Image
47 djvu

138

szybko po sobie następujące rozbiory wykreślają Polskę z rzędu państw samodzielnych i pozbawiają bytu politycznego. Opór stawiany przez społeczeństwo jest stosunkowo słaby; wydaje się, jakby nie odczuwało ono należycie grozy wypadków, zrywa się wprawdzie do walki pod wodzą Kościuszki, ale ruch z 1794 r. nie obejmuje szerokich warstw narodu, upada w braku dostatecznych sił i środków.

Przyczyn bezsilności i rozbioru państwa polskiego szukać należy nie tyle w zbiegu nieprzyjaznych dlań zewnętrznych okoliczności, ile w jego wewnętrznym ustroju, w jego urządzeniach i stosunkach społecznych. Odpowiedzieć one mogą na wiele pytań, rzucić światło na wiele zagadnień.

Podział społeczeństwa na stany, obdarzone samorządem i przywilejami, spotykamy nietylko w Polsce, ale i w innych krajach zachodniej i środkoAvej Europy w okresie średniowiecznym. Tylko dalszy bieg wypadków innymi zdąża torami. Na początku czasów nowożytnych wzrasta wszędzie władza państwowa kosztem swobód stanowych, rozwija się absolutyzm, samowładztwo monarchiczne, skupia się zarząd w rękach urzędników, zależnych od panującego. Królowie czerpią swoje dochody z podatków, płaconych przez społeczeństwo; podstawą ich potęgi są wojska stałe, gotowe na każde skinienie; prowadzą oni częstokroć politykę zaborczą, rozszerzają swe posiadłości kosztem słabszych sąsiadów. W Polsce stosunki układają się odmiennie: władza państwowa, skupiona w osobie księcia, silną była w okresie Piastowskim, u kolebki dziejów narodu; w czasach późniejszych władza ta traci znaczenie, staje się coraz słabszą, przechodzi w ręce szlachty,