WYKŁAD 1

Wiedza przedsocjologiczna i historyczne warunki powstania socjologii

• 1. Wiedza o społeczeństwie przed powstaniem socjologii.

• 1.1. Socjologia jako nauka narodziła się XIX wieku, a za jej ojca uważa się Augusta Comte (1798-1857).

2. Wiedza na temat zjawisk i procesów zachodzących w zbiorowościach ludzkich oraz jej związek z najdawniejszymi dziejami człowieka.

3. Refleksja na temat otaczającego świata przybiera postać systemów filozoficznych, w których następuje oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury (pierwsza rewolucja).

4. Trzy cechy przedsocjologicznej refleksji teoretycznej.

• - normatywny i f inalistyczny punkt widzenia,

• - znaczenie podejścia woluntarystycznego,

• - koncentrowanie uwagi na państwie i władzy.

• 1.5. Wiedza potoczna i wiedza naukowa. 1.5.1. Charakterystyka wiedzy potocznej.

• - człowiek zdobywa potoczną wiedzę na temat społeczeństwa ze względów praktycznych, ze względu na osobnicze przetrwanie,

• - wiedzę potoczną człowiek zdobywa w kontaktach z innymi,

• - cechy szczególne wiedzy potocznej:

• 1) służy celom praktycznym

• 2) ograniczony punkt widzenia

• 3) podejście emocjonalne

• 4) brak neutralności

• 5) związek z wartościowaniem

• 6) operowanie podziałami dychotomicznymi

• 7) upatrywanie przyczyn w celowych działaniach ludzi

• 8) pochopność uogólnień

• 9) przesiąknięcie stereotypami.

Oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury -było pierwszą rewolucją w dziejach wiedzy o społeczeństwie

1.5.2. Trzy cechy naukowego podejścia do zjawisk społecznych.

• nie zadowalanie się samym opisem, ale zmierzanie do wyjaśnienia problemu z wykorzystaniem istniejących teorii,

• oddzielenie porządku politycznego od społecznego (druga rewolucja),

• przestrzeganie następujących reguł postępowania badawczego: 1) określenie badanego przedmiotu, 2) staranne zbieranie danych, 3) odróżnianie domysłów od twierdzeń opartych na faktach.

2. Narodziny socjologii jako dyscypliny naukowej.

1. Konieczność nowego sposobu myślenia o społeczeństwie. Porzucenie wiedzy potocznej, f inalistycznej i woluntarystycznej.

2. Dostrzeżenie, że społeczeństwo jest tworem swoistym, odrębnym od państwa. Mądry władca nawet jak zna prawa naturalne, nie jest w stanie nadać kształt życiu społecznemu zgodny z tym porządkiem.

3. Dostrzeżenie, że społeczeństwo nie jest zlepkiem ludzi i działań, ale że istnieją prawa naturalne rządzące zachowaniami ludzi.

4. Dostrzeżenie powyższego było pochodną przemian społecznych w Europie Zachodniej: wyprawy handlowe do dalekich krajów, wielka rewolucja francuska (1789-99), rewolucja przemysłowa przełomu XVIII i XIX w.

5. Wydarzenia te nie tylko zwiększyły poczucie wolności, ale także stały się przyczyną wielu niepokojów związanych ze zburzeniem starego ładu i postrzeganiem nowej sytuacji jako stan., wielkiego chaosu.

6. W takim klimacie narodziła się socjologia, które twórcą był A. Comte. Stanął na stanowisku, że socjologia musi się kierować takimi samymi regułami jak inne nauki. W systemie nauk umieścił socjologię na najwyższym piętrze. Określił następujące reguły postępowania naukowego: 1) badać fakty i tylko fakty, 2) szukać między nimi związków, 3) ustalać prawa (trzecia rewolucja)- Oddzielił to co jest opisem naukowym od tego co jest oceną .Naukę od wartości i stworzył pojęcie nauki o społeczeństwie

3. Socjologia jako dyscyplina naukowa.

1. Aby powstała dyscyplina naukowa nie wystarczy jej nazwanie, określenie pola dociekań, przyjęcie standardów naukowości, usytuowanie jej w systemie nauk, wsparcie jej autorytetem intelektualistów, ale musi być włączona do życia akademickiego i znaleźć miejsce w systemie nauki. Zatem musi ulec instytucjonalizacji.

2. Pierwsze wykłady z socjologii pojawiły się na uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Pierwsza katedra socjologii powstała na uniwersytecie w Chicago w 1892 r.

3. Pierwsza katedra socjologii w Polsce powstała na UW, którą objął w roku akademickim 1919/20 Leon Petrażycki. W 1920 roku powołano katedrę na UP, a objął ją Florian Znaniecki.

4. Jako odrębny kierunek studiów socjologia pojawiła się w 1930 r. W tym samym roku powstał „Przegląd Socjologiczny", a także powołano PTS.

5. W toku rodzenia się nowej dyscypliny naukowej została zakwestionowana teza Comtea o jednolitych dla wszystkich dziedzin kryteriach naukowości. Kwestię tę podjęli, z inspiracji I. Kanta, zwłaszcza filozofowie niemieccy, tacy jak: W. Dilthey, W. Windelband, H. Rickert i in. Zwrócili uwagę, że procedury poznawcze przyrodoznawstwa są nieprzydatne dla humanistyki.

4. Przedmiot badań socjologii.

1. Etymologicznie rzecz ujmując, socjologia to nauka o społeczeństwie.

2. Sposoby rozumienia społeczeństwa.

• rozumienie demograficzne, według którego społeczeństwo to zbiorowość ludzi w ramach pewnego państwa, ale także zbiorowość mniejsze lub większe od państwa, takie jak: rodzina, wspólnota lokalna, sekta, klasa społeczna, drużyna sportowa, szkoła, uniwersytet, korporacje międzynarodowe, kościoły, cywilizacje, społeczeństwo globalne. Społeczeństwo to ludzie: rodzina to ojciec, matka i dzieci, firma to dyrektorzy i pracownicy, kościół to księża i wierni.

• rozumienie grupowe, według którego społeczeństwo to nie tylko ludzie, ale występujące między nimi powiązania, zależności, relacje wiążące ludzi w jedną całość (Comte, Spencer).

• rozumienie systemowe, według którego społeczeństwo to pewien system, w którym nie uczestniczą konkretne osoby lecz raczej pewne wyróżnialne pozycje i role. System społeczny to np. klub sportowy, jako powiązany system statusów: prezes, członkowie zarządu, pracownicy

administracji, trenerzy, sportowcy.

• rozumienie strukturalne, według którego społeczeństwo to sieć relacji i powiązań międzyludzkich w całości systemu. Nie jest ważne jakie osoby, zajmujące jakie pozycje i w jakich zbiorowościach je tworzą ale ważne jest, jakie są czyste formy społeczne. Społeczeństwo zatem to struktura (Levi-Strauss, Merton). Np. struktura konfliktu ma swoje prawidłowości niezależnie od tego, czy dotyczy sprzeczki rodzinnej, bójki ulicznej czy meczu bokserskiego.

• rozumienie aktywistyczne, według którego społeczeństwo to ludzie wchodzący w strukturalne zależności i relacje z innymi przez działania, np. należymy do drużyny piłkarskiej przez to, że gramy w piłkę, przychodzimy r\a treningi, bierzemy udział w meczach (Weber). Ten sposób rozumienia społeczeństwa, w którym działanie jest istotą świata społecznego, odgrywał kluczową rolę w XX w. socjologii amerykańskiej (Cooley, Mead, Homans, Coleman).

• rozumienie kulturalistyczne, według którego społeczeństwo to fakty społeczne będące sensami i znaczeniami działań ludzkich. Fakty te są narzucane ludziom z zewnątrz. Np. umiemy grać w futbol a nie krykieta, bo urodziliśmy się nad Wisłą a nie nad Tamizą. Do opisania tego zbioru znaczeń, symboli, wzorów, reguł, norm, wartości itp., które kierują ludzkimi działaniami, używa się słowa kultura.

• rozumienie zdarzeniowe, według którego społeczeństwo to zdarzenie społeczne, nieustannie zmienne i płynne pole zdarzeń społecznych. Społeczeństwo w tym ujęciu nie istnieje, ale ciqgle na nowo staje się (Sztompka). W tym znaczeniu społeczeństwo to „przestrzeń międzyludzka".

5. Konteksty społeczne czyli o socjologiach szczegółowych.

Z perspektywy pojedynczego członka społeczeństwa pole społeczne, w którym przebiega życie każdego z nas, jest ogromnie złożone. Życie nasze przebiega w kontekście rodzinnym, towarzysko-zabawowym, edukacyjnym, zawodowym, rekreacyjnym, sportowym, religijnym, politycznym itp. W każdym z tych kontekstów spotykamy nieco inne społeczeństwo. Dlatego też do badania tych „nieco innych społeczeństw" wyodrębniły się z socjologii ogólnej jej subdyscypliny czy socjologie szczegółowe, takie jak: socjologia rodziny, socjologia religii, socjologia miasta, socjologia wsi, socjologia oświaty, socjologia sportu, rekreacji czy też kultury fizycznej.

6. Socjologia a subdyscypliny pokrewne.

Rdzeniem nauk społecznych są następujące dyscypliny: socjologia, ekonomia i nauki polityczne. Do tej kategorii włączane bywają: historia, antropologia i psychologia. Między każdą z nich a socjologią zachodzą określone relacje.

1. Historia. Przedmiotem swego zainteresowania czyni przeszłość, natomiast socjologia teraźniejszość. Historia ma charakter idiograficzny (zajmuje się opisywaniem tego, co jednostkowe i niepowtarzalne), socjologia ma charakter nomotetyczny (dąży do wykrywania praw ogólnych). W socjologii istnieje subdyscyplina zwana socjologią historyczną a w historii subdyscyplina zwana historią społeczną która podejmuje klasyczne tematy socjologiczne i wykorzystuje socjologiczne metody analizy danych.

2. Antropologia. Przedmiotem zainteresowania antropologii fizycznej jest człowiek jako gatunek przyrodniczy, natomiast antropologii kulturowej (społecznej) typowo ludzkie cechy, które wiążą się z kulturową istotą człowieka. Antropologia bada społeczeństwa oddalone w przestrzeni, natomiast socjologia zajmuje się społeczeństwem jednego rodzaju, nowoczesnym społeczeństwem przemysłowym.

3. Psychologia (społeczna). Przedmiotem zainteresowania jest to, w jaki sposób na myśli, uczucia i zachowania jednostki wpływa obecność i zachowania społeczne innych ludzi. Z perspektywy socjologii zajmuje się badaniem wpływu osobniczych i gatunkowych cech psychicznych człowieka na sposób jego funkcjonowania w zbiorowościach oraz na przebieg procesów społecznych.

4. Ekonomia. Przedmiotem zainteresowania są indywidualne i zbiorowe decyzje dotyczące produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr i usług. Subdyscyplina socjologii jest socjologia ekonomiczna, usytuowana na pograniczu obu nauk. Współcześnie ekonomia zajmuje się także psychologicznymi kosztami i zyskami, zagadnieniami satysfakcji emocjonalnej w postaci poczucia własnej wartości czy bezpieczeństwa, a także problematyką sposobu podejmowania decyzji.

5. Nauki polityczne. Przedmiotem zainteresowania jest władza i państwo. Obie nauki mają wspólną prehistorię, w związku z brakiem rozróżnienia państwa i społeczeństwa. W socjologii wyodrębniły się takie subdyscypliny jak „socjologia stosunków politycznych" czy „socjologia polityki", które podejmują klasyczną problematykę nauk politycznych.

7. Zróżnicowanie socjologii.

Specyfiką socjologii jest jej wewnętrzne zróżnicowanie, które wynika z jej usytuowania między naukami ścisłymi i humanistycznymi. Z tego też powodu w jej ramach istnieje wiele subdyscyplin i orientacji teoretycznych.

7.1. Dwie koncepcje nauki o procesach i zjawiskach społecznych.

• Socjologia scjentystyczna (pozytywistyczna, natura I istyczna). Jest nauką taką samą jak nauki zajmujące się zjawiskami i procesami zachodzącymi w przyrodzie i w toku postępowania winna się odwoływać do ich wzorów. Winna badać fakty i tylko fakty, szukać między nimi związków i w oparciu o nie formułować prawa (Comte).Fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, zewnętrznej w stosunku do poznającego podmiotu. Zjawiska społeczne są ze sobą powiązane rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne prawa

• Socjologia humanistyczna (rozumiejąca). Dąży do zrozumienia działania społecznego i przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków. Ważne są zatem nie fakty, ale subiektywne znaczenie, jakie przypisują mu podmioty działające. Świat społeczny nie jest gotowy i dany, zewnętrzny wobec człowieka, ale jest czymś nieustannie tworzonym w procesie interakcji podmiotów (w sferze znaczeń) obdarzonych świadomością. Socjologowie kierując się subiektywnym rozumieniem świata i systemami wartości, podejmują działania i interpretują zachowania innych. Regularności występujące w życiu społecznym uważają za rezultat obecności norm, reguł i wzorów wytworzonych przez ludzi w toku ich interakcji (Weber). Porządek społeczny i członków społeczeństwa postrzegają jako graczy na boisku piłkarskim. Na gruncie polskim znakomitym jej przedstawicielem był F. Znaniecki, który wprowadził koncepcję współczynnika humanistycznego oraz S. Ossowski, który zalecał włączenie do interpretacji społeczeństwa wiedzy pochodzącej z doświadczenia osobistego.

7.2. Dwa sposoby rozumienia zbiorowości społecznych.

• Redukcjonistyczny, wedle którego tylko jednostki istnieją realnie, są empirycznie uchwytne, a wszystkie twierdzenia o zbiorowościach i zachodzących w nich procesach można przetłumaczyć na język opisu zachowań bądź świadomych działań jednostek.

• Holistyczny- wedle którego zbiorowości społeczne są traktowane jako swoiste całości, które nie dają się zredukować do zbioru tworzących je jednostek. Zbiorowości to nie tylko jednostki, ale sieć ich powiązań, nie tylko interakcje, ale normy, reguły i wzory zachowań.

7.3. Trzy poziomy analizy socjologiczne.

- Mikrospołeczny. Jego przedmiotem są małe zbiorowości, których podstawą są bezpośrednie

interakcje jednostek, struktura i funkcja takich zbiorowości oraz wzory jednostkowych zachowań.

• - Makrospołeczny. Jego przedmiotem są duże zbiorowości, o złożonej, wielopoziomowej budowie, których częściami składowymi są grupy, instytucje, wzajemne procesy i relacje zachodzące na poziomie całego społeczeństwa.

• - Mezospołeczny. Jego przedmiotem są społeczności lokalne czy duże organizacje.-obserwacja procesów powstawania społeczeństwa

• 8. Socjologia współczesna.

• Po II wojnie światowej nastąpił dynamiczny rozwój socjologii, wyrażający się zwiększeniem ilości katedr socjologicznych w szkołach wyższych oraz dynamicznym wzrostem ilości pracowników naukowych. W latach pięćdziesiątych dominuje socjologia amerykańska. Przyczyny takiego stanu rzeczy wynikają z realizacji przez Stany Zjednoczone wielu programów stypendialnych dla intelektualistów europejskich i pochodzących z innych części świata.

• 8.1. Dominujące teorie socjologiczne.

• - Funkcjonalizm strukturalny-(T. Parsons, R. Merton). Orientację tę charakteryzuje perspektywa makrospołeczna i traktowanie społeczeństwa jako zorganizowanego, stabilnego i spójnego systemu. Nacisk pada na strukturę, rozumianą jako sposób powiązania części oraz na funkcję tych części i ich współdziałanie.

• - Empiryzm logiczny.(P. Lazarsfeld). W centrum tej orientacji znajdowała się metodologia badań. Kładziono nacisk na kwantyfikację wiedzy. Strategia poznawania świata winna być taka sama jak w naukach ścisłych.

• - Marksizm (Marks). Społeczeństwo traktował jako swoistą całość, w której części są ze sobą powiązane. Cechą materializmu historycznego jest jego związek z praktyką rewolucyjną i szukanie klucza do zjawisk społecznych w sferze gospodarki i upatrywanie źródeł dynamiki społecznej w wewnętrznych sprzecznościach i konfliktach klasowych. Skupienie uwagi na rozwoju społecznym i rządzących nim prawach.

• Funkcjonalizm -postrzeganie społeczeństwa jako swoistej całości , której wszystkie części są ze sobą powiązane

• Powyższe teorie bliskie były biegunowi scjentystycznemu i nawiązują do koncepcji poznawania społeczeństwa według wzoru nauk przyrodniczych.

