CZĘŚĆ III - CZASY WCZESNONOWOŻYTNE

ROZDZIAŁ IV - MONARCHIE DESPOTYCZNE I IMPERIA WSCHODU

§ 1 - Myśl kodyfikacyjna XVI - połowy XVIII w.

przesłanki umożliwiające kodyfikację prawa - polityczne, społeczno-gospodarcze, techniczno-prawne

przesłanki polityczne - związane z ustrojem monarchii absolutnej, likwidujące partykularyzm prawny i polityczny

przesłanki społ-gospodarcze- wynikały ze zmienionych potrzeb gospodarczych, wynikających z odkryć geograficznych itd.

przesłanki techniczno-prawne - rozwój prawa i jego nauki oraz postępu w technice legislacyjnej

szkoła w Bourges - ośrodek francuskich badań nad nową metodą recepcji prawa rzymskiego i zmienionej techniki wykładania prawa - Ramus: systematyzacja post. przy tworzeniu norm, Hotman: postulat kodyfikacji prawa w języku narodowym, Althusius: przedstawił systematykę całości norm prawnych

Hugon Grocjusz - zapoczątkował epokę „Professorenrecht” - unowocześniono systemy prawa, powstały wielkie kodyfikacje, wzrosło znaczenie prawa stanowionego

F. Bacon - usystematyzował niedogodności wynikające z braku kodyfikacji krajowej, opracował poszcz. etapy kodyf. prawa angielskiego, wypracował metody logiczne budowy normy prawnej

niemieccy prekursorzy kodyfikacji: Samuel Pufendorf (uznawał prawo rzymskie), G. Leibniz, P. Burhard, Ch. Tomasius,

francuscy prekursorzy kodyfikacji: Kartezjusz, J.Domat(prawo francuskie, systematyka rzymska), J.B.Colbert (ordonanse)

włoscy prekursorzy kodyfikacji: L. A. Muratori

§ 2 - Źródła prawa we Francji

ustawodawstwo królewskie - ordonanse: 1539: wprowadzenie procesu inkwizycyjnego, 1566: modyfikacja jego zasad, do obu tych aktów dołączono regulację procesu cywilnego i przepisów cywilistycznych

wielkie ordonanse Ludwika XIV - ordonanse colbertowskie: o postępowaniu cywilnym (zasady post. rzym-kanon)- 1667, o postępowaniu karnym (+troche przepisów z karnego materialnego) - 1670, o handlu (kodeks Savary'ego) - 1673, o handlu morskim - 1681, o marynarce (czarny kodeks-położenie niewolników w koloniach) - 1685,

ordonanse Ludwika XV - o darowiznach - 1731, o testamentach - 1735, o substytucjach fideikomisowych - 1747

§ 3 - Źródła prawa w Rzeszy Niemieckiej

Carolina - ustanowiona w 1532 r., geneza w reformie prawa karnego pod koniec XV w. przez Przedstawicieli Sądu kameralnego Rzeszy na sejmie w Lindau, którzy twierdzili że prawo karne skazuje ludzi niewinnych, na sejmie we Freiburgu postanowiono wydać ogólnoniemiecką ordynację kryminalną

Jan von Schwarzenberg - przewodniczył sądowi dworskiemu w Bambergu, gdzie najwcześniej przyjęła się reforma prawa karnego, powstała w 1507 r. Constitutio Criminalis Bambergenis - ustawa karna rewolucjonizująca prawo karne materialne i procesowe, potem powstała Constitutio Criminalis Brandenburgica - 1516, również dla Ansbach i Bayreuth

geneza Constitutio Criminalis Carolina - projekt na sejmie w Worms 1521, drugi projekt (rewizja norymberska-poprawki) 1524, po ustąpieniu Schwarzenberga - dwa kolejne projekty - w Speyer (1529) i Augsburgu (1530), na Sejmie w Ratyzbonie w 1532 nadano ustawie klauzulę salwatoryjną - mogła mieć zastosowanie tylko w sprawach nieuregulowanych prawem miejscowym

Constitutio Criminalis Carolina - wydana 27.06.1532, liczyła 219 artykułów (76 - prawo materialne, 143 - procesowe), wyparła prawo zwyczajowe, recypowana była także poza Rzeszą, część dokonała pełnej recepcji (zastąpiła swoje prawo Caroliną) - Księstwo Mediolanu, Część Szwajcarii, część praktycznej - uzupełniła swoje prawo o przepisy Caroliny - przejmowanie norm lub stosowanie posiłkowe

