Ćwiczenie IV
Antygeny powierzchniowe komórek krwi. Oznaczanie grup krwi

Opracowanie: Agata Sakowicz, Tadeusz Pietrucha

Antygeny

Mianem antygenów określa się substancje, które wprowadzone pozajelitowo do organizmu wywołują immunizację tj. wytwarzanie swoistych przeciwciał reagujących z nimi (antygenemi). Obecność antygenów jest uwarunkowana genetycznie i pozostaje niezmienna przez cały okres życia osobniczego. Antygeny grupowe krwi mają charakter glikoprotein i występują nie tylko na powierzchni krwinek czerwonych ale również na powierzchni innych komórkach i tkanek (z wyjątkiem tkanki nerwowej). Wyjątek stanowią antygeny układu Rh występujące wyłącznie na krwinkach czerwonych. Niektóre antygeny grupowe np. ABO mogą występować w postaci rozpuszczonej w osoczu i innych płynach ustrojowych np. ślinie, wydalinach.

Przeciwciała

Są to białka syntetyzowane w odpowiedzi na bodziec antygenowy, należą do grupy immunoglobulin. Cecha wspólna to swoista reakcja serologiczna z wywołującym ich powstanie antygenem. Są one wytwarzane przez plazmocyty - zaktywowane do produkcji przeciwciał limfocyty B. Oprócz przeciwciał syntetyzowanych w odpowiedzi na wyraźny kontakt z antygenem (tzw. przeciwciała odpornościowe) wyróżnia się również przeciwciała naturalne w surowicy krwi osób pozbawionych odpowiedniego antygenu, bez wcześniejszej stymulacji antygenowej. Należą do nich przeciwciała grupowe układu ABO. Przeciwciała naturalne należą do immunoglobulin klasy IgM (tabela nr 1) w odróżnieniu do przeciwciał odpornościowych należących głównie do klasy IgG.

Tab.1. Klasy przeciwciał.

Układy grupowe krwi

Układ ABO

Ma największe znaczenie kliniczne ze względu:

• Znaczną antygenowość substancji grupowych

• Stałą obecność w osoczu alloprzeciwciał (czyli przeciwciał reagujących z antygenami ludzkimi wytwarzanymi przez innych osobników)

• Szybki i silny efekt reakcji serologicznej

O przynależności krwi do określonej grupy u układzie ABO decyduje obecność antygenów znajdujących się na powierzchni błony komórkowej krwinek czerwonych. Powstają one już we wczesnym życiu płodowym pod kontrolą genów allelomorficznych, tworząc 10 genotypów i 6 fenotypów grup krwi.

Fenotyp	Genotyp
0	00
A1	A1A1, A1A2, A10
A2	A2A2, A20
B	BB, B0
A1B	A1B
A2B	A2B

Tab. 2 . Fenotypy i genotypy grup krwi układu ABO

Układ Rh

Antygeny układu Rh występują wyłącznie na krwinkach czerwonych i są zdeterminowane przez trzy pary sprzężonych ze sobą alleli: C, c, D, d, E i e. Każdy antygen z wyjątkiem antygenu d można rozpoznać na krwinkach za pomocą surowic o odpowiedniej swoistości. Antygeny układu Rh dojrzewają szybko w życiu płodowym i ich aktywność serologiczna u noworodków jest taka sama jak u ludzi dorosłych. Osoby posiadające antygen D na krwinkach są Rh dodatnie, a nie posiadające antygenu D są Rh ujemne. Poza tym istnieją ludzie którzy mają zmniejszoną ilość determinanty Rh na krwinkach (czyli posiadają antygen D ale w małej ilości). Takie osoby mają krwinkę o fenotypie D^u. Przeciwciała anty D są najważniejszymi przeciwciałami z układu Rh gdyż:

• Odczyn poprzetoczeniowy spowodowany niezgodnością Rh charakteryzuje się hemolizą pozanaczyniową

• Przeciwciała anty D przyczyniają się do rozwoju choroby hemolitycznej noworodków (matka Rh ujemna na skutek kontaktu z krwią dziecka Rh dodatniego np. na skutek nieszczelnego łożyska lub w trakcie porodu gdzie dochodzi do kontaktu krwi matki i dziecka, wytwarza przeciwciała anty Rh. Kolejna ciąża gdy dziecko jest Rh dodatnie powoduje przechodzenie przeciwciał anty Rh z krwi matki do dziecka i dochodzi w krwi dziecka do rozpadu erytrocytów tzw. hemolizy. Najczęstszą przyczyną konfliktu serologicznego jest choroba hemolityczna noworodków.

Pozostałe układy grupowe

Układ Kell (K)

Antygen K jest silnym antygenem. Większość osób jest K ujemnych i po ekspozycji na antygen są zdolne do uodpornienia. Przeciwciała anty-K mają charakter przeciwciał odpornościowych powstających w wyniku pobudzenia krwinkami mającymi antygen K w następstwie przetoczenia krwi lub ciąży konfliktowej w zakresie układu Kell.

Układ grupowy Lewis (Le)

Najważniejsze antygeny układu grupowego Lewis są Lea i Leb. Antygeny tego układu są absorbowane przez erytrocyty z osocza. Antygeny układu grupowego Lewis znajdują się również w płynach ustrojowych i ślinie.

Układ grupowy Duffy

Antygen układu Duffy to Fy^a oraz Fy^b Znaczenie kliniczne:

• Są jednymi z najczęściej spotykanych przeciwciał

• Są one często przyczyną powikłań poprzetoczeniowych

• Mogą one wywołać chorobę hemolityczną noworodków

Przeciwciała anty Fy^a i anty Fy^b wytwarzane są w następstwie stymulacji krwinkami czerwonymi. Około 65% populacji rasy białej jest Fy^a dodatnia a 35% Fy^a ujemna. Obserwuje się że malaria (Plazmodium vivax) nie atakuje krwinek czerwonych Fy^a ujemnych

Układ grupowy Kidd

Antygeny układu grupowego Kidd to Jk^a i Jk^b. Znaczenie kliniczne:

• Mogą powodować odczyny poprzetoczeniowe z hemolizą wewnątrznaczyniową bo te przeciwciała wiążą dopełniacz

• Powodują ciężką chorobę hemolityczną noworodków

Układ grupowy MNSs

Najważniejsze antygeny to M i S. Znaczenie kliniczne przeciwciał anty-M:

• Mogą powodować odczyny poprzetoczeniowe

• Raczej nie powodują choroby hemolitycznej noworodków

• Antygen M jest słabym immunogenem

Inne przeciwciała z układu MNSs

• Przeciwciała anty N występują bardzo rzadko

• Przeciwciała anty S SA przyczyną hemolitycznych odczynów poprzetoczeniowych oraz mogą powodować chorobę hemolityczną noworodków

Układ grupowy P

Główne antygeny to P₁ i P₂ rzadziej p₁ i p₂. Przeciwciała anty P są zimnymi aglutyninami czyli reagują w temperaturze poniżej 30°C.

Literatura:

1. Jeremiasz Tomaszewski Diagnostyka laboratoryjna PZWL W-wa 2001

2. Marjory Stroup, Margaret Treacy Antygeny i przeciwciała układów grupowych krwi ODS New Jersy

Opis ćwiczeń:

Antygeny powierzchniowe komórek krwi. Oznaczanie grup krwi

1. Oznaczanie grup krwi przy użyciu surowic monowalentych antyA, antyB, RUM
   

2. Określanie rodzaju przeciwciał znajdujących się w surowicy skierowanych przeciwko antygenom grupowym układu ABO i Rh

---