• Sytuacja w socjologii zmieniła się radykalnie w ostatnich trzech dekadach XX wieku. Nastąpił rozkwit najrozmaitszych postaci socjologii humanistycznej. Odżyły i pojawiły się następujące

kierunki.

• Interakcjonizm symboliczny (zapoczątkowany przez &. Meada). Społeczeństwo jest procesem interakcji symbolicznych, dzięki którym dochodzi do koordynacji działań jednostek.

• Socjologia fenomenologiczna {A. Schutz). Grupy społeczne są wspólnotami poznawczymi organizującymi systemy znaczeń i systemy wartości swoich członków.

• Etnometodologia (H. f&arnfinkel). Zajmuje się rekonstrukcją wewnętrznej wytłumaczalności, ustawicznym interpretowaniem własnego i cudzego postępowania.

• Marksizm w interpretacjach antyscjentystycznych.

• Nihilizm - Zakwestionowanie wartości socjologii i odmówienie jej miana nauki

• Dogmatyzm-Pełna akceptacja jednej i tylko jednej orientacji

• Programowy eklektyzm-uznanie że każda perspektywa teoretyczna pozwala dojrzeć inne strony rzeczywistości społecznej i poznać inne jej aspekty.

• Twórcza rekonstrukcja- poszukiwanie syntezy rozmaitych perspektyw

9. Socjologia polska.

1. Dynamiczny rozwój socjologii i powstawanie katedr uniwersyteckich.

2. Trudne czasy dla socjologii w okresie szalejącego stalinizmu (1948-56).

3. Wznowienie i powołanie periodyków socjologicznych: „Przegląd Socjologiczny", „Kultura i Społeczeństwo", „Studia Socjologiczne".

1. Reaktywowanie PTS (1956).

4. Powołanie anglojęzycznego periodyku: „The Polish Socjological Bulietin" przekształconego w „Polish Sociological Review".

5. Wizyty socjologów ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej.

6. Uczestnictwo polskich socjologów we wiadzach International Sociological Association (S. Ossowski, J. Szczepański, P. Sztompka).

2. Tłumaczenia klasyków socjologii (m. in. seria wydawnicza „Biblioteka Socjologiczna".

* 11.10.2006*

Wykład 2

Przyrodnicze uwarunkowania życia społecznego

Pośród gatunków zamieszkujących ziemię nie tylko człowiek żyje w zbiorowościach. Formy życia

społecznego człowieka, niezwykle różnorodne i skomplikowane, są ludzkimi rozwiązaniami

ogólnych problemów życia gromadnego. Warto zatem poznać problemy ogólne życia człowieka

społecznego i sposoby ich rozwiązywania w świecie zwierzęcym. Problematykę życia zbiorowego

istot żywych podejmują trzy dyscypliny biologiczne: ekologia, etologia i socjobiologia.

1. Ekologia - jest nauką badającą zależności między gatunkiem a całością jego środowiska. W centrum zainteresowania ekologów znajduje się populacja, która jest rozumiana jako zespół osobników danego gatunku zamieszkujących jakiś wyodrębniony obszar. Jednak populacja to nie suma pojedynczych osobników, ale jest swoistą ponadjednostkową zintegrowaną całością. 1.1. Trzy podstawowe czynności świata zwierząt.

1. Poszukiwanie i spożywanie pokarmu.

2. Sen i odpoczynek.

3. Rozmnażanie się.

• Osobniki jednego gatunku wykonując wymienione czynności wchodzą w zależności z innymi osobnikami na zasadzie współpracy bądź konkurencji. Ważnym elementem rozważań ekologów jest przestrzenna organizacja populacji (terytorium). Interesują się też procesami migracji oraz hierarchiami dominacji.

■ 2. Etologia - jest nauką o zachowaniu się zwierząt. Jej twórcami są Konrad Lorenz i Nikolaas Tinbergen. Etolodzy interesująsię przyczynami konkretnego zachowania i jego rozwojem. Etologia wypracowała wiele wyrafinowanych technik obserwacji, opisu, zasad klasyfikacji zachowań.

. 2.1. Zachowanie widzą w perspektywie teorii ewolucji i przyjmują że każdy gatunek charakteryzują wytworzone w procesie ewolucji nie tylko szczególne cechy anatomiczne, ale także charakterystyczne wzory zachowaniowe, których całość określają mianem biogramu.

Uznają, że zachowanie jest częściowo zdeterminowane genetycznie.

2.2. Podstawowym obszarem zainteresowania etologów jest wewnątrzgatunkowa agresja, jej

przejawy oraz mechanizmy, które ją wyzwalają i które ją powstrzymują.

3. Socjobiologia - jest nauką (czy raczej projektem nowej subdyscypliny naukowej), która odwołuje się do biologii ewolucyjnej przy wyjaśnianiu zachowań i zjawisk społecznych. Jej twórcą jest Edward O. Wilson.

1. Sam Wilson określał socjobiologię jako naukę zajmującą się badaniem biologicznych podstaw zachowań społecznych wszystkich organizmów żywych, łącznie z człowiekiem.

2. Socjobiologia łączy dwie odrębne tradycje nauk biologicznych: genetyki populacji i ewolucyjnej ekologii oraz etologii i innych badań dotyczących zachowania się zwierząt.

3. Socjobiologia początkowo zajmowała się problemem altruizmu. Próbowała odpowiedzieć na pytanie, dlaczego wśród owadów istnieją kasty bezpłodnych robotnic, dlaczego, kiedy stadu grozi zagrożenie, osobnik widzący zagrożenie wydaje dźwięki ostrzegawcze, sam naraża]ac się na niebezpieczeństwo?

4. Socjobiologia problem altruizmu wyjaśnia za pomocą dwóch teorii: teorii łącznej wartości przystosowawczej (inclusive fitness) oraz teorii altruizmu odwzajemnionego. 3.4.1. Trzy tezy teorii łącznej wartości przystosowawczej: 1) w toku ewolucji jednostką doboru naturalnego nie jest gatunek, grupa, osobnik, ale gen, 2) organizmy dążą do przekazania jak największej ilości kopii własnych genów następnemu pokoleniu, 3) nosicielami tych samych genów są osobniki spokrewnione ze sobą.

3.4.1. Teoria altruizmu odwzajemnionego wyjaśnia, dlaczego osobnik działa w sposób altruistyczny na rzecz innych osobników? Teoria wyjaśnia, że działa tak dlatego, gdyż oczekuje rewanżu, kiedy sytuacja ulegnie odwróceniu i on sam znajdzie się w potrzebie. Z niniejszych wywodów wyraźnie widać, w jaki uproszczony sposób twórca socjobiologii wyjaśniał zależności między genami i zachowaniem, co stało się przyczyną wielu gwałtownych ataków jego oponentów. Mimo zarzutów, socjobiologia zwróciła uwagę na problem reprodukcji, który jest w świecie istot żywych fundamentem międzyosobniczych relacji i zabieganiem o maksymalizację kopii własnych genów na drodze reprodukcji.

4. Problemy życia społecznego istot żywych.

1. Badania zbiorowości istot żywych skoncentrowały sią na problemie redukcjonizmu i holizmu, tj. na problemach związanych z odpowiedziano pytanie, czy zbiorowości można opisać w kategoriach zachowań jednostek, czy zbiorowość jest swoistą ponadjednostkową całością, nową jakością?

2. Kolejnym wyzwaniem jest odpowiedź na pytanie, jak to sią dzieje, że zaspokajanie indywidualnych potrzeb dla zapewnienia reprodukcyjnego sukcesu powoduje powstawanie uporządkowanej, swoistej, zorganizowanej całości?

3. W przypadku człowieka udział świadomości powoduje, że tworzenie rzeczywistości społecznej jest procesem bardziej skomplikowanym. Jednak świadomość, jak uczą nauki biologiczne, nie jest koniecznym warunkiem istnienia porządku społecznego.

4. Dwa podstawowe problemy życia zbiorowego: 1) ograniczenie wewnątrzgatunkowej agresji i konfliktów oraz 2) zapewnienie współdziałania i współpracy.

4.4.1. Ograniczanie agresji u kręgowców.

Agresją nazywamy takie zachowania, które są napaścią fizyczną lub groźbą napaści

skierowaną ku osobnikowi tego samego gatunku biologicznego. W świecie kręgowców walka

toczy się o dostęp do zasobów i samic, przy czym istnieją mechanizmy ograniczające

gwałtowność starć. Np. walka o dostęp do samicy w okresie godowym jest raczej rytualnym

pokazem siły niż krwawą rozprawą z przeciwnikiem.

4.4.1.1. Podstawowymi mechanizmami ograniczającymi konflikty w życiu gromadnym zwierząt

są hierarchia i terytorializm, które regulują współzawodnictwo o zasoby.

• Zbiorowości zwierząt nie są chaotycznymi zbiorami osobników. Obowiązuje w nich hierarchiczność, tj. każdy z osobników zajmuje w zbiorowości określone miejsce. W stadach, w których hierarchie są wyraźnie określone rzadko dochodzi do walk.

• Najwyższa hierarchiczna pozycja w stadzie nazywana jest dominantą. Dominant osiąga swoją pozycję siłą fizyczną (społeczności agonistyczne) lub sprytem i przyciąganiem uwagi (społeczności hedonistyczne). Dominant w stadzie ma przywileje (dostęp do pokarmu, dostęp do samic), ale też i obowiązki (obrona stada, pacyfikowanie konfliktów wewnątrz stada). Stada mają precyzyjny hierarchiczny układ, w którym najwyższą pozycję zajmuje dominant, a najniższą rangę osobniki najsłabsze, często pomiatane i atakowane.

• Terytoria są to przestrzenie, na których zwierzęta (pary lub stada) prowadzą aktywność życiową.

• Zdobycie terytorium jest warunkiem zwabienia samicy i udanego rozrodu. Większe szanse powodzenia mają osobniki silniejsze i sprytniejsze. Osobniki słabe często zostają wyłączone z procesu reprodukcji.

• Terytoria regulują dostęp do zasobów, a także rozmiary populacji. Posiadanie terytorium własnego scala grupę, sprzyja porozumiewaniu się i informowaniu o zagrożeniu.

• Zauważono korelację u naczelnych między terytorializmem a hierarchicznością: gatunki terytorialne są mniej zhierarchizowane, silnie zhierarchizowane nie są zazwyczaj terytorialne.

• Kopie genów przekazują przede wszystkim osobniki silne. Ma tutaj miejsce mechanizm selekcji naturalnej.

• Występuje także mechanizm rozpoznawania swoich i obcych. 4.4.2. Współpraca i współdziałanie.

Wśród zwierząt zaobserwowano zachowania określane mianem altruizmu. Zwierzęta iskają się, dzielą się pożywieniem, wspólnie walczą polują i ostrzegają się.

Skąd się biorą zachowania altruistyczne? Symulacje komputerowe doprowadziły do czterech wniosków: 1) osobniki będą zawsze oszukiwać, dopóki prawdopodobieństwo ponownego spotkania się nie będzie dostatecznie wysokie, 2) do spontanicznej współpracy dochodzi raczej w małych niż dużych grupach, 3) współpraca jest o wiele łatwiejsza w populacji osiadłej, 4) zachowania populacji mogą zmieniać się skokowo.

5. Życie społeczne człowieka z perspektywy biologii ewolucyjnej.

1. Niezależnie od zróżnicowania strategii gatunkowych, strategii współzawodnictwa i współpracy, wszystkimi rządzą te same podstawowe zasady, które wywodzą się z ogólnych reguł procesu ewolucji i dziedziczenia genetycznego.

2. Każdy gatunek biologiczny jest inny i posiada niepowtarzalne cechy morfologiczne i funkcjonalne. Człowiek natomiast tak wyraźnie różni się od innych istot żywych, iż możemy powiedzieć, że jest to głęboka, nieprzekraczalna przepaść. Trudno też jest przystać na pogląd, że na równi z innymi gatunkami podlegamy tym samym prawom natury, które rządzą

zachowaniami.

3. Człowiek jest istotą wyjątkową. Można wymienić wiele charakterystycznych cech (pionowa postawa, chwytna dłoń, niezwykle rozwinięty aparat głosowy itp.). Jednak podstawową osobliwością człowieka jest duży mózg i niezwykle rozwinięta kora mózgowa.

4. Dzięki tak rozwiniętej korze mózgowej człowiek może myśleć abstrakcyjnie, posługiwać się symbolami, a także formułować normy i zasady określające wzory jego zachowania i regulujące stosunki między osobnikami. Poprzez język może tworzyć systemy porozumiewania się, przekazywać złożone informacje nie tylko otaczającego świata, ale i stanów emocjonalnych, własnych przemyśleń, zamiarów i ocen.

5. Dzięki rozwiniętej korze mózgowej człowiek może tworzyć własną rzeczywistość, żyć w świecie przez siebie skonstruowanym, który nazywamy kulturą. Może także podejmować działania mające na celu jego kształtowanie i zmienianie.

6. Do niedawna sądzono, że człowiek całkowicie wyzwolił się spod panowania praw przyrody i pozbył dziedzictwa ewolucyjnego. Wyniki badań ostatniego dziesięciolecia każą nieco inaczej spojrzeć na relacje między naturą a kulturą między tym, co w człowieku wrodzone, a tym, co nabyte.

7. Celem nauk biologicznych i humanistycznych stało się badanie ograniczeń powodowanych naszym biologicznym dziedzictwem oraz badanie możliwości ich identyfikacji.

8. W naukach społecznych pojawiła się orientacja biologiczna, która odwołuje się do biologii ewolucyjnej przy wyjaśnianiu zjawisk życia społecznego człowieka. Oto jej charakterystyczne cechy:

5.8.1. Wzory zachowania człowieka, podobnie jak cechy budowy anatomicznej, są wytworem
procesu ewolucji i są zakodowane w jego materiale genetycznym. Nie oznacza to
determinizmu biologicznego. Przekaz genetyczny określa jedynie zakres możliwości, których
stopień i forma zależą od środowiska. Człowiek jako gatunek wolny jest zdolny do współpracy
i altruizmu, ale realizacja ich zależy od wpływu środowiska oraz społecznego systemu nagród

i kar.

2. Orientacja biologiczna nie kwestionuje odrębności świata kultury, ale dowodzi też, że zdolność człowieka do tworzenia kultury ma podstawy w dziedzictwie gatunkowym człowieka.

2. Zjawiska życia społecznego mogą być wyjaśniane na wielu poziomach, ale najgłębsze

przyczyny kultury są uwarunkowane czynnikami genetycznymi.

4. Orientacja biologiczna jest przede wszystkim obecna w antropologii i w naukach politycznych, zwłaszcza filozofii politycznej. W socjologii orientacja biologiczna jest nieobecna. Przyczyną takiego stanu rzeczy są dwa czynniki, a mianowicie, że 1) przedmiotem socjologii jest jeden typ społeczeństwa przemysłowego, nowoczesnego oraz że 2) socjolodzy analizują zjawiska i procesy w krótkim przedziale czasowym, nie sięgając do przyczyn ostatecznych.

5. Jednak dla perspektywy socjologicznej może być przydatna świadomość tego, że pewne normy postępowania ludzkiego, uważane za arbitralne moralne nakazy, pochodzą bezpośrednio od instynktownych reakcji zwierzęcych.

* 18.10.2006■.

Wykład 3

Człowiek w kulturze

1. Kultura jako cecha szczególna człowieka

Niemal wszyscy filozofowie są zgodni co do tego, że człowiek jest zasadniczo odrębny od wszystkich istot żywych. Jednak różnią się poglądami na istotę tej odrębności i wymieniają następujące gatunkowe wyróżniki:

1. człowiek jest zwierzęciem społecznym

2. potrafi używać narzędzi

3. posługuje się symbolami.

1. Dzięki niezwykle rozwiniętemu mózgowi człowiek odróżnia się od świata zwierzęcego. Dzięki mózgowi stworzył odrębny świat, a mianowicie świat kultury, której jest uczestnikiem.

2. Kultura oznacza wszystko to, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji poza genetycznej.

3. Kultura jest narzędziem poznawania i opanowywania świata przez człowieka. Poza genetyczny szlak przekazywania cech ma znaczenie decydujące do tego stopnia, że można odnieść wrażenie, że człowiek wyzwolił się spod panowania praw przyrody.

2. Cztery sposoby rozumienia kultury jako atrybutu człowieka

1. Kultura jako całość życia człowieka. Wszystkie lub niemal wszystkie czynności i zachowania człowieka są kulturowo zdeterminowane, tj. określa je kultura. Począwszy od wyszukanych form przekazu symbolicznego, a skończywszy na zaspokajaniu fizjologicznych potrzeb (spanie, jedzenie, inicjacje seksualne itp.).

