TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

• ustanowiony ustawą z 26.03.1982 o zmianie Konstytucji PRL

• powołany do życia ust. Z 29.04.2985 - o TK

• rozpoczął działalność 1.01.1986

Pierwotnie kadencja 8 lat, 12 sędziów, mniejszy zakres kompetencji. Dowartościowany w 1997r.

• rozstrzygania sporów między konstytucyjnymi organami państwa,

• ocenia zgodność celów działalności partii politycznych

• ! orzeczenia aż do 97 a niektóre nawet do 18.10.1999r mógł być odrzucane matematyczną większością → konstrukcja ułomna!

W 1982r. Władza obawiała się TK. Koncepcja TK nie koresponduje z konstrukcją jednolitości organizacji władzy. Nie ma 3podziału władzy (pojawia się w ograniczonym stopniu w Małej Konstytucji z 1992r.) Poddawanie produktu prac praelementu kontroli uważano za niewłaściwe. W takim przypadku TK stawiany byłby ponad parlament, a parlament jest przecież najważniejszy. Zapomniano jednak, że nie sejm zwykły najważniejszym organem, ale ten który pełni funkcje ustrojodawcy. Dlatego, też na wszelki wypadek zostawiono możliwość uchylenia orzeczeń TK odpowiednią większością polityczną.

Art. 239 „ 1.W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego. 2. Postępowanie w sprawach o ustalenie przez Trybunał Konstytucyjny powszechnie obowiązującej wykładni ustaw wszczęte przed wejściem w życie Konstytucji podlega umorzeniu. 3. Z dniem wejścia w życie Konstytucji uchwały Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia wykładni ustaw tracą moc powszechnie obowiązującą. W mocy pozostają prawomocne wyroki sądu oraz inne prawomocne decyzje organów władzy publicznej podjęte z uwzględnieniem znaczenia przepisów ustalonego przez Trybunał Konstytucyjny w drodze powszechnie obowiązującej wykładni ustaw”

Art. ten podobnie jak i cały roz. 13 już nie obowiązują. Ustawy po dniu 17.10. 1999 nie podlegały temu artykułowi.

18.10.1999 - data otwarcia bram demokracji w Polsce

Przed 1982r. Podejmowano próby wniesienia kontroli konstytucyjności prawa, gł. ustaw.

10.02.1976 - I próba, jedyna. Nowelizacja. PZPR pełni rolę przewodniczącą. Itp., Art.30

• ust. 1 → Rada Państwa czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją,

• ust.2 → RP w całej swej działalności podlega Sejmowi.

Absurd! Konsekwentność!

Kiedy czuwa, z jakim skutkiem i czy tylko w określonych okolicznościach - konst na to nie odpowiada. Doktryna baaaaaardzo krytykowała, więc w 07. 1977chciano to doprecyzować (też w niezgodzie z Konstytucją). RP wydała uchwałę normatywną, w której sama sobie określiła kompetencje (?) Naruszyła znowu prawo, bo nie miała do tego kompetencji. Po tym kolejna fala krytyki. OD uchwalenie od uchylenia (26.02.1992r) Rada Państwa nie skorzystała z tej kompetencji. Nie mogła. Gdyż było to niezgodne z Konst.

TK w wyjątkowych sytuacjach może odstąpić od winy i odstąpić od wymierzenia kary. Tak było w przypadku Towarzysza Jaroszewicza.

Rządzący muszą wiedzieć, że wisi nad nimi „Miecz Damoklesa” i to nie tylko papierowy, ale także rzeczywisty.

TK jest sądem PRAWA a nie FAKTU.

