2918586958

52

DANUTA KĘPA-FIGURA, PAWEŁ NOWAK

pie rozwoju metodologii JOS, gdy określone zostały metody opisu, a także wyznaczone jego cele: „zbiór prawidłowości zawartych w kategorialnych związkach gramatycznych (fleksyjnych, słowotwórczych, składniowych) oraz w semantycznych strukturach leksyki, pokazujących swoiste dla danego języka sposoby widzenia poszczególnych składników świata oraz ogólniejsze rozumienie organizacji świata, panujących w nim hierarchii i akceptowanych przez społeczność językową wartości.” [Tokarski 1993: 358], jak też definicja wcześniejsza: „Jest to pewien zespół sądów mniej lub bardziej utrwalonych w języku, zawartych w znaczeniach wyrazów lub przez te znaczenia implikowanych, który orzeka o cechach i sposobach istnienia obiektów świata pozajęzykowego.” [Bartmiński, Tokarski 1986: 72], podkreślają semantyczny, emocjonalno-wartościujący stosunek człowieka do rzeczywistości. Badania nad JOS pokazały, że myślenie człowieka ma charakter an-tropocentryczny. Język informuje nie tylko o rzeczywistości, lecz także o sposobie myślenia o niej. Obraz świata zawarty w języku nie tylko nie jest dokładnym odwzorowaniem rzeczywistości. Jest to obraz świata ocenionego. Szczegółowe kryteria oceny są różne, zawsze jednak ich punktem odniesienia jest człowiek.

Do odtworzenia językowego obrazu świata prowadzi przede wszystkim analiza słownictwa¹. Znaczący jest już sam fakt nominacji, ponieważ wyodrębnienie składnika świata przez nazwanie go świadczy o roli tego składnika w danej kulturze. Do zrekonstruowania językowego obrazu wycinka rzeczywistości prowadzi odtworzenie całościowego obrazu znaczeniowego słowa nazywającego ten wycinek rzeczywistości. Zadaniem badacza jest zatem nie tylko opisanie znaczenia leksykalnego (niosącego informacje

0    identyfikacji obiektu), lecz także łączonych ze słowem konotacji. Badacz językowego obrazu świata musi brać pod uwagę definicje słownikowe

1    techniki weryfikacji cech konotacyjnych. Pomocna jest tutaj przede wszystkim strukturalistyczna metoda cech ujęzykowionych. Analizie poddawane są zatem derywaty słowotwórcze, derywaty semantyczne, frazeolo-gizmy. Te trzy metody weryfikacji cech konotacyjnych uzupełnia obserwacja nie tylko przysłów, lecz także pozornie nic nie znaczących kontekstów dosłownych. Konteksty takie pokazują bowiem atrybucję danego słowa oraz tendencję do występowania danego słowa z określonymi predykatami. Potwierdzeniem wyprowadzanych konotacji jest także forma wewnętrzna słowa i jego etymologia². Badania nad językowym obrazem świata respektują także postulat odtwarzania przy opisie języka motywacji nie tylko semantycznej, lecz także semantyczno-kulturowej. Pod uwagę brane są nie izolowane fakty językowe, lecz całe grupy leksykalne. Analiza danej grupy leksykalnej prowadzi do odtworzenia odbitego w języku sposobu kategoryzacji i oceny świata.

1

   Badanie gramatycznych prawidłowości danego systemu prowadzi raczej do odkrycia genezy pewnego widzenia świata, mają zdecydowanie charakter historyczny [por. Grzcgorczykowa 1990: 45].

2

   Literatura dotycząca metod opisu językowego obrazu świata została przedstawiona w książce D. K ę -py-Figury: Kategoryzacja w komunikacji językowej [w druku].