2. Kultura nie ma charakteru wartościującego. W związku z tym poprawniejsze jest używanie kategorii kulturowy niż kulturalny. Przez kulturę nie tylko rozumie się to, co dobre, ale wszystko, co jest dziełem człowieka, w tym także te praktyki, które budzą nasz sprzeciw i oburzenie moralne. Każdy posiada w jakimś stopniu kulturę, nawet kanibal, który zjada ludzi.

2.3. Kultura jako twór zbiorowy. Kultura tworzy się w wyniku kontaktów międzyosobniczych,
poprzez przekazywanie informacji i uczenie się tego, jak zachowywać się i działać w
określonych okolicznościach. Określone zachowanie indywidualnego człowieka może stać się
wkładem w kulturę, kiedy wejdzie do obiegu kulturowego.

Kultura jako:

• zobiektywizowany system, zewnętrzny w stosunku do ludzki, którzy ją stworzyli,

• proces jej tworzenia, polegający na produkowaniu kultury poprzez wprowadzanie nowych sposobów myślenia i działania w stosunkach z innymi.

2.4. Przekształcanie się kultury w czasie. Polega na międzypokoleniowym, poza genetycznym
przekazywaniu skumulowanego doświadczenia związanego z istnieniem w określonym czasie.

3. Treść kultury

1. We współczesnej socjologii przeważa pogląd, że przedmioty materialne nie wchodzą w zakres pojęcia kultury. Takie podejście wynika z rozumienia kultury jako międzyosobniczego przekazu informacji i rezultatu uczenia się.

2. Na dziedzictwo kulturowe, zdaniem 5. Ossowskiego, składają się wzory reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych, natomiast przedmioty są korelatami dziedzictwa kulturowego.

3. Zatem treścią kultury są wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania.

4. Dwa rodzaje wzorów - sposobów myślenia, reagowania i odczuwania.

• wzór idealny postępowania lub odczuwania to wzór określający postępowanie lub odczuwanie w określonych okolicznościach (np. radość na weselu, smutek na pogrzebie itp.),

• wzór realny postępowania lub odczuwania to widoczne regularności zachowań pewnej zbiorowości (chodzi o to, jak ludzie się zachowują przykład: życie w Madrycie i Wiedniu).

3.5. Wzór jawny i ukryty.

• wzór jawny to taki, gdy członkowie społeczeństwa zdają sobie sprawę, z jego istnienia (np. ubieranie choinki na Święta Bożego Narodzenia itp.),

• wzór ukryty to taki, gdy członkowie nie wiedzą że zachowują się zgodnie z nim.

3.6. Przyswojenie wzorów zachowania. Człowiek może postępować zgodnie z nimi, ale odczuwać
je jako coś narzuconego i uciążliwego. W innym przypadku może je tak zinternalizowac i uznać

za swoje, że traktuje je jako drugą swoją naturę.

3.7. Wartości jako treści kultury.

Wartość, według J. Szczepańskiego, to dowolny przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus (do tak rozumianej wartości należy niemal wszystko).

1. Wartości są zróżnicowane pod względem ważności, dlatego też mówimy, że tworzą hierarchię. Hierarchie wartości różnych zbiorowości są obszarem zainteresowania socjologów.

2. S. Ossowski wyróżnia 3 rodzaje wartości.

• uznawane to takie, o których człowiek wie, że winny być dla niego atrakcyjne i powinien je cenić,

• odczuwane są wartościami zinternalizowanymi, tj. zostały głęboko wchłonięte i są odczuwane jako własne,

• realizowane mogą być wartościami zarówno uznawanymi jak i odczuwanymi. Deklarowane wartości uznawane czy odczuwane nie zawsze są realizowane w praktyce życia społecznego.

3.7.3. Dość znamienne jest to, że chętniej zrealizowalibyśmy wartości odczuwane, ale częściej
realizujemy wartości uznawane. Konieczność takich wyborów pojawia się często, mówimy wtedy,
że mamy do czynienia z konfliktem wartości.

3.8. Normy jako treści kultury.

Normy są to prawidła i reguły, według których grupa żyje. Normy wyrastają z wartości i określają moralność, obyczaje i zwyczaje. Wiążą się z poczuciem powinności. Konfiguracja norm i wartości bywa określana jako ład aksjonormatywny.

3.9. Sankcje jako treści kultury.

Sankcje to zarówno kary jak i nagrody. Każda zbiorowość ma system nagród i kar. Mogą one mieć charakter formalny i nieformalny, np. kara więzienia lub order w pierwszym przypadku, w drugim ostracyzm i infamia lub szacunek i uznanie.

4. Relatywizm kulturowy.

4.1. Ludzie żyją w różnorodnych środowiskach geograficznych o zróżnicowanych zasobach, na ziemiach o rozmaitej glebie i klimacie, o rozmaitych losach historycznych i dziejach. W różny też sposób rozwiązują problemy swego bytu. Wszystko to ma wpływ na zróżnicowanie kultur w

obrąbie gatunku ludzkiego.

2. Każda kultura żyje zgodnie z własnymi systemami wartości oraz realizuje sobie właściwe wzory zachowań. Kryteria podziału kultur są różne. Możemy wyróżnić kultury zbiorowości terytorialnych np. kultury plemienne), kultury ze wzglądu na cechą, środowiska (np. kultura górali karpackich czy amerykańskich Indian z Równin). Możemy też mówić o unifikacji kultur (np. jak kultura krajów Unii Europejskiej). Możemy też mówić o kulturach narodowych, społeczeństw pierwotnych i nowoczesnych, rolniczych i przemysłowych, kulturze średniowiecza czy renesansu, kulturze szlachty czy mieszczaństwa, kulturze studenckiej czy młodzieżowej.

3. W literaturze przedmiotu występują kategorie subkultury lub podkultury, które nie są czymś niższym, ale oznaczają że są one mniejsze od większej zbiorowości (np. subkultura młodzieżowa, kibiców piłkarskich, górnicza czy więzienna).

4. Subkultura może być wariantem szerszej kultury, ale może też być programową negacją wartości, wzorów i norm występujących w kulturze. Wtedy określana jest mianem kontrkultury lub kultury alternatywnej.

5. Wielość kultur powoduje, że wzory i zachowania przedstawicieli innych kultur postrzegamy jako śmieszne lub barbarzyńskie. Skłonność do wynoszenia swojej kultury ponad inne nazywamy etnocentryzmem, którego odmianą jest europocentryzm.

6. Cztery odmiany relatywizmu kulturowego.

1. Jako zasada metodologiczna. Chodzi o to, aby badacz opisywał kulturę obcą przy zastosowaniu perspektywy opisywanej kultury.

2. Jako element światopoglądu. Chodzi o to, aby badacz traktował kultury jako równoprawne i nie szeregował na skali kultur wyższych i niższych, lepszych lub gorszych.

7. Jako teoria i filozofia człowieka. Jest to pogląd, według którego człowiek jest bez reszty wytworem kultury. Wszystko co czyni i jak żyje jest zdeterminowane kulturowo (jest to kulturalizm).

8. Jako relatywizm wartości. Według tego poglądu, nie ma wartości uniwersalnych. Wszystkie są produktem określonych kultur, tam są funkcjonalne, zrozumiałe i czytelne.

9. Relatywizm kulturowy jako element światopoglądu a także relatywizm kulturowy jako teoria i filozofia człowieka budzą zastrzeżenia (np. rezygnacja z kolonializmu czy kwestionowanie poglądu, że człowiek jest wyłącznie tworem kultury). Część socjologów twierdzi, że muszą być jakieś powszechniki kulturowe, a jest też prawo naturalne w wersji

religijnej i świeckiej.

4.10. Relatywizm wartości budzi sprzeciw rzeczników doktryn religijnych, ale także świeckich intelektualistów, jak strukturalisty Levi-Straussa, który uważał, że brak możliwości wartościowania obcych kultur uniemożliwia ocenianie zachowań we własnej kulturze.

5. Kultura symboliczna.

1. Kultura społeczeństwa pierwotnego, przez to, że była kulturą społeczeństwa niewielkiego, mało zróżnicowanego i miała względnie jednolitą konfigurację, można ją było badać całościowo.

2. Współczesne, wielorako zróżnicowane społeczeństwa przemysłowe nie dają się badać całościowo. Dlatego socjologowie stosują dwa podejścia naukowe: 1) skupiają uwagę na całości kultury, ale nie całego społeczeństwa i badająjego segmenty, 2) skupiająuwagę na badaniu wyodrębnionych różnych dziedzin kultury.

3. Przy drugim podejściu przydatny jest podział kultury na kulturę bytu, kulturę społeczną i kulturę symboliczną.

• Kultura bytu to ta część, która odnosi się do relacji z naturą produkcji, dystrybucji i konsumpcji, a także ochrony i obrony.

• Kultura społeczna to treści kulturowe odnoszące się do stosunków między ludźmi, regulujące te stosunki i określające ich formy.

• Kultura symboliczna obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka. Zaspokaja potrzeby ekspresyjno-integracyjne związane z dawaniem wyrazu uczuciom i impulsom twórczym oraz z poczuciem wspólnoty.

5.4. Kultura symboliczna utożsamiana jest ze znakami i symbolami.

• Znak to każdy przedmiot czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego. Jest to stosunek między znaczonym i znaczącym. Najpowszechniejszym systemem znaków jest język. Znaczna część znaków pełni funkcję instrumentalną.

• Jeśli część przynależnego respektu dla (bardzo ważnej) wartości spływa na znak, przez co znak nabiera samoistnej wartości, wtedy mówimy o symbolach (np. krzyż w kulturze chrześcijańskiej czy Orzeł Biały, flaga biało-czerwona). Symbole, ze względu na swą szczególną wagę, są wartościami autotelicznymi.

5.5. Dziedzina kultury symbolicznej to świat autotelicznych wartości, symboli i zachowań. W

przełożeniu na konteksty społeczne jest to świat religii, sztuki, zabawy i częściowo nauki.

6. Zainteresowanie socjologii kulturą.

Kultura jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin, nie tylko socjologii. Socjologia polska zajmuje się kulturą 1) jako kulturą symboliczną i jej związkami z życiem zbiorowym ludzi, 2) jako kulturą w jej całościowym, antropologicznym ujęciu, 3) jako systemem wartości i ich zróżnicowaniem społecznym, 4) jako style życia, ich społecznymi zmianami i zróżnicowaniem, 5) jako subkultury itp.

6.1. Dwa podejścia socjologiczne do zjawisk kultury, rozumianej całościowo, jak i utożsamianej
z kulturą symboliczną.

• Perspektywa zróżnicowania społecznego, która interesuje się związkami wzorów zachowania się, sposobów używania języka oraz stopnia przyswajania kultury symbolicznej z miejscem zajmowanym w hierarchii społecznej.

• Drugą jest perspektywa spójności grupy. Dotyczy zwłaszcza badań kultury narodowej, a mianowicie czynników zespalających grupę. Bada, na ile dzieła artystyczne, wiedza, normy i zasady są wprowadzane w narodową kulturę przez tradycję rodzinną instytucje oświatowe itp.

2. Kultura w ujęciu socjologicznym bywa też traktowana jako system komunikowania. W badaniach teoretycznych i empirycznych socjologowie próbują odpowiedzieć na pytania: kto komunikuje, co, przez jaki kanał i z jakim skutkiem.

3. Trzy układy przekazu treści kultury symbolicznej.

• Układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych. Nie ma tu podziału na twórców i odbiorców (kultura symboliczna jest przemieszana z kulturą bytu i kulturą społeczną).

• Przekaz bezpośredni, sprofesjonalizowany. Jest podział na twórców i odbiorców. Kontakty odbywająsię w obrębie organizacji (teatr, filharmonia itp.) (kultura elitarna).

• Układ pośrednich kontaktów przy użyciu środków masowej komunikacji (kultura masowa).

6.4. W tego rodzaju badaniach podstawowym problemem jest określenie związku między
społecznym usytuowaniem ludzi a ich uczestnictwem w wymienionych układach kultury.

25.10.2005

Wykład 4

Interakcje społeczne i socjalizacja

I. INTERAKCJE SPOŁECZNE.

• Interakcja jest takim działaniem społecznym, które wynika z orientowania się na innych ludzi i jest odpowiedzią na ich zachowania i działania. W pojęciu interakcji uwypuklony zostaje element wzajemnego oddziaływania. U podłoża wszelkiej interakcji znajduje się chęć każdego z uczestników do kierowania reakcjami innych obecnych i kontrolowania ich (Goffman).

• Interakcję społeczną możemy określić jako proces wzajemnego oddziaływania co najmniej dwóch osobników ludzkich, którzy noszą miano aktorów społecznych, bądź po prostu aktorów.

• Mówiąc o interakcji ma się najczęściej na myśli oddziaływanie wzajemne w sytuacji bezpośredniego kontaktu, choć interakcja społeczna zachodzi również w sytuacjach kontaktu pośredniego (listy, telefon, internet).

1. Rozumienie interakcji.

• „Wszystkie te powiązania między jedną jednostką a drugą chwilowe bądź trwałe, świadome bądź nieświadome, błahe lub znaczące, wiążą nas nieustannie ze sobą wzajem. Odnajdujemy tu wzajemne oddziaływania elementów, które są przyczyną trwałości i elastyczności, kolorytu i wartości wyrazistego, a zarazem zagadkowego życia społeczeństwa. Wszystkie te wielkie systemy i ponadindywidualne organizacje, które zazwyczaj mamy na myśli, używają pojęcia »społeczeństwo«, wyrażają tylko bezpośrednie wzajemne stosunki między jednostkami, zachodzące zawsze i nieustannie" {&. Simmel, niemiecki socjolog, prekursor interakcji społecznych).

• Problematyka interakcji społecznych jest obecna w wielu współczesnych orientacjach socjologicznych. Mimo wielu różnic między nimi, zgodnie odrzucają obraz społeczeństwa jako autonomicznej i zewnętrznej w stosunku do działań i zachowań ludzi całości. Jest ono dla nich najczęściej siecią jednostkowych spotkań i powiązań międzyludzkich.

• W socjologicznych zainteresowaniach interakcjami można wyróżnić dwa podejścia. W

pierwszym interakcja jest postrzegana jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów, które dążą do realizacji własnych interesów. Mamy tutaj do czynienia z interakcją jako wymianą oraz jako grą. W drugim natomiast interakcja rozumiana jest jako komunikacja partnerów, którzy swoim działaniom przypisują znaczenia i poddają je interpretacji.

- Zainteresowania interakcjami w znacznym stopniu dotyczą przebiegu procesów interakcyjnych,
a także kształtowania się w ich toku osobowości i tożsamości jednostek oraz kreowania ról
społecznych.

1.1. Interakcja jako wymiana.

• Wymiana rozumiana jest jako dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr między dwoma lub więcej osobnikami, z czego wszyscy odnoszą korzyść. Przekazywane dobra mają zarówno naturę materialną jak i niematerialną- w postaci uznania społecznego i prestiżu oraz wszystkiego tego, czemu jakaś grupa przypisuje wartość.

• Według &. Homansa z interakcją mamy do czynienia wtedy, kiedy „aktywność jednego człowieka zostaje nagrodzona lub ukarana przez innego człowieka".

• Podłożem tak rozumianych interakcji społecznych jest przeświadczenie, że dobra cenione przez jednego człowieka lub mu niezbędne są w posiadaniu innych ludzi, którzy dzięki temu mogą go nagradzać. Aby ich do tego skłonić, należy im coś w zamian ofiarować - jakieś dobro lub usługę.

1.2. Interakcja jako gra.

• Interakcja jest pojmowana jako gra między podejmującymi decyzje racjonalnymi osobnikami w sytuacji, kiedy stopień zaspokojenia potrzeb któregokolwiek z nich zależy nie tylko od jego sposobu postępowania, ale również od sposobu postępowania innych.

• Socjologia wykorzystuje istniejące teorie jako gry do analizy zachowań aktorów jednostkowych i zbiorowych w sytuacjach pozarynkowych, tj. takich, kiedy gra toczy się nie tylko o dobra niezbędne do przeżycia, ale również o dobra zaspokajające potrzebę miłości, szacunku, potrzeby ekspresyjno-integracyjne, a także wszelkich innych, których źródłem jest kultura.

• Są dwa typy gier: o sumie zerowej i sumie zmiennej. W pierwszym przypadku każdy z graczy może wygrać tylko kosztem innych. W drugim, gdy dobra pochodzą z zewnątrz, uczestnicy gry

wrażeniami (przykładowo nie interesuje go praca i jej rezultat, ale to, co robi, aby inni nabrali przekonania, że pracuje dobrze, z zapałem i wydajnie).