ORGANIZAJCA TK:

1.08.1997 I ust. Wykonawcza do Konstytucji (po uchwaleniu konst., ale przed wejściem w życie)

1. SKŁAD:

• 15 sędziów(zwiększenie liczby uzasadniano zwiększeniem kompetencji), wybieranych przez Sejm na 9 lat. ( Jak ustawa wchodziła w życie to kadencja 8 alt. Ci co przed wejściem konst to na 8 lat, a powołani po wejściu konst. To już na 9. W USA Senat ma np. bardzo krótką kadencję. Systematycznie ustępuje część senatorów. W ten sposób izba może systematycznie działać na pełnych obrotach. Przychodzą - „młodzi gniewni” - uczą się bardzo szybko, intensywnie. Przychodzą z nowymi ideami. Wydłużenie kadencji z zakazem ponowienia jest bardzo istotnym elementem niezawisłości sędziowskiej i niezależności. W wielu Trybunałach kadencji wynosi właśnie 9 lat np. Włochy, RFN)

• wprowadziła wybór indywidualny, co oznacza, że każdy sędzia jest wybierany na dziewięć lat, nawet jeżeli zajmie miejsce sędziego, który odszedł z Trybunału Konstytucyjnego przed upływem swojej kadencji.

• Kandydatów na stanowisko sędziego może przedstawić grupa co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu (art. 5 ust. 4 ustawy o TK). Kandydatem może zostać tylko osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

• Sędziowie wybierani są przez Sejm. Wybór następuje bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

• Prezes i Wiceprezes Trybunału są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału (art. 194 ust. 2 Konstytucji).

• Status sędziów określa przede wszystkim zasada niezawisłości: w myśl art. 195 ust. 1 Konstytucji "w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji".

• Sędziom Trybunału Konstytucyjnego przysługuje immunitet ukształtowany tak samo jak immunitet sędziego, z tym że zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub aresztowanie wyraża Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, większością dwóch trzecich głosów (art. 196 Konstytucji i art. 7 ustawy o TK).

• Sędziowie Trybunału nie mogą łączyć swego urzędu z innymi stanowiskami w aparacie państwowym (incompatibilitas), obowiązuje ich też zasada apolityczności, co między innymi oznacza zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych oraz prowadzenia działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej (art. 195 ust. 3 Konstytucji). Za zgodą Prezesa mogą pełnić funkcje dydaktyczne w szkole wyższej.

• Gwarancje niezawisłości:

1. zakaz wybierania na kolejną kadencję.

2. Nieusuwalność sędziego z urzędu:

Wygaśnięcie mandatu sędziego może nastąpić jedynie wskutek: 1) śmierci; 2) zrzeczenia się urzędu; 3) stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków; 4) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo; 5) skazania na usunięcie ze stanowiska sędziego przez sąd dyscyplinarny złożony z sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Stwierdzenie wygaśnięcia mandatu dokonywane jest w formie uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału

2. STRUKTUWA WEWNĘTRZNA:

1. Zgromadzenie Ogóle Sędziów TK

• skład: wszyscy sędziowie Trybunału, a dla prawomocności jego uchwał konieczna jest obecność przynajmniej dziesięciu sędziów.

• omawia, co najmniej raz w roku - publicznie, działalność Trybunału oraz problemy wynikające z jego orzecznictwa ,

• podejmuje najważniejsze rozstrzygnięcia dotyczące organizacji pracy Trybunału: uchwala regulamin Trybunału, wybiera kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa Trybunału, uchwala projekt dochodów i wydatków Trybunału,

• ustala zasady wyznaczania składów orzekających i przydziału spraw oraz dotyczące sytuacji sędziów, to jest stwierdza wygaśnięcie mandatu, wyraża zgodę na uchylenie immunitetu.

2. Prezes TK → Bohdan Zdaniecki

• reprezentuje Trybunał na zewnątrz,

• wykonuje czynności związane z bieżącym organizowaniem pracy Trybunału i kierowaniem aparatem wykonawczym - Biurem Trybunału Konstytucyjnego (pracami Biura kieruje i ponosi za nie odpowiedzialność Szef Biura w randze sekretarza stanu).

3. Wiceprezes TK - Janusz Niemcewicz

• zastępuje Prezesa w razie jego nieobecności

• wykonuje inne obowiązki wynikające z podziału czynności.

4. Biuro TK

• „Organizacyjne i administracyjne warunki pracy Trybunału Konstytucyjnego zapewnia prezes Trybunału oraz podległe mu Biuro. Biurem Trybunału Konstytucyjnego kieruje szef, którego powołuje Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego na wniosek prezesa Trybunału."