Zreformowana ordynacja krajowa - wydana w Imperium Habsburgów (w Tyrolu) w 1573, wzorowała się na Carolinie

Constitutio Criminalis Theresiana - wydanaw 1768 roku, ostatnia europejska kodyfikacja opierająca się na Carolinie

komentarze do Caroliny - komentarze Kressa z 1721 i Bohmera z 1770 roku

prace syntetyczne - Collegium crinminale - Theodosiusa i Conclusiones Practicabilis - Berlich, oraz prace Benedykta Carpzowa

§ 4 - Źródła prawa w państwach skandynawskich

Wielki Reces - 1643, inna nazwa Corpus Iuris Danicum, zbiór usystematyzowanych rozporządzeń królewskich

Danske lov - kodeks duński Chrystiana V - opracowany przez 3, potem 4 komisje po wprowadzeniu w Danii monarchii absolutnej, wydano w 06.1638, 6 ksiąg: prawo - procesowe, kościelne, morskie, osobowe, rzeczowe, karne

Norske lov - wydane w 1604, inna nazwa - zbiór Crystiana IV, efekt rewizji prawa norweskiego, drugie Norske lov wydano w 1688, jako próba stworzenia kodyfikacji prawa obu państw

Kristoferslag - wyd. w 1442 roku, autorem był Krzysztof III Bawarski, w 1608 Karol IX nakazał ponowne drukowanie jej i prawa zwyczajowego, komisja prawna opracowała nowe prawo, powstały dwa projekty - królewski i szlachecki, od 1618 ponownie zacząło obowiązywać Kristoferslag

§ 5 - Źródła prawa w Rosji

Sudiebnik Iwana IV - z roku 1550, wielokrotnie był nowelizowany ze względu na rozwój prawa i luki w prawie, w 1648 roku powołano Sobór Ziemski i opracowano nowe prawo rosyjskie

Sobornoje ułożenije cara Aleksego Michajłowicza - ustanowiony w 1649, przez 5-os. komisję pod prewodnictwem Nikity Odojewskiego, 967 artykułów, 25 rozdziałów: prawo państwowe (rozdz. 1-9), sądowe i procesowe (10-15), rzeczowe (16-20), karne (21-22), sprawy różne (23-25), opierał się na sudiebnikach, III statucie litewskim, prawie bizantyjskim i ukazach oraz księgach rozporządzeń prikazów

ustawodawstwo carskie - od czasów Piotra I: ustawa wojskowa z 1716, morska 1720, wekslowa 1729

§ 6 - Źródła prawa w innych państwach

Nueva Recopilation - kodeks hiszpański, opierał się na kompilacji cesarza Montalvo, uzupełnionej o ustawy po 1480, skł. się z 9 ksiąg, prawo: kościelne, państw., adm, pryw, karne, procesowe

Ordonanse Filipa - obowiązywały w Portugalii, wśród nich Ordynacje Manuela z lat 1512-1521, prawa wyd,. przez kardynała regenta Henryka, ustawy z lat 1560-80

Tripartitium z 1514 - ob. na Węgrzech wraz z przeróbkami i aktami z Corpus Iuris Hungarici

Iura et constitutiones Regni Bohemiae - obowiązywała w Czechach zatwierdzona w 1527 przez Ferdynanda Habsburga

§ 7 - Prawo rzymskie w czasach nowożytnych

usus modernus pandektorum - nowoczesne zastosowanie pandektów, system stworzony przez naukę prawa w XVII wieku, główny cel: praktyczne zastosowanie norm prawa rzymskiego, bay odpowiadało potrzebom społ-gosp., przedstawiciele: Benedykt Carpzow, Jan Brunnermann, Samuel Stryk, pandektyści opracowali romanistycznie część prawa zwyczajowego

humanizm prawniczy - rozw. się we Francji (uniwersytet Bourges), francuski sposób wykładu, był to systematyczny wykład prawa rzymskiego prowadzonymi przedmiotami, zgodnie z ustalonym planem, przedstawiciele: Cuiacius, Donellus, Dionizy i Jakub Gothofredus

elegancka jurysprudencja - szkoła holenderska utworzona przez wypędzonych z Francji hugenotów, z uniwersytetem w Lejdzie na czele

utylitaryzm prawa rzymskiego - rozwinął się w Niemczech zamiast humanizmu prawniczego

§ 8 - Źródła prawa angielskiego

Petycja prawa - ułożona w 1628, projektował ją m.in. E. Coke, Coke wydał też reports będące głównym cytatem praw sądowych