• Dla Gof f mana działania uczestnika reakcji są „występem", gdzie mamy „sceną" i „kulisy" (przykład przyjęcia imieninowego).

• W goffmanowskiej perspektywie dramaturgicznej ważne miejsce zajmuje pojęcie fasady, na którą składają się trzy elementy: dekoracja, powierzchowność jednostki oraz jej sposób bycia.

• Fasady funkcjonują przez cały czas występu jednostki i dostarczają obserwatorom podstawowych elementów definicji sytuacji. Definicja sytuacji i określenie naszego w niej miejsca, a co za tym idzie - określenie naszego zachowania.

• Celem wszystkich występów jest definiowanie sytuacji. Istotną częścią tego procesu jest definiowanie przez jednostkę samej siebie i narzucanie tej definicji obserwatorom.

1.5. Ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji.

• Dla tej orientacji teoretycznej grupy społeczne są wspólnotami poznawczymi organizującymi systemy znaczeń i systemy ważności swoich członków.

• Takie spojrzenie na rzeczywistość społeczną prowadzi do pytania o sposoby tworzenia wspólnego świata znaczeń, konstruowania, a także potwierdzania bądź zmieniania obrazu zewnętrznego świata. Kieruje również uwagę na zasoby wiedzy potocznej o rzeczywistości społecznej, w którą są wyposażeni i którą wykorzystują uczestnicy interakcji, a która sprawia, że świat społeczny jest traktowany jako dany. Wiedza ta jest nabywana w trakcie procesu socjalizacji.

2. Społeczeństwo z perspektywy interakcji.

• Społeczeństwo z perspektywy interakcji to nie tylko zbiorowość, ani jednostka, ale przede wszystkim interakcje społeczne, tj. skomplikowana sieć wzajemnych oddziaływań jednostek.

• Kluczowym problemem procesów komunikacji jest definicja sytuacji i negocjowanie. Podkreśla się dynamiczny charakter tej definicji, która jest nieustannie modyfikowana przez uczestniczące w niej osoby (przykład z młodą lekarka).

- Spojrzenie na społeczeństwo z interakcjonistycznej perspektywy ujawnia dynamiczny aspekt rzeczywistości społecznej i ukazuje społeczeństwo w ciqgłym procesie stawania się.

mogą stracić bądź wygrać. W tym przypadku lepiej jest współpracować niż rywalizować.

• W perspektywie teorii gier przedmiotem zainteresowania sątzw. dylematy społeczne. Rozwiązywane są one na płaszczyźnie normatywnej (jaka strategia prowadzi do najlepszych rezultatów) lub opisowej (jak zachowująsię aktorzy i jak przebiegają procesy, które prowadzą do określonego wyniku).

• Mianem dylematu społecznego określa się taką sytuacją decyzyjną lub konfliktową w której każda ze stron starając sią odnieść sukces; w rezultacie obie przegrywają wychodzą gorzej, niżby interesy te ze sobą uzgodniły (przykład pastwiska).

1.3. Interakcja jako komunikacja.

• Interakcja jako komunikacja symboliczna. U jej podstaw tkwi koncepcja człowieka jako istoty potrafiącej tworzyć symbole i nimi się posługiwać. Zdolność tę ludzie wykorzystują do komunikacji werbalnej i pozawerbalnej. Wbrew powszechnemu przekonaniu komunikacja werbalna to tylko 35% komunikacji międzyludzkiej, a pozostałe 65% to strój, wygląd zewnętrzny, mina, ton głosu, gesty i pozycje ciała itp. (przykład z siedzeniem na krześle i spoglądaniem na zegarek).

• Problemem jest to, że nie tylko słowa, ale wszelkie gesty muszą być przez rozmówców jednakowo rozumiane (przykład Bułgarii). W odczytywaniu, interpretowaniu i uzgadnianiu znaczenia zachowań symbolicznych ważna jest umiejętność wcielania sią w partnera interakcji i spoglądania na sytuację z jego perspektywy.

• Na interakcję symboliczną składają się dwa procesy: odczytywanie znaczenia drugiej osoby i przekazywanie jej informacji, jak samemu zamierza się postąpić i jak się chce, aby postąpiła ona. Interakcja symboliczna jest ciągłym procesem interpretowania znaczeń, odczytywania zamiarów

i wzajemnego dopasowywania się jej uczestników.

- Problematyka interakcji symbolicznych została rozwinięta w obrębie kierunku zwanego
interakcjonizmem symbolicznym (Georg Mead).

1.4. Interakcja jako manipulowanie wrażeniami.

- Z interakcjonizmu symbolicznego wywodzi się podejście dramaturgiczne związane z nazwiskiem
Ervinga Goffmana. Stał na stanowisku, że osoba w procesie interakcji nie tylko przekazuje w
sposób symboliczny określone treści, ale także w sposób świadomy lub nieświadomy manipuluje

• Interakcjoniści zdająsobie sprawą, że oprócz dynamicznego aspektu interakcji, mamy też do czynienia z pewnymi stałymi, pochodzącymi z zewnątrz, ograniczającymi ją elementami. Należą do nich uznawane wzory zachowań w danym kręgu kulturowym, odpowiednie do sytuacji i roli społecznej (przykład wesele i pogrzeb).

• Definicje sytuacji i roli, choć są przedmiotem negocjacji, nie mogą przekroczyć społecznie określonych ram, poza którymi sytuacje byłyby nierozpoznawalne (przykład studenta i profesora, wesela i pogrzebu).

• Ważną rolą w procesie interakcji społecznych odgrywa pojęcie kontroli społecznej i pojęcie instytucji.

Socjologiczne pojęcie instytucji odbiega od rozumienia potocznego. W socjologii oznacza utrwalone wzory działań i reguły zachowań ludzkich, które porządkują interakcje ludzkie i określają ramy prowadzonych przez jednostki gier.

- Istnieje bardzo wiele różnych instytucji, rozumianych jako kompleksy ról. Do tych
zasadniczych zaliczamy: potrzeba reprodukcji, bezpieczeństwa, pożywienia i schronienia oraz
specyficznie ludzka potrzeba integracji i ekspresji.

U. SOCJALIZACJA.

Socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć otoczenie społeczne (Malewska).

1. Rozumienie socjalizacji.

• Socjalizacja jest przedmiotem zainteresowania psychologii, antropologii społecznej i socjologii. Socjologa, oprócz mechanizmu przekazu kultury, interesuje przyczyna podobieństw i regularności zachowań członków zbiorowości społecznych oraz mechanizm utrwalania porządku społecznego.

• Socjalizacja jest rezultatem zarówno wpływów zamierzonych (wychowanie), jak i niezamierzonych (wszystko to, z czym się człowiek styka w swoim życiu).

• W toku socjalizacji człowiek nabywa i przyswaja sobie: 1) społecznie konstruowane systemy znaczeń, rozumienie znaków, w tym języka oraz symboli, umiejętność posługiwania się nimi oraz poznaje procedury interpretacyjne zachowań innych ludzi, 2) normy i wzory zachowań, uczy się jak zachowywać się w określonych sytuacjach, 3) wartości, 4) umiejętność posługiwania się określonymi przedmiotami. Ponadto w toku socjalizacji człowiek kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość.

• Trzy mechanizmy uczenia się: 1) wzmacnianie (nagroda i kara, przyjemność i przykrość), 2) naśladowanie, 3) przekaz symboliczny (pouczenia słowne przez innych ludzi).

• Tak rozumiana socjalizacja jest procesem cało życiowym.

• Konfiguracje wzorów zachowań odnoszące się do rozmaitych usytułowań ludzi w zbiorowościach socjologowie nazywają rolami społecznymi.

2. Osobowość.

• Osobowość oznacza zorganizowaną strukturę cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska. Na osobowość składa się swój własny sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego, określona wyobraźnia i pamięć, postawy, motywacje, dążenia, zainteresowania, sposób postrzegania samego siebie i otoczenia, pragnienia, konflikty, jakie go dręczą życie osobiste, wewnętrzne i społeczne.

• Podstawowe znaczenie dla kształtowania osobowości mają doświadczenia dzieciństwa, z którymi wiążą się silne emocje.

• Osobowość nie jest człowiekowi dana od zarania, ale kształtuje się z czasem.

• Psycholodzy w badaniu osobowości koncentrują się na następujących zagadnieniach: 1) jaka jest geneza osobowości i mechanizmy jej przekształceń, 2) z jakich elementów składa się osobowość i jakie są ich powiązania, 3) jakie są struktury nerwowe umożliwiające powstanie takiej zorganizowanej całości.

2.1. Osobowość jako przedmiot zainteresowania antropologii społecznej.

- Zwrócili oni uwagę na relacje między kulturąa osobowością a także na rolę socjalizacji w
formowaniu osobowości człowieka i upodobnianie się osobowości kształtujących się w podobnym
otoczeniu.

- Wyróżniają oni pojęcie osobowości podstawowej i osobowości modalnej. Pierwsza z nich
dotyczy powiązania ze sobąelementów osobowości występujących u przedstawicieli danej
kultury, zharmonizowanych z jej instytucjami. Jest podłożem postaw uczuciowych i systemów
wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości. Stanowi rodzaj kanwy, na której tworząsię
zindywidualizowane formy osobowości. Drugie wiąże się z typem osobowości najczęściej
występującym w danej populacji.

2.2. Osobowość jako przedmiot zainteresowania socjologii.

• Socjologia współczesna interesuje się (jako przedmiotem badań empirycznych) zróżnicowaniem typów osobowości w zależności od warunków społecznych.

• Przykładem takich badań są badania Alexa Inkelesa, w wyniku których skonstruował osobowość człowieka nowoczesnego. Przypisuje mu następujące cechy: 1) otwartość na nowe doświadczenia i łatwość akceptacji zmian, 2) innowacyjność i gotowość podejmowania ryzyka, 3) rozbudowana potrzeba osiągnięć, 4) negowanie fatalizmu i przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami przyrody, 5) orientacja na teraźniejszość i przyszłość, 6) aspiracje oświatowe i zawodowe, 7) dążenie do zdobywania szerokich informacji, 8) umiejętność kalkulowania i przewidywania, 9) nastawienie liberalne i demokratyczne.

• Celem innych badań amerykańskich było wykazanie, że usytuowanie w społeczeństwie wpływa na systemy wartości. „Członkowie różnych klas społecznych z racji zróżnicowanych warunków życiowych, którymi się cieszą lub które muszą znosić, zaczynają postrzegać świat na różne sposoby, rozwijają w sobie odmienne wyobrażenia o rzeczywistości społecznej, różne aspiracje, nadzieje i obawy, a także odmienne idee tego, co jest w życiu godne pożądania".

• We współczesnych społeczeństwach przemysłowych praca w życiu człowieka zajmuje miejsce centralne, a jego miejsce w społeczeństwie zależy przede wszystkim od posiadanego zawodu i rodzaju wykonywanej pracy.

• Proces socjalizacji człowieka i kształtowanie się jego osobowości odbywają się nie tylko w dzieciństwie, ale w okresie całego życia.

• Inne badania wykazały, że wpływ na osobowość człowieka ma praca, którą wykonują ludzie w zawodach charakterystycznych dla klasy średniej i robotniczej. Rodzą one dwa typy osobowości: samosterowny i konformistyczny.

3. Rola społeczna.

• Pojęcie roli społecznej związane jest z pojęciem pozycji społecznej (statusu). Natomiast pozycja społeczna to sposób usytuowania człowieka w zbiorowości.

• Człowiek w swym życiu należy do wielu zbiorowości i w każdej z nich zajmuje określoną pozycję.

• Są dwa rodzaje pozycji: przypisane i osiągane. W nowoczesnych społeczeństwach europejskich niewiele jest pozycji przypisanych (najczęściej wyznaczonych biologio).

• Rolę społeczną określa się w odniesieniu do pozycji w dwojaki sposób. Po pierwsze, rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją. Po drugie, jest to schemat zachowania związanego z pozycją scenariusz pozycji.

• W konstrukcji roli społecznej wyróżnia się zachowania nakazane, zakazane oraz margines swobody (przykład matki i dziecka). Scenariusz jednych pozycji jest sztywniej, a innych luźnr ' określony (przykład oficera i studenta).

• Często dochodzi do konfliktu ról społecznych (przykład zabawy i obiadu). Problem ten jest rozwiązywany przez dobór ról (przykład księdza i sex-shopu).

• Każda pozycja zakłada istnienie innych pozycji (przykład trener i zawodnik). Kształt roli zależy od tego, kto ją określa (przykład nauczyciel i wagarowicz).

3.1. Dwa sposoby podejścia do roli społecznej.

• Podejście f unkcjonalno-strukturalne koncentruje się na czynnikach porządkujących rzeczywistość społeczną i składnikach struktury społecznej. Porządkowanie to polega na przypisywaniu rolom określonego sposobu zachowania (przykład wykładowcy i golenia się, wykładowczyni i robienie na drutach lub poprawianie makijażu). Role społeczne, porządkując rzeczywistość społeczną są czynnikami stabilizującymi społeczeństwo. Rola w tym podejściu to coś zewnętrznego, rodzaj ubrania czy gorsetu, który człowiek decyduje się nosić. Zatem struktura społeczna to nic innego jak układ ról. Czołowym przedstawicielem tego podejścia jest Robert AAerton.

• Podejście interakcyjne charakteryzuje się tym, że role nie są czymś gotowym, narzucanym z zewnątrz, ale powstają w procesach międzyosobniczych interakcji. Zwolennicy tego podejścia zwracają uwagę nie na to, jakie role są ale na to, jak są odgrywane. Przedstawiciele tej orientacji zwracają uwagę na całość zachowania aktorów, łącznie z gestami, minami, czyli

zachowaniem niewerbalnym.

- Można powiedzieć, że przy podejściu interakcyjnym głównym obiektem zainteresowania jest
margines swobody odgrywanej roli, podczas gdy przy podejściu funkcjonalno-strukturalnym są
nim nakazane i zakazane jej elementy.

3.2. Rola społeczna a osobowość.

• Człowiek przyjmując nowe role dobiera je nie tylko do swoich wcześniejszych ról, ale przede wszystkim do siebie samego: do swoich zamiłowań i zdolności, a więc do swojej osobowości (przykład roli nauczyciela wychowania fizycznego). Osobowość człowieka ma także wpływ na sposób odgrywania roli (przykład człowieka nieśmiałego i pewnego siebie).

• Wpływ odgrywanych ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ osobowości na role (przykład powierzenia niesubordynowanemu uczniowi stanowiska gospodarza klasy).

4. Tożsamość.

• W psychologii tożsamość osobista jest świadomością własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacja społecznych i pełnionych rolach, a także świadomość własnej odrębności, indywidualności i niepowtarzalności. Poczucie to rozpatrywane jest z perspektywy zdrowia psychicznego. Dotyczy procesu dorastania i związanym z tym kryzysem tożsamości, a także z zaburzeniami tożsamości wywołanymi wydarzeniami losowym (często tragicznymi).

• Z perspektywy interakcjonizmu symbolicznego tożsamość jednostki nie jest czymś trwałym, jest ona raczej procesem, ciągle kreowanym i odtwarzanym w każdej sytuacji społecznej, w którą człowiek wkracza, spajanym przez wątłą nić pamięci. Przy czym pamięć ma znaczenie kluczowe dla poczucia tożsamości.

• Socjolodzy nie tylko interesująsię poczuciem tożsamości jednostki, ale także, jak tożsamość danej jednostki jest postrzegana przez innych.

• Tożsamość jawi się jako społecznie nadawana, społecznie potwierdzana i przekształcana. Innymi słowy, widzenie nas i naszego zachowania w oczach innych kształtuje nasz własny obraz samych siebie. Jest to tzw. jaźń odzwierciedlona.

• Socjologowie interesująsię nie tylko tożsamością osobistą ale także tożsamością społeczną. W

tożsamości społecznej granica nie przebiega między „ja" a „reszta ludzi", ale między „my" a „oni".

• Role tym silniej określają tożsamość jednostki, im mocniej jednostka identyfikuje się z nimi i im głębiej są one przez nią zinternalizowane.

• Socjalizacja (uczenie się) ma też wpływ na tożsamość, która jest między innymi wynikiem umiejętności klasyfikowania siebie i innych w ramach tego systemu. Rzutuje to na postrzeganie innych i siebie samego.

• Tożsamość człowieka z perspektywy socjologicznej ukazuje jej ciągłą zmienność (dotyczy to zwłaszcza społeczeństw nowoczesnych, gdzie człowiek żyje w kalejdoskopie zmiennych ról).