Samodzielność Trybunału Konstytucyjnego jako organu konstytucyjnego państwa znajduje wyraz m.in. w jego autonomii. Trybunał uchwala regulamin określający wewnętrzny tok postępowania oraz uchwala statut określający wewnętrzną organizację Biura Trybunału; wygaśnięcie mandatu sędziego musi być stwierdzone uchwałą Trybunału; odpowiedzialność dyscyplinarną sędziowie ponoszą tylko przed Trybunałem; projekt budżetu Trybunału jest przedstawiany parlamentowi przez rząd w ramach projektu ustawy budżetowej, w wersji złożonej przez Prezesa Trybunału, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

3. KOMPETENCJE (Wyliczenie to ma charakter zupełny i należy uznać, że ustawodawca nie może rozszerzać kompetencji Trybunału Konstytucyjnego w drodze ustaw)

1. Kontrola norm. Stanowi bez wątpienia zadanie podstawowe.

• Istota kontroli norm polega na orzekaniu o hierarchicznej (pionowej) zgodności aktów normatywnych (norm prawnych) niższego rzędu z aktami normatywnymi (normami prawnymi) wyższego rzędu i na eliminowaniu tych pierwszych z systemu obowiązującego prawa w razie stwierdzenia braku zgodności.

• Polski system kontroli norm daje zdecydowane pierwszeństwo kontroli a posteriori, czyli następczej(represyjnej), to znaczy może dotyczyć tylko aktów normatywnych, które już zostały ustanowione albo już nabrały mocy obowiązującej, albo znajdują się jeszcze w okresie vacatio legis. Tylko wyjątkowo kontrola norm może przybrać charakter prewencyjny - a priori (uprzedni), a jedynym podmiotem uprawnionym do jej inicjowania jest Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Te dwie kontrole to kontrole ABSTRAKCYJNE.

Kontrola KONKRETNA to np. pytanie do TK. Kto może wystąpić z wnioskiem?

• Prezydent,premier

• Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, 50 posłów, 30 senatorów

• RPO, Prokurator Generalny, prezes NIK

• w ograniczonym zakresie KRS

• kościoły i inne związki wyznaniowe

2. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189)

• o charakterze pozytywnym - 2 (lub więcej) organy państwowe uznają się za właściwe, kompetentne do rozstrzygania tej samej sprawy, albo 2 org. Wydały rozstrzygnięcie.

• O chat. Negatywnym - 2 (lub więcej) organy państwowe uznają się za niewłaściwe, niekompetentne.

Wniosek do TK musi zawierać elementy sine qua non:

• opis kwestionowanego działania luuub zaniechania

• oznaczenie przepisu konst. V ust. który/e zdaniem tego podmiotu został/y naruszony/e

Od 1997 TK posiada istotne uprawnienie z pkt widzenia możliwości rozstrzygania:

• tymczasowe uregulowanie kwestii sporu, np. może zarządzić zawieszenie czynności egzekucyjnych

3. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

• Jeśli przed wpisem do ewidencji partii politycznych Sąd Okręgowy w Warszawie nabierze wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad danej partii, tak jak określono je w statucie, ma on obowiązek wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie tej zgodności. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o sprzeczności celów partii politycznej z Konstytucją powoduje odmowę wpisu partii do ewidencji (podobnie gdy partia wprowadzi do swego statutu zmiany, naruszając zasady demokracji wewnątrzpartyjnej)

4. uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej

• art .131 „ 1.Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie:




• śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,

• zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

• stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

• uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,

• złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

3. Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.

4. Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu”

Marszałek nie staje się prezydentem poprzez tymczasowe wykonywanie funkcji. Nie składa przysięgi prezydenckiej. Przejściowo wykonuje obowiązki. Podpisuje się: Marszałek Sejmu wykonujący tymczasowe funkcje prezydenta. Funkcję Marszałka przejmuje wtedy Wicemarszałek.

Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu:

• nie może zawiadomić o niemożności Marszałka np. Król Belgii do niewoli w czasie I wojny światowej, I.Mościcki internowany albo np. ulegnie wypadkowi, zamach (Reagan) Mamy do czynienia wtedy z problem faktycznym i ustrojowym. U nas jak nie może zawiadomić to na wniosek MS TK rozstrzyga, jak uzna to MS tymczasową władzę wykonawczą.

• Może zawiadomić MS o niemożności → MS przejmuje funkcje.

---