img019

222 Paweł Nowak

ascrcjach oraz ukrytych dyrektywach, a stan mentalny nudawcy-dzicnnikarza reguluje pakt faktograficzny, zobowiązujący go do komunikowania prawdy oraz do autentyczności, szczerości komunikacyjnej (Bauer 2004).

Rozwój mediów, zwłaszcza pojawienie się mediów interaktywnych, spowodowało transpozycję zasad komunikacji bezpośredniej do komunikacji mc-dialnęj. W efekcie proces komunikacji medialnej, zamiast być transmisją danych, ma stanowić rodzaj interakcji, w której przynajmniej pozornie odbywa się negocjowanie oraz wymiana poglądów i idei prowadząca do ustalenia znaczenia i / lub do uzgodnienia interpretacji faktów i wypowiedzi. Monolog przekształca się w dialog, statyczność przekazu zmienia się w dynamiczny proces komunikowania, a każda forma porozumiewania się staje się społeczną, interpersonalną interakcją (Kluszczyński 2002: 16-17). Takie rozumienie komunikacji w mass mediach znajduje uzasadnienie w analizie przekazów internetowych (chaty, c-mailc, listy dyskusyjne, fora internetowe), trudno jednak udowodnić jego istnienie w mediach tradycyjnych (prasa, radio i telewizja), ponieważ ich in-tcrakcyjność opiera się w zasadzie jedynie na sprzężeniu zwrotnym, które dostrzegali już Shannon i Wcavcr. Trudność z przyjęciem koncepcji interakcyjnej wynika przede wszystkim z różnic w charakterystyce kontekstu nadawczego i odbiorczego, który decyduje przecież o skuteczności komunikacji.

Być może rozwiązaniem tego problemu stała się koncepcja komunikacji Johna Fiskego, która uznaje porozumiewanie się za proces generowania znaczeń (Fiskc 1999). Najważniejszym elementem komunikacji stają się tekst i relacje: nadawca - tekst oraz tekst - odbiorca. Zamiast interakcji pomiędzy uczestnikami komunikacji pojawiająsię interakcje pomiędzy nadawcą i tekstem oraz odbiorcą i tekstem, które czasami mogą przekształcić się w zainicjowany przez odbiorcę dialog interpersonalny z nadawcą. Komunikacja polega więc przede wszystkim na lekturze tekstu, której powinni dokonać zarówno odbiorca, jak i nadawca, a relacje pomiędzy samymi uczestnikami porozumiewania się mają charakter drugorzędny.

Jeśli przyjmie się taką wersję komunikowania medialnego i połączy ją z teorią aktów mowy, powstaje obraz komunikacji medialnej, który daje się scharakteryzować dzięki odwołaniu do zmediatywizowanej koncepcji pragmatyki językowej.

Nadawca, tworząc tekst medialny, który zostaje oderwany od sytuacji komunikacyjnej i uwarunkowań kontekstowych związanych z relacją nadawczo-odbiorczą, przygotowuje akt mowy, który ma być w pełni samodzielnym i uniwersalnym kontekstowo tekstem. Istotna jest więc tradycyjnie warstwa informacyjna, poznawcza przekazu, ale najważniejsze stają się elementy cmo-cjonalnc, ujawnienie stanu mentalnego mówiącego, ponieważ to one czynis tekst interesującym dla odbiorcy, ukierunkowują generowanie i interpretowani' znaczeń w akcie odbioru zgodne z zamiarami nadawcy. Taka komunikacja wy maga także w sposób obligatoryjny równości nadawcy i odbiorcy, a więc unie możliwiu wprowadzanie jawnych, mocnych illokucyjnic aktów sprnwczycl ponieważ będą one odrzucane przez odbiorców jako uprzcdmiotawiającc, a ni

upodmiotawiającc._______    ________________₍

Konsekwencje komunikacji medialnej jako „lektury tekstu” z perspektyw klasyfikacji aktów mowy J.P. Scarlc’a można przedstawić w postaci tabeli:

Tubcla 2. Akty mowy J.P. Searlc’a w mediach tmdycyjnych i w mediach współczesnych.

Akty mowy	Komunikacja bezpośrednia	Media tradycyjne	Media współczesne
Ascrcjc	Tak	Tuk	Rzadko (w gatunkach infonnacyjnych)
Dyrektywy	Tak	Tak (w gatunkach publicystycznych)	Rzadko (w gatunkach publicystycznych)
Komisywy	Tak	Nic	Rzadko
Ekspresy wy	Tak	Rzadko (w gatunkach publicystycznych)	Tak (bardzo częste we wszelkich typach wypowiedzi)
Dcklaratywy	Tak	Rzadko	Tak (w gatunkach infonnacyjnych)

Powyższe zestawienie ujawnia pragmatyczne skutki transformacji medtt Przeniesienie środka ciężkości z relacji nadawca - odbiorca, charaktcrystycj dla mediów tradycyjnych, na interakcję tekst - odbiorca w mediach wsp czcsnych doprowadziło do zmiany hierarchii aktów mowy w komuniki medialnej.

Po pierwsze, zmniejszyła się rola ascrcji. W społeczeństwie informacyjn media tradycyjne nic są jedynym źródłem wiedzy o świccic, dlatego ncutra przekazywanie wiedzy o faktach jest za mało interakcyjne, aby skutecznie zw cić uwagę odbiorcy na wysyłany komunikat. Współczesne gatunki infon cyjnc stają się synkrctycznymi, złożonymi i ukrytymi aktami mowy, w któr intencja dcklaratywy łączy się z lokucją ekspresywów i ascrcji. Nadaw