• Wśród różnych ról pełnionych przez człowieka jedna z nich jest rolą kluczową. W nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych rolą tą jest zazwyczaj rola zawodowa.

5. Rodzaje socjalizacji.

• Socjalizacja pierwotna jest socjalizacją którą człowiek przechodzi w dzieciństwie i dzięki której staje się członkiem społeczeństwa. Uczy się elementarnych zachowań i podstawowych ról społecznych, posługiwać językiem i gestem, że jest dziewczynką lub chłopcem, że ma ojca i matkę, którzy mają nad nim władzę i że należy ich słuchać, że wreszcie są znaczący inni. Uczy się zatem społecznego abecadła. Socjalizacja pierwotna nasycona jest emocjami i uczuciami domu rodzinnego, dziecko automatycznie przejmuje od rodziców wartości, postawy i wzory zachowań. Socjalizacja pierwotna stanowi kanwę, na której rozwijają się później zróżnicowane osobowości członków zbiorowości. Świat zinternalizowany w socjalizacji pierwotnej jest o wiele lepiej zakorzeniony w świadomości niż światy internalizowane w socjalizacji wtórnej (przykład o skorupce). Pojawienie się w świadomości jednostki uogólnionego innego jest końcową fazą socjalizacji pierwotnej. Oznacza odkrycie pewnych praw dotyczących zachowania się, które obowiązują wszystkich członków społeczeństwa.

• Socjalizacja wtórna uczy jak się abecadłem społecznym, wyuczonym w procesie socjalizacji pierwotnej, posługiwać. Zdobywa się ją przede wszystkim w szkole. Przez socjalizację wtórną nabywa wiedzę niezbędną do poprawnego odgrywania ról występujących w ich obrębie (uczy się jak być uczniem, piłkarzem fryzjerką kolegą mężem itp.). W procesie socjalizacji wtórnej często dochodzi do konfliktu z treściami socjalizacji pierwotnej, w wyniku czego następuje

odrzucanie lub dopasowywanie treści jednego z rodzajów socjalizacji.

• W socjalizacji wtórnej człowiek sam decyduje, kto będzie dla niego znaczącym innym. Socjalizacja wtórna nie wymaga więzi emocjonalnej ze znaczącymi innymi, może odbywać się anonimowo.

• Resocjalizacja, której celem jest przemiana człowieka, tj. wymazanie z jego świadomości dotychczasowych treści i zastąpienie ich nowymi, całkowite przekształcenie dotychczasowego obrazu świata oraz siebie samego, przebudowa osobowości i zmiana tożsamości. Resocjalizacja musi przebiegać podobnie jak socjalizacja pierwotna.

* 8.11.2006

Wykład 5

KONTROLA SPOŁECZNA

• I. UTRZYMYWANIE PORZĄDKU SPOŁECZNEGO.

• 1. Ludzie żyjący w społeczeństwach przemysłowych, nowoczesnych niejako z natury rzeczy posiadają wiele swobód w definiowaniu sytuacji, negocjowaniu sensów i swoich ról. Jednak nigdy nie jest tak, że swoboda ta jest nieograniczona. Wyznaczenie tych granic jest rezultatem kontroli społecznej, której w dalszej części poświęcimy naszą uwagę.

• 2. Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny.

• 3. Zatem, jakie mechanizmy wytwarzają i utrzymują porządek społeczny?

• 3.1. Potoczna obserwacja życia społecznego mogłaby wskazywać, że tymi mechanizmami są sytuacje związane z przykrymi presjami zewnętrznymi (kontrola biletów w tramwaju, mandat za wykroczenie drogowe itp.).

• 3.2. Wbrew pozorom, nie presje zewnętrzne odgrywają decydującą rolę w procesie kontroli społecznej, ale instytucje i instytucjonalizacja działań ludzkich.

. 3.3. Podstawowym mechanizmem kontroli społecznej jest proces socjalizacji. Mechanizm ten działa tym skuteczniej, im głębiej zostaną zinternalizowane przekazywane wartości, normy i wzory zachowań.

• 3.4. Internalizacja wartości, norm i wzorów zachowań powoduje powstanie mechanizmu kontroli wewnętrznej.

• „Aby system wartości umacniać i przekazywać, ludzi obdarza się kuksańcami, zastrasza wtrąca do więzień, zsyła do obozów koncentracyjnych, wabi pochlebstwami, przekupuje, czci jako bohaterów, zachęca do czytania gazet, stawia pod ścianą i rozstrzeliwuje, a czasami nawet uczy socjologii" (Moore).

. 2.2. Obawa poniesienia kary.

• 2.3. Chęć zachowania życzliwości członków zbiorowości, chęć uczestnictwa w zbiorowości i bycia razem, potrzeba akceptacji (eksperyment Solomona Asha).

• 3. Wysoka pozycja w grupie, wysoka samoocena sprzyja zachowaniom nonkonformistycznym.

• 4. Potrzeba akceptacji ma związek z samooceną i jednostkową tożsamością. Polega to na tym, że odbijając się w oczach innych kształtujemy swój obraz. Drugie uzasadnienie potrzeby akceptacji wynika z ewolucyjnego dziedzictwa, a mianowicie strachu przed odrzuceniem.

. III. DEWIACJA.

• 1. Dewiacja oznacza zboczenie z drogi, odchylenie od właściwego kierunku, błądzenie. Innymi słowy, zachowania niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową podzielaną wizję ładu".

• 2. Powyższa, ogólna charakterystyka dewiacji nasuwa wiele pytań, w tym przynajmniej 4 podstawowe.

• 2.1. Czy dewiacją są wszystkie zachowania, cechy ludzi, czy tylko te, nad którymi mamy kontrolę?

• 2.2. Czy dewiacją są wszystkie zachowania odbiegające od normy, zarówno łotrów i łajdaków jak świętych i bohaterów?

• 2.3. Kto określa, co jest normą a co normą nie jest?

• 2.4. Jak przebiegają granice tolerancji w danej zbiorowości i kto je określa?

• 3. Na wielkość marginesu tolerancji ma wpływ wielkość zbiorowości, pozycja jednostki, rola społeczna. Zatem ocena określonego zachowania zależy w dużej mierze od kontekstu społecznego.

• 4. Dwa nurty w socjologicznych zainteresowaniach dewiacją.

• 4.1. Pierwszy związany jest z funkcjonalistyczno-strukturalistyczną perspektywą teoretyczną. System norm i wzorów zachowań jest zewnętrzny w stosunku do jednostki. Uwaga skupia się na przyczynach naruszeń norm tego systemu.

• 4.2. Drugi związany jest z perspektywą teoretyczną interakcjonizmu symbolicznego. Jest to

perspektywa oglądu świata społecznego niejako obiektywnie danego, lecz jako bezustannie tworzonego i przekształcanego w procesach interakcji. Uwaga koncentruje sią na tym, jak powstają normy społeczne i jakie są reakcje wobec osób zachowujących sią niezgodnie z tymi normami i jakie są konsekwencje tych reakcji.

• Dewiantem z tej perspektywy jest zarówno narkoman i prostytutka jak i karzeł, chory psychicznie, niepełnosprawny, otyły czy bohater.

• 5. Trzy socjologiczne teorie dewiacji łączące się z pierwszym nurtem teoretycznym.

• 5.1. Dewiacja jako rezultat rozregulowania systemu społecznego.

• - Powstają one w wyniku kryzysów gospodarczych, gwałtownych zmian społecznych, wojen, pogranicza kultur. R. Merton podstawowe źródło dewiacji widział w braku spójności między uznawanymi w społeczeństwie wartościami określającymi cele dążeń a wzorami aprobowanych zachowań zapewniających realizacją tych celów. Wyróżnił następujące typy dewiacji.

• - Konformizm polegający na przestrzeganiu norm dla „świętego spokoju", z lęku przed karą (jest to tzw. oportunizm).

• - Innowacja polega na dążeniu do aprobowanych wartości poprzez niestosowanie się do akceptowanych wzorów zachowań.

• - Rytualizm polega na nieuznawaniu w zbiorowości systemu wartości, ale stosowaniu się do obowiązujących wzorów zachowań.

• - Bunt i ucieczka polega na odrzuceniu wartości i wzorów zachowań.

• 5.2. Dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej. Wiąże się z transmisją wartości i wzorów zachowań subkultur dewiacyjnych (np. mafia).

• 5.3. Dewiacja jako rezultat niesprawności mechanizmów kontroli społecznej. W koncepcji tej przyjmuje się, że ludzie kierują się interesem egoistycznym i nie mają żadnych powodów, aby przestrzegać norm, które ich ograniczają i utrudniają realizację własnych potrzeb.

• 6. W drugim nurcie socjologicznych zainteresowań dewiacją ukazują się one jako zjawiska społecznie konstruowane. Dewiacją jest to, co jako dewiacja jest postrzegane i na co ludzie reagują jako na dewiację. W tym nurcie nie norma jest kryterium dewiacji, ale reakcja społeczna (przykład: kąpiel w wannie, długie włosy, posiadanie dewiz, ślub Irańczyków, palenie papierosów i picie kawy).




• 3.5. Kontrola społeczna zewnętrzna i wewnętrzna działa na wszystkich poziomach życia społecznego. Jednak zróżnicowana jest ona ze względu na wielkość zbiorowości. W małych zbiorowościach obejmuje ona wszystkie sfery życia, natomiast w dużych pewien zakres życia może być ukryty przed oczami innych.

• 3.6. Kontrolę społeczną możemy podzielić na formalną i nieformalną.

• 3.7. Wszystkie rodzaje kontroli rozporządzają sobie właściwym repertuarem sankcji. W przypadku kontroli wewnętrznej mogą to być wyrzuty sumienia.

• 3.8. Nieformalna kontrola zewnętrzna rozporządza zarówno sankcjami negatywnymi (wyśmianie, lekceważenie, pogarda, ostracyzm) jak i pozytywnymi (wyrazy szacunku, wzrost prestiżu itp.).

• 3.9. Pogarda i wykluczenie są jednymi z najbardziej wyniszczających środków karania, jakimi rozporządza społeczność ludzka (Berger).

• 3.10. Systemy religijne i kościoły również rozporządzają sankcjami formalnymi i nieformalnymi.

• 3.11. Najpoważniejszym systemem formalnej kontroli zewnętrznej jest prawo (przewidziane w kodeksach karnych sankcje). Sprawowana jest ona za pomocą wyspecjalizowanego aparatu (sądy, policja itp.).

• 3.12. Zewnętrzna kontrola społeczna jest mniej potrzebna tam, gdzie jest jednolita zbiorowość, im mniej zróżnicowana jest kultura. W społeczeństwach zróżnicowanych narodowo, kulturowo itp., jej rola jest zdecydowanie większa.

• 3.13. Ważne też jest, aby prawo było zgodne z normami moralnymi i obyczajowymi członków danej zbiorowości.

• 3.14. W kontroli zewnętrznej większe znaczenie ma nieuchronność kary niż jej surowość.

• 3.15. Osłabienie kontroli nieformalnej prowadzi do rozwoju potężnych systemów kontroli formalnej i do osłabienia ogólnego systemu kontroli.

• U. KONFORMIZM.

• 1. Konformizm to dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków zbiorowości (Aronson).

• 2. Zatem dlaczego ludzie zachowują się tak samo jak inni?

• 2.1. Naśladowanie innych pomaga nam często rozwiązać problem, z którym sami nie możemy sobie poradzić.

• 6.1. W socjologii funkcjonuje teoria naznaczenia, według której dewiantem jest ten, kto za takiego zostanie uznany. Polega ona na przylepieniu osobie etykietki dewianta, która wpycha go w rolę dewianta. Z czasem osoba ta zaczyna przekształcać obraz samego siebie i myśleć o sobie jako dewiancie. Proces ten nazywany jest karierą dewiacyjną.

• 7. Dwie funkcje dewiacji: negatywna i pozytywna.

• 7.1. Negatywne skutki dewiacji polegają na utrudnianiu funkcjonowania zbiorowości i są nazywane dysfunkcjami.

• 7.2. Dewiacje wg. Durkheima mogą też pełnić pozytywne funkcje.

• - Dewiacja pozwala wyjaśnić sens norm.

• - Dewiacja pozwala określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice.

• - Dewiacje wpływają na spójność grupy.

• - Dewiacje są wentylem bezpieczeństwa.

• - Dewiacje są źródłem zmiany społecznej.

. IV. KONTROLA SPOŁECZNA JAKO REAKCJA NA DEWIACJĘ.

• 1. Dwa rodzaje kontroli społecznej: formalna (prawna) i nieformalna (pozaprawna).

• 2. Dwie formy reakcji na dewiację: rozgrywana wyłącznie między dwiema stronami oraz z udziałem trzech stron.

• 3. Cele egzekwowania kontroli społecznej: ukaranie sprawcy występku (penalizacyjny), zadośćuczynienie ofierze (kompensacyjny), pogodzenie krzywdziciela i ofiary (rozjemczy), zapobieżenie dalszym tego rodzaju występkom (terapeutyczny).

• 4. W nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych dominującym stylem kontroli społecznej jest typ penalizacyjny.

* 15.11.2006

WYKŁAD 6 GRUPA SPOŁECZNA

. I. LOSY KATEGORII „GRUPA SPOŁECZNA" W SOCJOLOGII.

. 1. W początkowym okresie rozwoju socjologii, z uwagi na zainteresowania problematyką makrospołeczną nie interesowano się niemal w ogóle grupą społeczną natomiast kategorią szczególnego zainteresowania było społeczeństwo. Rozumiano je jako zbiorowość trwającą wiele pokoleń, zespoloną wewnątrz wielorakimi systemami stosunków społecznych, wyodrębnioną od innych takich zbiorowości trwałą przynależnością stanowiącą całość terytorialną posiadającą wspólne normy i wartości, a więc własną kulturę, a rekrutacja do niej dokonuje się na drodze reprodukcji seksualnej.

• 2. Kategoria społeczeństwa okazała się niewystarczającym narzędziem analizy skomplikowanych społeczeństw nowoczesnych. Zaistniała potrzeba wprowadzenia takiego terminu, który mógłby mieć zastosowanie do zjawisk różnej skali i który mógłby obejmować wszelkie typy zespołów ludzkich.

• 3. Pojawiły się bardzo pojemne definicje grupy społecznej. Oto jedna z nich, autorstwa Pawła Rybickiego: W zakresie tego terminu „mieści się tak dobrze ród, plemię, naród, jak gmina wyznaniowa, towarzystwo naukowe, klasa szkolna, tłum rewolucyjny - słowem wszelka zbiorowość społeczna, mała czy wielka, jaką można tylko spotkać w życiu".

• 4. Interesującą definicję stworzył Albion Smali. Grupę społeczną charakteryzuje w następujący sposób: „Wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu r\a jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami".

• 5. Z uwagi na trudności ze zbudowaniem zadowalającej definicji i trudności związane z porządkowaniem tworów społecznych zaliczanych do kategorii „grupa społeczna", razem z przesuwaniem się zainteresowań w stronę zachowań, działań i interakcji, grupa społeczna przestała być centralnym pojęciem socjologii.

• 6. Z czasem nastąpiło ograniczenie tego pojęcia w dwojaki sposób. To co nazywano „celowe grupy

formalne" stało się osobnym działem socjologii pod nazwą socjologii organizacji, a nawet odrębnej dyscypliny - nauki o organizacji. Termin „grupa społeczna" zaczął być głównie odnoszony do małych grup, postrzeganych najczęściej jako mikrostruktury społeczne.

. II. MIKROSTRUKTURY SPOŁECZNE (MAŁE GRUPY).

• 1. Potoczne rozumienie grupy. Potoczne rozumienie grupy nie jest precyzyjne i może być, z
socjologicznego punktu widzenia, uważane za nadużycie językowe.

. 2. Czym zatem jest grupa: czy grupą są 2 osoby, czy może 3, jakie czynniki sprawiają że ten oto zbiór osób możemy uznać za spójną całość?

. 3. Nie ma jednomyślności w odpowiedzi na pytanie o minimalną liczbę osób niezbędnych do tegc abyśmy mogli mówić o grupie społecznej. Jednak większość opowiada za minimum trzema osobami (triada}, które są niezbędne do stworzenia bardziej skomplikowanej i dynamicznej całości.

