Image0039 (2)

1441 Szkoła - segregacje - nierówności

sjx)jrzeć na sam fenomen segregacji. Na koniec rozdziału podsumujmy więc uzyskane wyniki. Zacznijmy od segregacji związanych z SES rodziny pochodzenia ucznia.

Reasumując analizy ixjziomu segregacji ze względu na SES, możemy powiedzieć, że na progu szkoły podstawowej segregacje międzyszkolne i wcwnątrzszkolne ze względu na SES rodziny pochodzenia dziecka ujawniają się w niewielkim stopniu. Segregacje wewnątrzszkolne są znacząco silniejsze w szkołach miejskich. W nielicznych szkołach podstawowych, szczególnie miejskich, segregacja wewnątrzszkolna przybiera duże nasilenie.

Na poziomie gimnazjum zarówno w segmencie gimnazjów zlokalizowanych na wsi, jak i w grupie placówek miejskich, obserwujemy dość wysoki poziom segregacji międzyszkolnych. Stosunek wariancji międzyszkolnej do całkowitej wariancji wskaźnika SES wynosi około 15-10%. Efekt segregacji międzyszkolnych wiąże się głównie zc zróżnicowaniem cywilizacyjnym kraju, ale w j>ewnym stopniu do segregacji przyczyniają się procedury rekrutacji uczniów na progu gimnazjów.

Przeciętnie poziom segregacji wewnątrzszkolnych w gimnazjach ze względu na SES jest na tym samym poziomic, co segregacja międzyszkolna. Podział uczniów na klasy w’ obrębie danej szkoły przeciętnie wyjaśnia 15-17%. W pewnej liczbie gimnazjów' segregacja wewnątrzszkolna jest ekstremalnie silna, ale istnieje też spora grupa gimnazjów, szczególnie wiejskich, które intencjonalnie stosują procedury antysegrc-gacyjnc.

W badaniach procesów segregacji międzyszkolnych w gimnazjach uzyskano znacznie wyższe oszacowanie tego zjawiska niż w przypadku szkól podstawowych. Skłania to do przyjęcia wniosku, iż procedury tworzenia gimnazjów zwiększyły różnice w składzie społecznym szkół (w porównaniu do szkół podstawowych). Również zc względu na segregację wcwnątrzszkolną szkoła podstawowa jest miejscem znacznie mniej nasilonych praktyk segregacyjnych niż gimnazjum.

Spojrzenie |porównawcze nic pozwala jednoznacznie ocenić jpoziomu segregacji SES w’ polskiej oświacie. Wartość wskaźnika segregacji w CES IEA lokuje nas w grupie krajów o jponadprzeciętnym, choć nie rekordowo wysokim poziomic segregacji. Wynik w PISA/OECD 2003 wskazuje, że nasz system oświaty na poziomie gimnazjum znajduje się w grupie krajów o umiarkowanym poziomie segregacji (choć należy pamiętać, że w PISA/OECI) 2000, na poziomic pierwszej klasy szkoły średniej, międzyszkolne zróżnicowanie było w Polsce bardzo wysokie).

Przejdźmy do segregacji zc względu na uprzednie osiągnięcia ucznia. Na początku należy zauważyć, że nic znajduje prostego potwierdzenia twierdzenie, że gimnazja są bardziej zróżnicowanymi szkołami w stosunku do szkół podstawowych. Obraz rysujący się na podstawie analizy segregacji międzyszkolnych ze względu na uprzednie osiągnięcia szkolne jest bardziej złożony. 1 tak przejście uczniów ze szkól podstawowych do gimnazjów wiąże się w segmencie placówek wiejskich ze spadkiem zróżnicowania międzyszkolnego. Natomiast przejście uczniów zc szkól podstawowych do gimnazjów w segmencie szkól zlokalizowanych w dużych miastach wiąże się ze wzrostem zróżnicowania międzyszkolnego. Oznacza to, że w wypadku gimnazjów w dużych miastach przejście uczniów zc szkoły podstawowej do gimnazjum oznacza nasilenie segregacji uczniów i niższe prawdopodobieństwo spotkania się w jednej szkole ucznia słabego i dobrego. Segregacje międzyszkolne w analizowanym okresie w segmencie gimnazjów wiejskich nieznacznie słabną, natomiast w grupie gimnazjów wielkomiejskich zdccydo-

