2918586963

58

DANUTA KĘPA-FIGURA, PAWEŁ NOWAK

Kapuściński. Analizowane przykłady pokazują, że różnice pomiędzy językowym obrazem świata i wizją rzeczywistości prezentowaną przez dziennikarzy mają bardziej złożony charakter. Na sposób interpretacji świata wpływa również wybór gatunku publicystycznego, a właściwie aktu mowy czy może nawet gatunku mowy?

W kontekście tego spostrzeżenia należy uznać, że kluczem do rozwiązania problemu rzeczywiście może być poszerzenie perspektywy opisu. Badania nad JOS skupiają się na charakterystyce tego obrazu, odkryciu kryteriów, które sprawiają, że tak, a nie inaczej interpretujemy rzeczywistość. Natomiast odpowiedź na pytanie: czemu służy taki a nie inny obraz świata, jest już w większości tych analiz jedynie implikowana, traktowana jako oczywista. Odpowiedź wydaje się prosta - istnienie językowego obrazu świata daje członkom grupy poczucie bezpieczeństwa, a samej grupie możliwość zjednoczenia, integracji w ramach narodu czy innego typu zbiorowości, to znaczy buduje poczucie ponadjednostkowej tożsamości. Jednak odpowiedź nie zawsze musi być tak banalnie oczywista, zwłaszcza gdy analizie zostają poddane teksty medialne.

W większości definicji podkreślana jest asercyjność językowego obrazu świata, akcentowane jest orzekanie, prezentowanie w nim sądów i opinii o rzeczywistości. Konsekwentnie, analizy dokonywane w ramach JOS tak naprawdę nie odpowiadają na pytanie o moc pragmatyczną, czy szerzej komunikacyjną, stworzonej przez daną kulturę językowej interpretacji rzeczywistości. Jest to istotne, ponieważ, jak pokazują chociażby cytowane przykłady, obraz świata przekazywany za pomocą języka może się różnić w zależności od funkcji, jakiej w intencji nadawcy ma służyć dana wypowiedź. Odwołując się do koncepcji gatunków mowy Anny Wierzbickiej, wykorzystanie bądź nie aksjologizacji czy antropocentryzmu wpisanych w JOS należy do presupozycji, które łącznie z intencją tworzą wiązkę cech mentalnych charakterystyczną dla danego gatunku mowy. Spotykając się z wypowiedziami ukształtowanymi w ramach danego gatunku dziennikarskiego (felieton, dyżur prezenterski, informacja), spotykamy się z określonymi gatunkami mowy (zwierzeniem, rozmową, informacją), które w obrębie presupozycji mają lub nie wpisaną akceptację zastanego JOS.

Przywoływane powyżej poglądy R. Tokarskiego, pokazują, że twórcy metodologii JOS zdają sobie sprawę z wpływu na język wiedzy naukowej, która zastępuje bądź dopełnia naiwny ogląd świata. I co istotne, tym samym zmienia charakter perspektywy podmiotowej. Tendencja ta jest istotna w przypadku wypowiedzi zamieszczanych w mediach zarówno ze względu na częstość występowania, jak też ze względu na wpływ, jaki media (a tym samym obraz świata za ich pośrednictwem przekazywany) wywierają na użytkowników danego języka, a zatem także na sam język. Badania nad JOS nie brały jak dotąd pod uwagę związku między strukturami semantycznymi językowego obrazu świata a skutecznością (siłą illokucyjną) i funkcjonalnością wypowiedzi będących manifestacją tego obrazu świata, ani też