. 4. Odpowiadając na pytanie drugie początkowo sądzono, że tymi czynnikami sprawiającymi, że mamy do czynienia z grupą społeczną są: 1) obiektywne relacje, stosunki społeczne czy interakcje (zwłaszcza ich zagęszczenie) jednostek wchodzących w jej skład, 2) czynniki subiektywne, takie jak świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą postrzeganie siebie jako „my", uznawanie tych samych wartości, podobny stosunek do tych samych symboli, pojawienie się takich samych postaw.

• 5. Wyodrębnienie dwóch grup czynników z jednej strony uściśliło pojęcie grupy społecznej, wyeliminowało różne zbiorowości społeczne (np. klasa społeczna, naród itp.), z drugiej nie dało odpowiedzi na pytanie, czy interakcje między członkami zbiorowości oraz poczucie wspólnoty wyraźnie odróżniają grupę od przypadkowego zbioru jednostek (np. ludzie w przedziale).

• 6. Za czynnik, który decyduje, że mamy do czynienia z grupą oprócz interakcji oraz uznawania wspólnych wartości i świadomości bycia grupą uznano wewnętrzne ustrukturowanie grupy. Zwraca się uwagę, że interakcje między członkami grupy zachodzą wedle stałych wzorów, a poszczególne role i pozycje jej członków są ze sobą powiązane.

• 7. Zadowalające zdefiniowanie grupy społecznej spowodowało odejście od interakcjonistycznej perspektywy mikrosocjologicznej, a grupa społeczna stała się podstawowym pojęciem strukturalistycznej mikrosocjologii. Z tej perspektywy grupa społeczna jest zbiorowością którą

charakteryzują struktury społeczne. Ich istnienie jest warunkiem koniecznym uznania zbiorowości za grupę społeczną. . 8. Z tej perspektywy wewnątrzgrupowa struktura jest pierwotna w stosunku do procesów interakcji. Bowiem to grupa wymusza częstotliwość, kierunek, jak i treść interakcji w jakie wchodzą członkowie grupy. Również procesy samookreślania się i powstawania samoświadomości bycia grupą są wtórne w stosunku do wewnętrznych struktur grupy.

• 9. Tak rozumiana grupa ma emergentny charakter, co oznacza, że całość (grupa) jest nieredukowalna do swych części (jednostki). Oznacza to też, że grupa atomizuje się, usamodzielnia i oddziela zarówno od działań jednostki, jak i jej stanów świadomościowych i w pewnym sensie przeciwstawia się jednostce, stając się wobec niej samodzielnym, niezależnym od jednostki podmiotem działań, wymogów i nacisków.

• 10. Tak rozumiana grupa, oprócz posiadania struktury wewnętrznej, wytwarza własne normy, wartości, wzory zachowań i reguły postępowania, które obowiązują członków grupy. Grupa staje się instrumentem kontroli społecznej.

. IH. RODZAJE WEWNĄTRZGRUPOWYCH STRUKTUR.

. 1. Struktura socjometryczna. Oznacza wzajemne oddziaływania między ludźmi zachodzącymi w

grupie. . 1.1. Socjometria uzyskała status specyficznej metodologii badań oraz dziedziny wiedzy.

• 1.2. Badania socjometryczne prowadzone są za pomocą prostego kwestionariusza, dzięki któremu można określić stopień ekspansywności grupy, jej spoistość, stosunki interpersonalne, pozycję każdej jednostki, podziały na podgrupy, nazywane często klikami.

• 1.3. Klika jest takim zespołem członków zbiorowości, których wzajemna sympatia jej członków jest większa niż średnia sympatia członków grupy.

• 1.4. Struktura socjometryczna jest czynnikiem wyznaczającym granice liczebności małej grupy. Zatem o małej grupie możemy mówić tak długo, jak długo jednostki wchodzące w jej skład mogą się znać na tyle, aby mieć do siebie określony stosunek.

• 2. Struktura przywództwa.

• 2.1. Powstaje pytanie, w jaki sposób jedni członkowie grupy uzyskują władzę nad innymi? Wbrew

pozorom, nie mają tu znaczenia decydującego cechy osobowościowe czy pewne predyspozycje do przewodzenia innym. Zasadnicze znaczenie ma wzór osobistych cech przywódcy, który z kolei musi mieć pewien istotny związek z cechami, działaniami i celami osób podwładnych. Zatem, osoby które są przywódcami w jednej sytuacji, niekoniecznie muszą być nimi w innej.

• 2.2. Powstaje pytanie drugie, w jaki sposób sprawowana jest władza w grupie i jakie sąskutki
różnych stylów jej sprawowania? Najczęściej wyróżnia się trzy style: 1) styl autorytarny
(przywódca wydaje polecenia) powoduje pojawienie się w grupie agresji wobec przywódcy, jak i
innych grup. W tak kierowanej grupie zanika inicjatywa, a grupa działa sprawnie tak długo, jak
długo jest przywódca, 2) styl demokratyczny (przywódca wspólnie z podwładnymi uzgadnia
sposób postępowania) sprzyja harmonijnej współpracy, wzajemnej pomocy, wytwarzaniu
pogodnej atmosfery i niskiego poziomu agresji, a nieobecność przywódcy nie prowadzi do
zaprzestania aktywności, 3) styl anarchiczny (przywódca nie podejmuje żadnego wysiłku, aby
kierować i organizować działania grupy) powoduje dezorientację u jej członków, nie prowadzi do
żadnych rezultatów, a poziom agresji międzyosobniczej wzrasta.

. 2.3. Struktura komunikacji. Przedmiotem zainteresowania jest wpływ różnych modeli komunikacji na sposób funkcjonowania grupy jako całości. Tego rodzaju badania stanowią dopełnienie badań nad konsekwencjami różnych stylów przywództwa.

•

• IV. WIĘŹ SPOŁECZNA (SPÓJNOŚĆ GRUPY)

• 1. Spójność grupy wyraża się w braku głębokich podziałów i wyraźnych podgrup czy klik. Wskaźnikami spójności grupy są: przejawianie takich samych postaw, uznawanie jednakowych wzorów i norm zachowań oraz wspólne działania.

• 2. W literaturze przedmiotu rozumienie więzi społecznej jest różne: od bardzo szerokiego np. autorstwa J. Szczepańskiego do rozumienia węższego, ograniczającego się do czynników subiektywnych, zaproponowanego np. przez S. Ossowskiego. Oto ono: Więzią społeczną jest „aprobująca świadomość przynależności do grupy, tendencja do zachowywania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów, ale i gotowość przedkładania grupowych interesów ponad interesy osobiste", (...) „świadomość wspólnego stosunku do pewnych symboli, przedmiotów i osób".

zażyłość członków.

• 1.2. Trzy pierwsze cechy nie są cechami wyróżniającymi ten rodzaj grupy. Takimi są dwie ostatnie.

• 1.3. Niewyspecjalizowany charakter kontaktów polega na tym, że ważne jest z kim kontakt ma miejsce (stosunki osobowe), a nie to, co się robi i czego dotyczy (stosunki rzeczowe). Stosunki osobowe to takie, w których druga osoba jest wartością autoteliczną a relacje nie są celem samym w sobie. Ważne są stosunki osobowe. Natomiast stosunki rzeczowe to takie, w których druga osoba ma wartość instrumentalną a relacje polegają na osiągnięciu poza osobowego celu. Są to stosunki między rolami społecznymi.

• 1.4. Względna zażyłość członków grupy pierwotnej ma fundamentalny wpływ na rozwój osobowości i przebieg socjalizacji pierwotnej. Ma zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki. Przykładami takich grup są rodzina, grupa rówieśnicza, grupa sąsiedzka.

• 1.5. Tak charakteryzowane grupy pierwotne funkcjonują wewnątrz różnych organizacji sformalizowanych. Panujące w grupach pierwotnych zażyłe stosunki osobowe i niewyspecjalizowane kontakty sprawiają że uczestniczenie w nich zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka. Przynależność do nich daje poczucie koleżeństwa, bycia lubianym, akceptowanym, pozwala czuć się bezpiecznie i zapewnia ogólne, dobre samopoczucie. To one zakotwiczają nas w społeczeństwie, bez nich czujemy się osamotnieni i zagrożeni.

• 2. Grupa własna i obca. Pojęcie grupy własnej wprowadził antropolog amerykański William &. Sumner.

• 2.1. Stwierdził on, że w społeczeństwach pierwotnych stosunek do grupy własnej cechuje stosunek pokoju, porządku, prawa, rządu i gospodarności. Stosunek do obcych to wojna i grabież.

• 2.2. Spostrzeżenie to w znaczącym zakresie jest aktualne nie tylko w odniesieniu do grup pierwotnych. Grupą własną postrzega się jako bardziej zróżnicowaną i zindywidualizowaną zapamiętuje się zachowania dobre, pozytywne, natomiast w odniesieniu do grupy obcej - złe, negatywne. Zachowania pozytywne grupy obcej tłumaczy się sytuacją zewnętrzną natomiast zachowania negatywne paskudnym charakterem. Dokładnie odwrotnie jest w przypadku grupy

• 3. Możemy powiedzieć, że występuje wiele różnych typów więzi społecznej, różnych podstaw spójności grupy. R. Merton wyróżnił trzy typy podstaw spójności grupy: 1) kreowaną kulturowo -wynikającą ze zinternalizowania przez członków grupy wspólnych norm i wartości, 2) kreowaną organizacyjnie - wynikającą z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy, 3) wynikającą z np. konfliktów z innymi grupami.

• 4. Stopień spójności grupy to stopień, w jakim grupa trzyma się razem. Jest wypadkową wszystkich działających na jej członków sił, które skłaniają ich do pozostawania w grupie.

• 5. Z punktu widzenia jednostki możemy wyróżnić dwa rodzaje motywacji do bycia razem. Pierwszy wiąże się z wzajemną atrakcyjnością członków (jest to grupa ekspresyjna). Drugi natomiast wiąże się z korzyściami i satysfakcją jakie wynikać mogą z członkostwa w grupie (prestiż, realizacja celu uznanego za ważny, wspólna działalność zarobkowa) (jest to grupa instrumentalna).

• 6. Grupy wytwarzają mechanizmy zwiększające jej spójność, są to między innymi obyczaje, systemy wewnątrzgrupowych wartości, specyficzne sposoby komunikowania się.

• 7. Grupy silne bardziej dominują nad swymi członkami, wzrasta możliwość kontrolowania członków przez grupę, wzrasta konformizm i tendencja do odrzucania dewiantów.

• 8. Powstają zależności między jednostkami a grupą. Im bardziej grupie zależy na jej członkach lub jej członkom na grupie, tym większy jest nacisk grupy na jednostkę w kierunku podporządkowania jej normom grupowym. Im jest mniej pewna swojej pozycji w grupie, tym bardziej jest skłonna do zachowań konformistycznych. Jednostka pewna własnej pozycji bardziej skłonna jest do zachowań nonkonformistycznych. Mimo tego, większe uznanie przez grupę wzmacnia tendencje konformistyczne.

. V. PRZYKŁADY RODZAJÓW GRUP.

• 1. Grupa pierwotna. Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził prekursor interakcjonizmu symbolicznego Charles H. Cooley.

• 1.1. Przez grupy pierwotne rozumiał grupy odznaczające się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej: względną trwałość, bezpośrednie kontakty, małą liczebność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów i względną

własnej.

• 2.3. Stosując określenie „grupa własna", najczęściej nie zwraca się uwagi, czy dany zbiór ludzi spełnia kryteria bycia grupą i koncentruje ją na samym występowaniu podziału na „my" i „oni", „swoi" i „obcy" oraz jego konsekwencjach. Często oznacza zbiór ludzi określających się jako „my".

• 3. Grupa odniesienia.

• 3.1. Po pierwsze grupa odniesienia może oznaczać grupę, która dla danej jednostki jest źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań, wedle których modeluje własne zachowanie. Po drugie, może oznaczać grupę, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, bądź postępowania.

• 3.2. Grupą odniesienia może być grupa odniesienia pozytywnego jak i negatywnego, może być to grupa własna, ale także grupa, do której jednostka aspiruje.

22.11.2006

WYKŁAD 7

ORGANIZACJA FORMALNA I SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA

. ORGANIZACJA FORMALNA. . I. Organizacje.

. 1. Dawniej socjologowie posługiwali się pojęciem celowe grupy formalne, dzisiaj natomiast ten

rodzaj zbiorowości nosi miano organizacji formalnych i jest przedmiotem zainteresowania

jednej z subdyscyplin socjologicznych. . 2. Grupy celowe to takie, które powstają dla zaspokojenia jakichś potrzeb ich członków czy też

realizacji przez nich jakichś zadań. . 3. Termin organizacja odnosi się do względnie trwałego, celowego uporządkowania działań i

zachowań ludzkich, wprowadzeniu względnie trwałych zasad postępowania w określonych

sytuacjach, wiąże się z podziałem pracy. . 4. W grupach pierwotnych (np. rodzina) organizacja wytwarza się pod wpływem wzorów

kulturowych i środowiskowych, a także cech osobowościowych członków. . 5. W organizacjach formalnych organizacja opiera się na sztywnych przepisach i statutach,

które tworzą szkielet organizacji, a ludzie go wypełniają. Oto cechy ogólne organizacji

formalnej. . 5.1. Są powoływane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur

określonych przez przepisy. . 5.2. Mają sformalizowaną strukturę. . 5.3. Występuje w nich wyraźny przejrzysty podział pracy. . 5.4. Mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy. . 5.5. Istnieje w nich rotacja personelu i dominują stosunki rzeczowe.

. II. HISTORIA SOCJOLOGU ORGANIZACJI.

. Dwa źródła historyczne oraz dwie tradycje teoretyczne i badawcze: 1) zainteresowanie

nowoczesnym państwem i zasadami jego organizacji, 2) teorie zarządzania rozwijane w związku

satysfakcja z udziału w jego osiągnięciach, które bardziej motywują pracowników niż wzgląd na własną korzyść materialną. . 5.3. Kierunek administracyjny. Uwaga skupiona jest na zarządzaniu całym przedsiębiorstwem i na centralnych funkcjach kierowniczych. Przedmiotem zainteresowania jest usprawnianie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Kierunek ten wskazał na negatywne konsekwencje Weberowskiego modelu biurokracji.

. IH. PATOLOGIE ORGANIZACJI FORMALNYCH.

. 1. Kierunki krytyki Weberowskiego modelu biurokracji.

. 1.1. Brak możliwości szybkiego reagowania, a zwłaszcza na sytuacje nietypowe.

. 1.2. Trudności z wdrażaniem innowacji.

. 1.3. Powoduje konflikty między biurokratycznym a profesjonalnym wymiarem organizacji, między ekspertami, opierającymi swój autorytet na wiedzy a urzędnikami, opierającymi swój autorytet na zajmowanym stanowisku w hierarchii organizacyjnej. Pierwsi z nich są bardziej elastyczni i otwarci na innowacje niż drudzy.

. 1.4. Przestrzeganie przepisów staje się celem samym w sobie, natomiast cele dla realizacji których została powołana organizacja schodzą na plan drugi. Koncentrowanie się organizacji biurokratycznej na własnym funkcjonowaniu, a nie na realizacji celów zewnętrznych. Jeśli cel organizacji został zrealizowany, rozpaczliwie poszukuje się innego celu, żeby przedłużyć swe istnienie.

. 1.5. Biurokracja nie działa na wzór bezosobowej maszyny, jak głosił Weber, ale toczy się w niej gra między grupami i jednostkami, której przedmiotem jest władza i kontrola nad organizacją. Za postacią organizacji formalnej określonej w przepisach istniej jej drugie życie w postaci nieformalnych i płynnych stosunków osobistych, układów i grup koleżeńskich o charakterze grup pierwotnych. Układy nieformalne mają często większy wpływ na efekt działań organizacji niż jej formalna struktura organizacyjna.

. IV. ORGANIZACJA JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGU.

. 1. W socjologii organizacji ogromną rolę odgrywają badania empiryczne. Dominują tutaj dwa podejścia teoretyczne, a mianowicie perspektywa strukturalno-funkcjonalna oraz

interakcjonistyczna. Z pozycji pierwszej perspektywy organizacje przedstawiają się jako zewnętrzne wobec jednostek systemy regulacji działań ludzkich, jako zwarte całości złożone ze wzajemnie powiązanych i zależnych od siebie części. Przedstawiciele drugiej perspektywy wychodzą z założenia, że struktury organizacyjne stale się zmieniają a ich każdorazowy kształt jest rezultatem nieustannych negocjacji tak między samymi członkami organizacji, jak i ich klientami. W obrębie interakcjonizmu powstała słynna koncepcja „instytucji totalnej" Ervina Sof f mana, który prowadził swe badania w organizacjach zamkniętych, a interesowało go zagadnienie niszczenia dawnej tożsamości jednostek i narzucania im nowej oraz sposoby radzenia sobie przez ludzi z tego rodzaju sytuacjami i dostosowywania się do nich.