Komentarz do praw Anglii - wydany przez W. Blackstone w 1765-1769, rozwinęło to common law w koloniach angielskich w Ameryce Północnej

wydania prawa statutowego: Keble 1676, Hawkings - 1734, Cay - 1757, Pickering - 1761

ROZDZIAŁ VI - ZMIANY W PRAWIE KARNYM

§ 1 - Charakterystyka ogólna

czynniki wpływające na zmiany: nowe teorie karnistyczne, ordynacje karne, wydanie Caroliny

§ 2 - Przestępstwo

publicznoprawny charakter przestępstwa - od teraz wiele przestępstw prywatnych (naruszających interes jednostki) nabrało charakteru publicznego, od czasów Caroliny stwierdzono że wszystkie przestępstwa naruszają interes publiczny, przestępstwa ścigało tylko państwo, jedynymi sankcjami były kary publiczne

subiektywizacja odpowiedzialności - podstawą odpowiedzialności jest wola sprawcy, przestępstwo było popełnione tylko jeśli istniał zamiar (dawniej kryterium był skutek działania - odp. obiektywna), wprowadzono podział na winę umyślną i nieumyślną

przestępstwo mężobójstwa - Carolina podzieliła je na morderstwo (umyślne) i zabójstwo (m. nieumyślne), pierwsze karane śmiercią kwalifikowaną, drugie zwykłą

przesłanki wykluczające winę - błąd, nieletniość i niepoczytalność,

przesłanki wykl. odpowiedzialność: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, przymus psychiczny

indywidualizacja odpowiedzialności karnej - ujednolicono kwestie odpow. współsprawców i podżegaczy i popleczników - nie stworzono jednak ogólnej konstrukcji - decydowała praktyka sąd. - carolina jako karalne ustanowiła USIŁOWANIE

analogia - stosowana w wypadku popełnienia czynu, który nie istniał w katalogu przestępstw Caroliny - jeśli sedzia dopatrzył się w czynie znamion podobnych do przestępstwa, mógł ukarać je jako p-stwo publiczne, zlikwidowano ten stan wprowadzając zasadę nullum crimen sine lege

przestępstwo czarów - ściganie czarownic opierane na przeświadczeniu że uprawianie czarów to odstepstwo od wiary, zapoczątkowane w Niemczech i Szwajcarii, rozprzestrzeniło się na całą Europę

SPOSOBY WYKRYWANIA CZAROWNIC:

próba wody (pławienie) - jeśli się topiła to była niewinna, jeśli utrzymała się - zasądzano, odmianą próby wody była kąpiel w wodzie przecedzanej przez prześcieradło - po ponownym przecedzeniu badano, co na prześcieradle zostało

próba wagi - dokładne ważenie kobiety - jeśli wynik odbiegał od ustawowych norm, zasądzano, przypadki wątpliwe rozstrzygał sędzia śledczy, czarownice miały być lżejsze niż wyglądały z budowy ciała

próba igły - nakłuwano kobiete igłą szukając miejsca nieczułego na ból i niekrwawiącego (niby znamię szatana)

próba łez - czarownice nie mogły płakać - kładziono rękę na jej głowę i kazano przysiąc na łzy Jezusa że nic nie zrobiła - jeśli zapłakała - była oczyszczona, jeśli nie - zasądzano ją

próba ognia - podejrzana miała przejść po węglu rozżarzonym, lub przenieść gorący stalowy pręt, tudzież przejść między dwoma płonącymi stosami drewna - jeśli nie było oparzeń - kobieta niewinna

§ 3 - Kara

motywy karania sprawcy - przeważały sprawiedliwościowe (państwo ma obowiązek karać przestępców, bo wszystkie przestępstwa były publiczne) i prewencyjne, kara nabrała charakteru publicznego, zniesiono kary prywatne

prewencja generalna - odstraszała potencjalnych sprawców od popełnienia przestępstwa - kary były okrutne i wykonywane publicznie, wymierzanie sprawiedliwości było wielkim spektaklem, głowę sprawcy np. przybijano do murów miast

prewencja szczególna (indywidualna) - zmierzała do jak najskuteczniejszego wyeliminowania sprawcy ze społeczeństwa - dominowała kara śmierci, połączona nieraz z karami dodatkowymi

kara śmierci zwykła - ścięcie i powieszenie, kara śmierci kwalifikowana - spalenie, ćwiartowanie, łamanie kołem, utopienie, zagrzebanie żywcem, wbicie na pal, połączone często z karami dodatkowymi

kary mutylacyjne - okaleczały, miały charakter kar odzwierciedlających: obcięcie uszu, nosa, włosów i kończyn itp.

