.

Podsumowując generalnie ewolucję biozofii religijnej możemy powiedzieć, co następuje: po pierwszej fazie nieprzeciwstawiania życia innym sposobom istnienia przyrody oraz po fazie nieabsolutyzowania granicy między życiem a śmiercią — następuje okres przeciwstawiania życia śmierci. Jest to okres, w którym rodząca się religia przechwytuje dla siebie rosnące poczucie własnej („kosmicznej") godności człowieka, a więc okres przesunięcia się punktu ciężkości z refleksji nad życiem „w ogóle” w płaszczyznę rozważań nad życiem ludzkim.

Następnym etapem rozwoju biozofii religijnej byłoby przeciwstawienie życia już nie śmierci, lecz życia — życiu prawdziwemu oraz życia doczesnego — życiu wiecznemu. Mistyfikowanie różnic społecznych i płynącego stąd dążenia do demokratyzacji życia poprzez przesunięcie ich źródeł w zaświaty należy już do antropologii religijnej.

102    Zob. np. A. de Gubernatis: Zooloyical Mythołoyy. London ISIS; por. też J. Żabiński: Zoologia bajeczna, „Wiedza 1 Zycie" IM*, nr. •.

103    Wątek Feniksa byt powszechnie znany; jako hot CHiob XXIX. 19 mityczny ten ptak odgrywał dużą rolę w apokaliplyce żydowskiej 1 chrześcijańskiej oraz w literaturze rabłnacktej. Bliżej o Feniksie zob. np. J. Hubau i M. Leroy: Le mythe du Ph4nlx... Parts 1939.

lot Rośliny są mniej analizowane pod względem religioznawczym niż zwierzęta. Z ważniejszych prac należy odnotować A. de Guber-natis: La myfhotoyte des płantes ou tez (śyendea du itgso eśyśtut. Paru 1878—1M2; w. Mannhardt: Wcld-tmd Feldkulte, Berlin I1M. wyd. S; F. Ohrt Her ba, Gratła ptena.... Helsinki Ml.

235