. 2. Trzy poziomy analizy problematyki organizacji: 1) mikrospołeczny, dotyczy zachowań i działań jednostek oraz procesów zachodzących w małych grupach, 2) mezospołeczny, dotyczy pojedynczych organizacji formalnych, 3) makrospołecznym, dotyczy całego społeczeństwa.

. 2.1. Poziom jednostek i małych grup. Problematyka badawcza inspirowana jest zarówno

interakcjonistycznym sposobem widzenia rzeczywistości społecznej, jak i dziedzictwem szkoły stosunków międzyludzkich (dot. organizacji struktur grup nieformalnych, małych grup, klik, grup pierwotnych).

. 2.2. Poziom pojedynczych organizacji. Problematyka tego poziomu jest najczęstszym przedmiotem zainteresowania przedstawicieli zarówno nauk o zarządzaniu, jak socjologii organizacji. Badacze zajmują się problematyką podejmowania decyzji produkcyjnych i personalnych, kształtowaniem celów organizacji, procesami wdrażania innowacji itp.

. W tradycyjnym modelu przedsiębiorstwa przemysłowego podstawę stanowili niskokwalifikowalny personel, prymitywne narzędzia, siła i sprawność pracowników. W drugiej połowie XX w. nastąpił jakościowy skok w dziedzinie technologii, fizyczna praca człowieka została zastąpiona przez maszyny i ważniejsze stały się kompetencje intelektualne niż fizyczne. Szybko zmieniające się warunki wymusiły zmianę systemów zarządzania. Przestały wystarczać tradycyjne modele struktur organizacyjnych, w tym Weberowska idealnego typu biurokracji.

. W latach sześćdziesiątych XX wieku uczeni brytyjscy podjęli problem konieczności

dostosowania systemów zarządzania do szybko zmieniających się warunków. Wypracowali nowy model, który nazwali „organicystycznym". Znikają w nim sztywne hierarchie i podziały pracy, liczy się wykorzystywanie własnych zdolności do realizacji celów organizacji, w przypadku

z zainteresowaniem przedsiębiorców sprawnym zarządzaniem przedsiębiorstwem produkcyjnym i organizacją pracy.

. 1. Typ idealny biurokracji. Stworzony przez M. Webera. Typ idealny oznacza abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych danego zjawiska. Biurokracją jest władza legalna, opierająca się na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. Biurokracja jest scentralizowanym systemem organizacyjnym, w którym władza związana jest z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem.

. 2. Idealny typ biurokracji Webera posiada następujące cechy.

. 2.1. Sposoby działania są określone przez normy prawne i przepisy.

. 2.2. Biurokracje mają strukturę hierarchiczną.

. 2.3. Stosunki mają charakter bezosobowy.

. 2.4. Urzędnicy są profesjonalistami.

. 2.5. Urzędnicy są pracownikami najemnymi.

. 2.6. Komunikacja odbywa się w formie pisemnej i drogą służbową.

. 2.7. Gromadzona jest dokumentacja pisana, która jest pamięcią biurokracji.

. 3. Władza biurokratyczna (legalna) jest, zdaniem Webera, najbardziej racjonalnym typem władzy, bowiem posiada bezosobowe normy i pamięć organizacyjną.

. 4. Weber w biurokracji widział też wady: człowiek traci swoją osobowość i jest trybikiem w maszynie.

. 5. Teorie zarządzania.

. 5.1. Zarządzanie naukowe. Polega na usprawnieniu organizacji pracy człowieka na pojedynczym stanowisku pracy oraz usprawnieniu pracy małych zespołów wytwórczych i sposobów kierowania nimi. Klasyk tego kierunku Frederick Taylor stwierdził, że o podziale zadań w procesie produkcyjnym winien decydować odrębny personel zarządzający, a o wydajności pracy decyduje organizacja procesu pracy.

. 5.2. Stosunki międzyludzkie. Klasykiem tego kierunku jest Elton Mayo, według którego na efektywność pracy mają wpływ nie tylko warunki fizyczne, ale przede wszystkim atmosfera panująca w zakładzie, stany psychiczne pracowników, zadowolenie bądź stres, związane nie tylko z sytuacjami w zakładzie, ale i poza nim, ale także poczucie uczestnictwa w zespole i

problemu, wszyscy, wedle kompetencji, szukają rozwiązania, kierownictwo nie ma monopolu na wiedzę, ale także monopolu na podejmowanie ważnych decyzji, komunikacja nie polega na wydawaniu poleceń, ale na konsultacjach. W modelu tym kluczową rolę odgrywają kwestie dotyczące zaangażowania się pracowników w sprawy firmy i utożsamiania się przez nich z jej celami. Ważną rolę odgrywa kulturowy wymiar procesu regulacji, powstaje specyficzny etos kulturowy, który nadaje celom i działaniom organizacyjnym charakteru misji. Ma miejsce proces instytucjonalizacji, dzięki któremu zaskarbia sobie lojalność swoich pracowników, praca staje się istotną częścią treści ich życia, organizacja staje się celem i przedmiotem ich identyfikacji. . 2.3. Poziom makrospołeczny. Współczesne społeczeństwa są całościami złożonymi z różnych części, między którymi zachodząskomplikowane i płynne relacje. Makrospołeczny poziom życia społecznego ma własne, specyficzne dla tego poziomu mechanizmy regulacji działań zbiorowych. Badania są prowadzone pod różnymi szyldami: „porządek", „sterowanie", „kontrola", „regulacja". Dzisiaj na tym poziomie szczególną uwagę przyciągają relacje między organizacjami formalnymi a demokracją kontrola władzy itp.

. SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA.

. I. TYPY SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH.

. 1. Dwa typy zbiorowości, dwa typy więzi społecznej Ferdynanda Tonnisa.

. Stosunki społeczne i zrzeszenia są rezultatem woli ludzi, która ich łączy i wiąże. Jest to wola „naturalna" i „arbitralna". W przypadku pierwszej myśl jest związana z uczuciem i całością ludzkiego doświadczenia, a działanie wynika z wewnętrznej potrzeby. W drugim przypadku myśl oddziela się od uczucia, a działanie jest skierowane na realizację celów zewnętrznych. Z woli naturalnej rodzi się wspólnota, a z woli arbitralnej

. 2. Socjologia amerykańska okresu międzywojennego.

. Zainteresowanie problematyką społeczności lokalnych skoncentrowane było w okresie międzywojennym w szkole chicagowskiej, której przewodził Robert Park.

. 2.1. Trzy wątki postrzegania i badania społeczności lokalnych.

. 2.1.1. Zjawiska społeczne są przestrzennie uwarunkowane.

. 2.1.2. Zainteresowanie miastem i uczynienie tej problematyki podstawowym przedmiotem badań zjawisk i procesów społecznych zachodzących na jego obszarze. Zajmowano się przestrzenną

organizacją życia w mieście, usytuowaniem dzielnicy nędzy i bogactwa, rozmieszczeniu

przestępczości itp. . 2.1.3. Skoncentrowanie się na badaniach terenowych (empiryzm). Badania prowadzone były

„metodą monograficzną", określaną mianem socjografii. Polegały one na tym, że dany badacz

wybiera grupę lub jakiś aspekt zachowania się grupowego odpowiednio do postawionego przez

siebie problemu, po czym studiuje je z możliwie wielu punktów widzenia. . 2.1.4. Zasługi socjologii amerykańskiej w dziedzinie badań społeczności lokalnych: 1) zwrócenie

uwagi na przestrzenny wymiar zjawisk społecznych, 2) zwrócenie uwagi na społeczności lokalne w

obrębie miasta, 3) wypracowanie metody monograficznej. . 3. Monograficzne prace F. Bujaka. . F. Bujak zajmował się opisywaniem wsi małopolskich z wykorzystaniem urozmaiconej aparatury

badawczej. Przyjął założenie wyjściowe, że gmina jest takim skupiskiem społecznym, iż dzięki

jej badaniu można lepiej poznać społeczeństwo i jego funkcje, związki i zależności różnych

zjawisk społecznych i gospodarczych.

■ II. Społeczność lokalna i zbiorowość terytorialna.

. 1. Społeczność lokalna. Trzy charakterystyczne elementy społeczności lokalnej: 1) terytorium, 2) interakcje społeczne, 3) więź społeczna w poczuciu wspólnoty i w stosunku do „naszego miejsca".

. 1.1. Społeczność lokalną od grupy społecznej różni przede wszystkim terytorium.

. 1.2. Społeczność lokalna jest modelem wspólnoty przypominającą Tonniesowską koncepcję. Częściami składowymi społeczności lokalnej są przede wszystkim grupy pierwotne: rodziny i sąsiedztwa, relacje między jej członkami mają zazwyczaj charakter stosunków osobowych. Przykładem takiej społeczności lokalnej jest zasiedziała, tradycyjna społeczność wiejska. Również w starych dzielnicach miast są możliwe społeczności lokalne.

. 2. Zbiorowość terytorialna.

. Społeczności lokalne były podstawową formą organizacji życia zbiorowego społeczeństw tradycyjnych. Procesy urbanizacji, industrializacji, wzrost ruchliwości społecznej powodują słabnięcie więzi łączących społeczności lokalne. Społeczności lokalne przekształcają się w zbiorowości terytorialne.

. 2.1. Członkowie zbiorowości terytorialnych bytują obok siebie, zaspokajają różnorodne potrzeby, ale nie czują się ze sobą związane. Czują mocniejsze związki z ludźmi spoza układu lokalnego, z różnymi grupami odniesienia.

. 2.2. Mają inny stosunek do przestrzeni. Społeczność zamieszkuje miejsce, zbiorowość zaludnia obszar. Miejsce jest doskonale znane, przyswojone, własne. Obszar jawi sią jako niczyj i obcy.

. IH. STRUKTURY ŚREDNIEGO POZIOMU.

. 1. Struktury średniego poziomu są poziomami z pogranicza, gdzie przenikają się makro - i mikrospołeczne.

. 2. Społeczności lokalne widziane są jako miejsce, w którym jednostka styka sią z szerszym społeczeństwem i kulturą. To właśnie w swojej miejscowości przez większą część ludzkiej historii, a w znaczne] mierze także dzisiaj, jednostka staje wobec instytucji swego społeczeństwa, wobec właściwych mu dróg wyrażania uczuć religijnych, regulowania zachowań, życia rodzinnego, socjalizacji młodych, zarabiania na życie, wyrażania ocen estetycznych.

. 3. Z tych między innymi powodów zjawiska społeczne na poziomie lokalnym są przedmiotem zainteresowania nauk społecznych. Badacze interesują się funkcjonowaniem społeczności lokalnej jako powiązanej całości i procesami jej przekształceń, jako miejsce przejawiania się i tło ogólniejszych zjawisk społeczno-politycznych, przejawiania się na poziomie lokalnym ogólniejszych zjawisk.

. 4. Do badania społeczności lokalnych wykorzystuje się niemal wszystkie metody socjologiczne, ale także opis socjograf iczny i prowadzone są studia monograficzne.

. 5. Problematyka społeczności lokalnych nie wyodrębniła się w osobną subdyscyplinę

socjologiczną. Jest przedmiotem zainteresowania socjologii wsi i socjologii miasta, a także socjologii polityki.

. IV. LOKAUZM.

. 1. Lokalizm oznacza względną autonomię oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym, kulturalnym i w ramach szerszego układu społeczno-przestrzennego i politycznego.

. 2. Zmierzch lokalizmu wiąże się ze słabnięciem jego wartości, które szczytowy punkt osiągnęło

w Europie w połowie XX wieku. Skoncentrowano uwagę na zbiorowosciach makrospołecznych oraz

na znaczeniu biurokratycznej organizacji państwa. . 3. Ignorowanie społeczności lokalnych widoczne było w okresie PRL-u. Celem władz było

zapewnienie wszechwładnej roli państwa będącego narzędziem Partii. . 4. Społeczności lokalne przekształcane były w zbiorowości terytorialne. . 5. W ostatnich latach w Polsce i w Europie lokalizm przeżywa swoisty renesans. Stał się swego

rodzaju światopoglądem, który wyznaje coraz więcej obywateli, a także przedsiębiorców,

menedżerów i polityków. . 6. Renesans lokalizmu w Europie Środkowo-Wschodniej związany jest z gospodarczym i

politycznym bankructwem państw, co stworzyło drogę przemianom demokratycznym. . 7. Renesans lokalizmu wiąże się z nostalgiczną tęsknotą do dającej poczucie zakorzenienia

tradycyjnej społeczności lokalnej. Łączy się też z pragmatyzmem i hasłem „rozwoju lokalnego". . 8. Przekształcanie zbiorowości terytorialnych w upodmiotowione społeczności lokalne jest jedną

być może najważniejszą z dróg prowadzących do odbudowy społeczeństwa obywatelskiego,

czyli takiego, w którym funkcjonuje wiele niezależnych od biurokratycznych struktur państwa

zrzeszeń. . 9. Współczesne przekształcanie zbiorowości terytorialnej w społeczności lokalne nie może być

powrotem do tradycyjnych społeczności, na które z oczywistych względów nie ma miejsca.

Modelem współczesnej społeczności lokalnej, funkcjonującej na innych zasadach niż tradycyjna

społeczność lokalna, jest lokalna społeczność samorządowa. . 10. Lokalna społeczność samorządowa posiada następujące cechy: przestrzeń i terytorium są

naturalną podstawą dobrowolnego zrzeszania się, jest społecznością otwartą na migracje,

dobrowolne zrzeszenia są rozbudowane, obywatele i stowarzyszenia tworzą programy

rozwojowe, elity władzy są wyłaniane przez procedury demokratycznych wyborów, członków

społeczności cechuje silna identyfikacja z miejscem zamieszkania i aktywny udział w życiu

politycznym.

WYKŁAD 8 NARÓD

d I. NARÓD JAKO KATEGORIA SOCJOLOGICZNA.

□ 1. W początkowym okresie socjologia nie interesowała się narodem, natomiast interesowała
się głównie zjawiskami i procesami zachodzącymi na poziomie makrospołecznym. Podstawową
kategorią było społeczeństwo.

d 2. Problematyka narodu była obecna w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, jako kwestia żywotna i paląca. Mimo tego stanowiła margines głównego nurtu socjologii światowej.

d 3. Sytuacja uległa zmianie w ostatnich dziesięcioleciach, kiedy to ruchy narodowe w Europie zaczęły wyrastać na podstawową siłę polityczną stały się źródłem międzynarodowych i wewnętrznych konfliktów. Uprzytomniło to znaczenie sentymentów narodowych.

a 4. Problematyka narodu stała się ważnym obszarem zainteresowania socjologów. Pojawiły się też problemy definicyjne. Uznano, że narodu nie można zdefiniować, bowiem zawsze znajdzie się grupa, która nie będzie pasowała do pozostałych grup, a siebie uważa za naród, ale także za naród uznawana jest przez inne grupy.

a 5. Obiektywne próby charakterystyki narodu doprowadziły do konstatacji, że zbiór jednostek tworzących naród, to określenie tego samego zbioru, który stanowi społeczeństwo.

• 6. W konsekwencji zgodnie uznano, że naród to zjawisko ściśle związane ze świadomością tożsamością wartościami; to przede wszystkim organizacja uczuć.

• 7. Naród jest wartością autoteliczną społeczeństwo ma wartość instrumentalną.

a 8. Społeczeństwa są najczęściej złożone z członków różnych narodów i grup etnicznych, a członkowie jednego narodu wchodzą w skład różnych społeczeństw.

• 9. Społeczeństwo jest wielorako zróżnicowaną i często rozdzieraną konfliktami całością. Naród postrzegany jest jako jednolita całość, jako całość jednorodna etnicznie, jako wspólnota, której wszyscy członkowie są braćmi.

• 10. Mimo tego są wyjątki, bowiem trudno jest odmówić miana narodu zróżnicowanym etnicznie Amerykanom czy Szwajcarom.

d II. ZBIOROWOŚĆ ETNICZNA.

a 1. Zbiorowość etniczna jest tak samo trudnym do zdefiniowania pojęciem jak naród.

o 2. Istotą etnicznosci jest przekonanie o wspólnocie pochodzenia, wiązach krwi łączących ich członków, poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej odrębności, świadomość ostrego podziału na „my" i „oni". O owej odrębności decydują przypadki i okoliczności, może to być język, religia, obyczaj, wygląd fizyczny itp.

n 3. Poczucie etnicznosci rodzi się zawsze w sytuacji kontaktu międzygrupowego.

a 4. Anthony Smith wyróżnia sześć składników etnicznosci: 1) nazwa zbiorowości, 2) przekonanie o wspólnym pochodzeniu, 3) wspólne dzieje, 4) własna odrębna kultura (mechanizm podobieństwa i różnicy), 5) związek z określonym terytorium, 6) poczucie solidarności i tożsamości.

a 5. Termin grupa etniczna występuje zamiast terminów plemię, społeczność plemienna czy społeczeństwo tradycyjne.

a 6. Cztery podstawowe typy zbiorowości etnicznej: 1) miejskie mniejszości etniczne, 2) ludy tubylcze miejscowe, 3) kulturowo zróżnicowane populacje państw będących tworami kolonializmu, 4) protonarody (narody bez państwa).