podział na kary na honorze, czci, cielesnych i majątkowych - utrzymany ze średniowiecza

kara pozbawienia wolności - w Carolinie umieszczono pierwsze przesłanki: osadzani w wieży, potem zaczęto budować pierdle i wypierano karę śmierci poprzez kary długotrwałego pozbawienia wolności

nurty modyfikacji katalogu kar publicznych - ograniczano rodzaje sankcji - ze względu na drogie warunki ich wykonywania; stosowano też kary od dawna utrwalone w rodzimej tradycji prawnej - np. praca na galerach we Francji, zalewanie gardła żelazem w Rosji

WYMIAR KARY:

arbitralność - sędzia miał swobodę w wymierzaniu represji karnych - dopuszczono analogię i nie określono w przepisach granic sankcji za poszczególne przestępstwa

kary nadzwyczajne - sędzia mógł orzekać kary nieprzewidziane w ustawach - były łagodniejsze od ustawowych, ale dawały sędziemu bardzo dużą swobodę i podważały sprawiedliwość wyrokowania

okoliczności łagodzące - pozycja, poch. społeczne sprawcy, upływ czasu, przebaczenie od porkrzywdzonego, stan zdrowia

okoliczności obciążające - recydywa, gorący uczynek, p-stwo wobec krewnych lub uprzywilejowanych

ROZDZIAŁ VIII - POSTĘPOWANIE KARNE

§ 1 - Proces inkwizycyjny

cechy procesu inkwizycyjnego: wszczynany z urzędu, wszystkie funkcje procesowe w osobie sędziego (oskarżający, broniący i wyrokujący), był tajny i pisemny, stosowano teorię związanej oceny dowodów

FAZY PROCESU INKWIZYCYJNEGO:

1) inkwizycja generalna - postępowanie informacyjne, określano czyn przestępny i sprawcę, wszczynana na podstawie donosu lub złej sławy publicznej, prowadzona przez sędziego inkwirenta, obejmowała wizje lokalną i sumaryczną + przesłuchanie świadków bez przysięgi

2) inkwizycja specjalna - włąściwe post. dowodowe, mające na celu zebranie dowodów obciążających, stosowano legalną (formalną)teorię dowodową - każdy dowód miał ustawową wartość

pozytywna teoria dowodowa - stosowana najpierw, sedzia mógł wydać wyrok eśli za winą przemawiały dowody o odpowiednej jakości i w określonej ilości

negatywna teoria dowodowa - stosowana od XVIII w., sędzia nie mógł wydać wyroku, jeśli nie było odpowiednich dowodów

dowody - pełne: confessio, zeznania 2 świadków pod przysięgą, opinie biegłych) i niepełne: poszlaki, zeznania 1 świadka

3) osądzenie - oparte na dowodach i ich ocenie przez sędziego, nie było apelacji, sędzia mógł ogłosić czasowe uwolnienie od sądu jeśli nie zdołano zebrać określonych dowodów (ale podejrzany dalej w pierdlu), jeśli posiadano dowód połowiczny w stosunku do pełnego przy jego braku - wymierzano karę z podejrzenia

tortury - stosowane w celu wymuszenia przyznania się do winy (Confessio est regina probationum) - nie torturowano uczonych, szlachty, dzieci <14 lat, starców i urzędników oraz kobiet w ciąży

obecni - w obecności rajcy dwóch ławników i pisarza sądowego (zastolni), i instygatorzy, przedstawiciele władzi i dziedzica (przedstolni), tortury wykonywał kat, wszyscy chlali wódę w czasie tortur

stosowanie tortur - najpierw było przesłuchanie przed sądem, potem badano inne środki dowodowe i dopiero potem można było zasądzić tortury: w domniemaniu p-stwa, w ciężkim p-stwie, w wypadku pełnego dowodu, sprzeczności w zeznaniach

PRZEBIEG TORTUR:

1. Wypytanie o personalia oskarżonego, wezwanie do przyznania się do winy przed torturami, jeśli nie było podstaw do oskarżenia albo były wątpliwości, wstrzymywano tortury

2. Jeśli oskarżony się dalej nie przyznał - rozbierano go i prowadzono do sali tortur z zawiązanymi oczami, gdzie kat pokazywał i opisywał narzędzia tortur

3. Dokonywano chłosty wstępnej: po plerach dla zwykłych przestępców a czarownice w twarz, aby się zalały krwią, dodatkowo czarownicom golono włosy