Rozdział 2. Poziom segregacji społecznych w polskiej oświacie u 145

wanie nasiląją sit,*. Nasilanie się segregacji międzyszkolnych w gimnazjach wielkomiejskich częściowo, ale nie całkowicie, tłumaczy silną dynamikę różnicowania się tych szkól ze względu na wyniki egzaminu gimnazjalnego (por. rozdział 1). W segmencie gimnazjów zlokalizowanych w średnich i dużych miastach trzy lata nauki w gimnazjum oznaczają - w stosunku do poziomu segregacji zc względu na uprzednie osiągnięcia szkolne uczniów na progu gimnazjum - wzrost zróżnicowania międzyszkolnego i mię-dzyoddzialowcgo wyników nauczania.

Obraz procesów segregacji wewnątrzszkolnych rysujący się na podstawie otrzymanych rezultatów jest następujący. Zdecydowanie najbardziej liczna grupa gimnazjalistów uczy się w gimnazjach jednooddzialowych i gimnazjach o bardzo niskim jjoziomie segregacji. Jednak około 10% gimnazjalistów uczy się w szkołach, w których skład oddziałów klasowych jest efektem procedur prowadzących do znaczącej homogenizacji ze względu na uprzednie osiągnięcia szkolne. Otrzymane wyniki pozwalają sformułować twierdzenie, że poziom segregacji wcwnątrzszkolnej zc względu na uprzednie osiągnięcia szkolne jest pozytywnie skorelowany z poziomem urbanizacji. Około 60% gimnazjalistów na wsi uczęszcza do placówek jednooddzialowych lub o bardzo niskim jłoziomie segregacji. W segmencie gimnazjów zlokalizowanych w dużych miastach odsetek ten wynosi 26-27%. Tylko niespełna 5% gimnazjalistów uczęszcza do wiejskich placówek o bardzo wysokim poziomie segregacji wcwnątrzszkolnej, w dużych miastach odsetek ten wynosi 14-15%.

Wysoki poziom segregacji wcwnątrzszkolnej ze względu na wynik sprawdzianu, jak i SKS rodziny ucznia, nic musi oznaczać, że czynniki te ixplicite były brane pod uwagę przy jKKlzialc uczniów na oddziały klasowe.

Podsumowując analizę uwarunkowań jwziomu segregacji wewnątrzszkolnych ze względu na uprzednie osiągnięcia, można powiedzieć, że strategie scgregacyjne zdają się być odpowiedzią gimnazjów' na dużą liczbę uczniów oraz ich ponadprzeciętne zróżnicowanie ze względu na uprzednie osiągnięcia szkolne. Wyniki te są zgodne z rezultatami analiz uwarunkowań poziomu segregacji wewnątrzszkolnych zc względu na SRS rodziny pochodzenia ucznia (Murawska 2002, 2004).

Czy wprowadzenie gimnazjum przybliża jK»lski system oświaty do ideału szkoły jednolitej? W segmencie szkolnictwa wiejskiego widzimy, że próg szkoła podstawowa/ gimnazjum oznacza obniżenie poziomu segregacji międzyszkolnej. Wiejskie gimnazjum - placówka przeciętnie większa niż szkoła ixxlstawow'a sprzed reformy - słabiej oddaje silne, terytorialne zróżnicowanie polskiej wsi niż szkoła ixxlstaw'owa. W dużych miastach segregacja międzyszkolna w gimnazjach jest silniejsza niż zróżnicowanie szkól jxxlstawowych. To z kolei oddala j>olski system od ideału jednolitości szkoły.