4. Dokonywano potem kolejnego dobrowolnego przesłuchania, zadawano pytania i zapisywano odpowiedzi, te same pytania użyte zostaną ponownie w dalszych fazach tortur

STOPNIE TORTUR:

wg Jakuba Czechowicza - w „Praktyce kryminalnej”: zagrożenie torturami, zaprowadzenie na miejsce, obnażenie i związanie, przygotowanie narzędzi i ułożenie na ławie, tortury właściwe

nauka niemiecka - pierwsze 4 stopnie od Czechowicza nie były zaliczane wg niej do tortur, tortury właściwe podzielono na 5 stopni: zgniatanie palców do pierwszej krwi, sznurowanie ciała różańcem lub liną z węzłami i ściąganie skóry aż do kości, rozciąganie na łożu sprawiedliwości lub drbinie, zgniatanie nóg z pomocą buta hiszpańskiego lub nóg i rąk za pomocą raka, przypalanie ogniem i rozżarzonymi cęgami

czas tortur - maksymalnie 1 godzina, od zasady tej czyniono wyjątki lub jej w ogóle nie przestrzegano, tortury można było przeprowadzić maksymalnie 3 razy, po każdym cyklu przeprowadzano kolejne przesłuchania aby sprawdzić zeznania z wcześniejszych faz tortur - jeśli była sprzeczność, to stosowano następny cykl tortur, między cyklami były duże przerwy w miastach, gdzie oskarżony przebywał w więzieniu

trzeci cykl tortur - dochodziło do niego rzadko, gdyż większość przyznawała się po dwóch cyklach - po ostatniej próbie trza było złożyć dobrowolne zeznania i potwierdzić je przed sądem, sąd nie mógł już ponownie zesłać na tortury

narzędzia tortur: dziewica norymberska, koryto z Dessau, krzesło czarownic, łoże sprawiedliwości, kołyska Judasza itp.

§ 2 - Angielski proces karny

zmiany w procesie angielskim - wynikały z zakazania ordaliów w 1215 przez sobór laterański

sędziowie przysięgli - od asyzzy klarendońskiej z 1166, uzyskane pod przysięgą zeznania wiarygodnych osób trzeba traktować jako oskarżenie publiczne, stanowiło to wystarczającą podstawę wszczęcia procesu

ława większa - decydowała o oskarżeniu ława mała - decydowała o winie

przysięgli - nie znali pisma, więc każdy dowód musiał zostać zwerbalizowany w czasie procesu, proces stawał się w pełni ustny, akcent przeniósł się na rozprawę sądową

postępowanie wstępne - prowadzone tylko prywatnie, przez poszkodowanego z poparciem sędziego pokoju jako oskarżyciela i świadka głównego - sporządzał krótki raport (mariański) odczytywany potem w sądzie, przesłuchiwał świadków, dbałość o ich stawiennictwo na rozprawie

appeal - pozwalano wdrożyć postepowanie samemu poszkodowanemu lub jego rodzinie, spór między stronami odbywał się przez pojedynek na kije - jeśli oskarżony przegrał, wieszano go, jeśli wygrał - był niewinny

dowody - nie wprowadzono legalnej teorii dowodowej, dowody nie musiały spełniać z góry ustalonych kryteriów, o wyroku decydowały dowody i swobodne uznanie ławy, tortury były stosowane rzadko - w sytuacjach nadzwyczajnych

świadek koronny (od XVIII wieku)- był z nim 1 z członków schwytanej bandy przestępczej, który w zamian za uwolnienie wsypywał kolegów i to był dowód podstawowy - wpłynęło to na szybkość postępowania przed sądem

adwokaci - pojawili się w drugiej połowie XVIII wieku, burząc trochę szybkość postępowania w sądzie

ustawa o nietykalności osobistej - Habeas Corpus Act z 1679 roku - zabezpieczała przed bezpodstawnym, samowolnym aresztowaniem, dzielił więźniów na dwie grupy:

osadzeni za zdradę główną i ciężką zbrodnię - jeśli uwięziono ich bez zgody sądu, mieli prawo do żądania rozpatrzenia ich sprawy na najbliższych rokach sądowych (w przeciwnym wypadku musieli być wypuszczeni za kaucją), jeśli uwięziono ich za zgodą sądu wystawiano writ of Habeas Corpus (wystawiał sąd) - władze więzienia miały dostarczyć oskarżonego do sądu max w 20 dni, jeśli writ wystawił wyższy urzędnik, termin skracał się z 20 do 3 dni a więźnia dostarczano do osoby, która writ wydała, obowiązywał też zakaz przenoszenia uwięzionego do innego więzienia

---