• 7. Grupa etniczna i naród mają liczne powinowactwa. Niektóre grupy etniczne są tak duże, że bywają postrzegane jako naród lub jako poprzedzające naród formy wspólnot i zaczątkowe postacie narodów.

• 8. Różnica między grupą etniczną a narodem polega na posiadaniu przez naród znamienia upolitycznienia, czego wyrazem jest dążenie do posiadania państwa.

• 9. Trzy etapy dążenia zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej: 1) poczucie etniczno-kulturowej tożsamości, 2) umocnienie spoistości i wyłonienie własnych elit, 3) przeciwstawianie się państwu i żądanie niepodległości.

• IH. DROGI KSZTAŁTOWANIA SIĘ EUROPEJSKICH NARODÓW.

d 1. Proces kształtowania się europejskich narodów przebiegał dwoma drogami. d 1.1. Droga pierwsza: od narodu do państwa. Wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny.

d 1.2. Droga druga: od państwa do narodu. Organizm polityczny, zbiorowość mająca „dach

polityczny" nabiera cech wspólnoty kulturowej z jednoczesnym zacieraniem się różnic między grupami etnicznymi.

□ 2. Droga od państwa do narodu jest procesem przekształcania się państwa dynastycznego i
terytorialnego, państwa poddanych obywateli w państwo obywateli wolnych, w którym lud jest
suwerenem, a źródłem władzy jest wspólnota społeczna (przykład Francji).

d 3. Wyróżnia się dwa rodzaje narodów: narody polityczne i etniczno-kulturowe. Odnosi się to raczej do przeszłości historycznej niż współcześnie występujących różnic.

a 4. W każdym narodzie wymiar polityki i etniczności (kultury) splatająsię i określają treść świadomości narodowej. Polityzacja etniczności ma miejsce wówczas, gdy symbole władzy państwowej i państwa stająsię symbolami narodu. Etnizacja polityczności polega na sięganiu do wspólnej, dalekiej tradycji.

a 5. W literaturze przedmiotu występują zarówno polityczne jak i czysto kulturowe teorie narodu. W pierwszym przypadku wyróżnikiem jest posiadanie przez członków pełni praw obywatelskich i utożsamianie narodu z państwem narodowym, w drugim natomiast naród utożsamiany jest ze wspólnotą kultury symbolicznej, z istnieniem świadomości narodowej.

□ IV. NARÓD A NOWOCZESNOŚĆ.

a 1. Panuje powszechne przekonanie, że narody istniały od zawsze. Mają one świadomość wspólnych dziejów, która jest podstawowym elementem tożsamości narodowej, która z kolei jest argumentem na rzecz niezależności politycznej danej grupy etnicznej.

a 2. Przekonanie to jest kwestionowane przez współczesne teorie narodu, według których narody rozwinęły się w Europie Zachodniej w epoce nowoczesnej (od rewolucji francuskiej).

□ 3. Nikt nie sądzi, że narody powstały nagle, ale wszyscy są zgodni, że powstały w wyniku
długotrwałego procesu historycznego. W taki też sposób kształtowała się świadomość
narodowa. W epoce nowoczesnej narody stały się, zdaniem S. Ossowskiego, głównymi
składnikami społecznej struktury świata.

d 4. Narodziny społeczeństwa przemysłowego spowodowały wiele zmian w sferze stosunków społecznych i w sferze świadomości społecznej, ale także wpłynęły na krystalizowanie sią i przydawanie znaczenia świadomości narodowych.

a 5. Intelektualiści wyróżniają zmiany w piąciu następujących wymiarach: 1) zniesienie sztywnych podziałów stanowych, zrównanie wszystkich wobec prawa i przekształcenie ich obywateli posiadających pełnią praw obywatelskich, 2) upowszechnienie oświaty i wzrost piśmienności, 3) rewolucja przemysłowa i związana z nią ruchliwość przestrzenna, migracje ludzi ze wsi do miast, a w związku z tym pojawienie sią potrzeby przynależności do zbiorowości złożonej ze swoich, która dawała poczucie zakorzenienia, 4) laicyzacja społeczeństwa, w której religią zastępuje naród, 5) zachwianie tożsamości związanej z rolą zawodową i pojawiająca się potrzeba oparcia się na czymś bardziej trwałym, na tożsamości narodowej.

a 6. Kształtowanie się państw narodowych w epoce nowoczesnej.

a 6.1. Pierwsza fala: Przed wybuchem pierwszej wojny światowej ścierały się dwa nurty ideowe: 1) ponadnarodowa solidarność klasowa wyrażona w haśle „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się", 2) siła narodowych sentymentów. Koniec wojny przyniósł zmianę mapy Europy. Traktat wersalski uwzględnił aspiracje narodowe wielu grup etnicznych. Rozpadły się wieloetniczne państwa dynastyczne i powstały nowe państwa zaspokajające aspiracje narodowe wielu zbiorowości.

a 6.2. Druga fala: Wystąpiła po drugiej wojnie światowej i była rezultatem dekolonizacji Azji ^; Afryki.

a 6.3. Trzecia fala: Mamy z nią do czynienia współcześnie. Wiąże się ze zrywem, który przyniósł upadek panowania komunistycznego w wielonarodowych państwach.

d V. PAŃSTWA WIELONARODOWE.

□ 1. Procesy narodotworcze, bez względu na to jak przebiegały, nie przyniosły efektu w postaci państw narodowych jednolitych pod względem etnicznym i narodowościowym. Większość państw to etniczne mozaiki, posiadające inne wzory kulturowe.

a 2. Cztery podstawowe wzory państw narodowych.

□ 2.1. W państwach narodowych, powstałych z wcześniejszych państw terytorialnych,
tożsamość narodowa powstawała jako nowa jakość, która tworzyła się na podstawie wspólnych
dziejów, na podstawie wspólnej kultury symbolicznej. Nakładała sią ona na często odmienne
wspólnoty etniczne i stanowiła ich zwornik (np. Szwajcaria). W innych przypadkach
antagonizmy etniczne pozostawały żywe, a grupy etniczne miały silne poczucie odrębności
(Kastylia i Katalonia w Hiszpanii). We Francji natomiast regionalne różnice kulturowe i
związane z tym dążenia separatystyczne s^ara się wyciszać poprzez przyznawanie
różnorodnych praw, pozwalających na nauką regionalnych języków, rozbudowę regionalnego
szkolnictwa (np. Normandia, Bretania, Prowansja, Okcytania).

a 2.2. Często działo się tak, że grupy etniczne uzyskujące świadomość narodową powstawały na obszarze, który nie pokrywał się z granicami ziem zamieszkiwanych przez ich członków. W rezultacie część ich znajdowała się na terytorium sąsiedniego państwa. Takie zbiorowości określane są mianem mniejszości narodowych. Mniejszości narodowe mają zwykle silne poczucie odrębności i mocno rozwiniętą świadomość narodową. Praw mniejszości chronią różne pakty i organizacje międzynarodowe. Ochrona praw mniejszości może być interpretowana dwojako: 1) ochrona praw mniejszości przed dyskryminacją oraz stwarzanie warunków do asymilacji, 2) ochrona warunków umożliwiających zachowanie tożsamości narodowej.

d 2.3. Czy to z pobudek ekonomicznych, czy też politycznych ludzie opuszczają swój kraj i poszukują nowego miejsca. Część z nich traktuje nowe miejsce swego pobytu jako czasowe, „zarobić i powrócić do swojego kraju". Inni natomiast szukają miejsca stałego osiedlenia. Imigranci często w sposób jaskrawy różni ąsię kulturą religią a nawet wyglądem od ludności rodzimej. Ci, którzy nie chcąwracać do własnego kraju starająsię uzyskać obywatelstwo państwa, w którym mieszkają. Władze państwa często bronią się przed stabilizowaniem enklaw imigrantów. Mimo tego imigranci przebywają latami w kraju osiedlenia i z czasem tworzą grupy etniczne lub mniejszości narodowe. Współczesne państwa europejskie w ten sposób przeobrażają się w państwa wieloetniczne.

□ 2.4. Wzór wieloetniczności występujący w Stanach Zjednoczonych. W każdym europejskim
kraju ma miejsce swój naród (niemiecki, francuski, polski) natomiast mniejszości narodowe

czy grupy etniczne traktuje się jako „obcych", którzy muszą być podporządkowani woli narodu dominującego. W USA nie ma rdzennych mieszkańców. Indianie zostali wytępieni lub zamknięci w rezerwatach. Kraj zasiedlili przybysze niemal z całego świata, którzy mają różne kolory skóry, różne obyczaje, różny język i są wyznawcami różnych religii. Większość z nich stała się obywatelami tego państwa. Wydawało się, że stopią się oni w jedną całość w tyglu państwa amerykańskiego. W ostatnich latach okazało się, że nie stopiąsię oni w „tyglu" Ameryki, ale będą swoistą „mozaiką" grup etnicznych i narodów.

o Mimo odrębności świadomości etnicznej poszczególnych grup ma miejsce pewien fenomen wspólnej amerykańskiej świadomości narodowej. Mamy tutaj do czynienia z przykładem wieloetnicznego narodu, którego świadomość narodową buduje przynależność do państwa. USA jest postrzegane jako przykład demokracji doskonałej, jako rzecznik o obrońca demokracji, sprawiedliwości na całym świecie. W Stanach Zjednoczonych nad różnicami etnicznymi nadbudowana została warstwa wspólnej kultury symbolicznej, która nie wypełnia całej przestrzeni kulturowej. Obywatele USA nie wyrzekają się swej etniczności, kultywują ją ale łączy ich wiara w to, że razem stworzyli Amerykę i określili jej współczesny kształt. Spójności Ameryki sprzyja to, że grupy etniczne nie tworzą w tym kraju rozległych i zwartych jednostek terytorialnych. Tradycja narodu amerykańskiego to także wiara w istnienie specyficznie amerykańskiego zespołu wartości, do których należy indywidualizm, przedsiębiorczość, sukces i konkurencja, to także sukces kultury masowej.

d 3. Konflikty etniczne.

• 3.1. Różnorodne konstelacje narodowe i etniczne współczesnych państw stwarzają różnorodne konflikty i stają się podłożem ruchów narodowych. W XX w. to właśnie one stały się źródłem, często jakże krwawych, zaburzeń.

• 3.2. Podstawowe przyczyny tych zaburzeń tkwią w następujących czynnikach: 1) silne emocje towarzyszące podziałom na „swoich" i „obcych", 2) zróżnicowany dostęp do zasobów i przywilejów, 3) wykorzystywanie przez polityków symboli i emocji dla uzyskania i umocnienia swojej władzy politycznej, 4) nawiązywanie do krzywd wyrządzonych w przeszłości lub do dyskryminacji współczesnej, ale także do krzywd wyimaginowanych, 5) wykorzystywanie

przez elity walczące o władzą, prestiż i pieniądze poparcia zbiorowości etnicznych i narodowych.

a VI. MNIEJSZOŚCI NARODOWE I ETNICZNE W POLSCE.

d 1. Zgodnie z jałtańskimi ustaleniami, ówczesne polskie władze dążyły do pozbycia się mniejszości narodowych zgodnie z zasadą „jeden naród jedno państwo". Wobec Niemców zastosowano przymusowe wysiedlenia, ale także wobec członków innych narodów. Dzisiaj potępiamy te czyny i wiążemy je jednoznacznie z systemem totalitarnym, choć przedstawiciel państwa demokratycznego również akceptował przesiedlenia ludności niemieckiej z Prus Wschodnich.

d 2. W wyniku tych działań Polska stała się państwem jednolitym narodowościowo.

a 3. Szacunkowe obliczenia wskazują że we współczesnej Polsce jest: 215 tys. Białorusinów, 265 tys. Ukraińców i 300-700 tys. Niemców. Mniejszości te mają swoje regionalne towarzystwa kulturalne, a także szkoły z ojczystym językiem.

□ 4. O swoje prawa upominająsię Ślązacy i Kaszubi, którzy zabiegająo nauczanie w ich językach.

a 5. W Polsce praw mniejszości narodowych i etnicznych chroni artykuł 35 Konstytucji RP z 1997 r.

* 6.12.2006

WYKŁAD 9

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE I RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

• RÓŻNICE I NIERÓWNOŚCI ORAZ RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA.

. I. RÓŻNICE I NIERÓWNOŚCI.

. 1. Wszystkie zbiorowości ludzkie składają się z jednostek, które różnią się między sobą. Te

różnice mają pochodzenie biologiczne bądź społeczne. . 2. Socjologa interesują tyl ko te różnice, które mają swoje konsekwencje społeczne (pozycja, rola,

podziały, zróżnicowanie). . 3. Przedmiotem zainteresowania socjologii jest nowoczesne społeczeństwo przemysłowe, w

którym dominują pozycje osiągane. Socjologa interesują podstawy nierówności, trwałość tych

podziałów, sztywność granic i możliwość ich przekraczania - ruchliwość społeczna. . 4. Powstanie społeczeństwa przemysłowego spowodowało wyzwolenie nadziei na zlikwidowanie

nierówności społecznych i wcielenie w życie wzorca społeczeństwa merytokratycznego. . 5. Podziały społeczne socjologia bada przede wszystkim na poziomie makrospołecznym przy

wykorzystaniu dwojakiego rodzaju podejść. . 5.1. Podejście strukturalne, w którym uwaga skupiona jest na charakterze części składowych

danego typu społeczeństwa i ich wzajemnych relacjach. . 5.2. Podejście gradacyjne, które polega na hierarchicznym uporządkowaniu wyróżnionych

kategorii. . 6. Podstawowymi kategoriami służącymi do opisania zróżnicowań, podziałów i nierówności

społecznych jest klasa i warstwa. Nie ma zgodności w kwestii rozumienia tych kategorii. Z jednej

strony przyjmuje się, że klasa i warstwa są kategoriami ogólnymi z drugiej historycznymi. . 7. Ważną rolę odgrywa kategoria zawodu, która pozwala na empiryczne określenie właściwych

temu społeczeństwu zróżnicowań, podziałów i nierówności społecznych. . 8. Empiryczne badanie zróżnicowania i nierówności społecznych, rozumianych jako nierówności

szans życiowych z korzystania z utworzonych społecznie dóbr ekonomicznych i kulturalnych,

przebiega w dwojaki sposób.

. 8.1. Bada sią podział dóbr między grupy czy kategorie społeczne (nierówności społeczne). . 8.2. Bada się dostęp jednostek do grup lub kategorii społecznych nierówno obdzielanych dobrami (ruchliwość społeczna).

. II. KLASYCZNE UJĘCIA PODZIAŁÓW SPOŁECZNYCH.

. 1. Ujęcie Karola Marksa.

. 1.1. Koncepcja materializmu historycznego Marksa opiera się na wyodrębnieniu w społeczeństwie

kapitalistycznym dwóch antagonistycznych klas: kapitalistów i proletariatu, które różnią się

stosunkiem do środków produkcji, ale także dostępem do władzy, wykształcenia, różnią się

sposobem myślenia, postawami politycznymi itp. . 1.2. Walka wymienionych klas toczy się na trzech płaszczyznach: ekonomicznej, politycznej i

ideologicznej. Przy czym walka klas nie jest dla Marksa patologią ale naturalnym składnikiem

życia społecznego, który prowadzi do zmian. . 1.3. Tak rozumiane klasy nie były wyłącznie kategoriami ekonomicznymi, grupami społecznymi o

poczuciu tożsamości klasowej i rozwiniętej świadomości klasowej. . 1.4. Finalnym procesem kształtowania się świadomości klasy robotniczej jest solidarność klasy

robotniczej całego świata zawarta w haśle: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się". . 1.5. Struktura klasowa w pracach Marksa występuje w dwóch postaciach: postaci biegunowej i

postaci bardziej skomplikowanej. . 1.6. Narastający konflikt między proletariatem a burżuazją spowoduje rewolucję, w wyniku której

nastąpi zniesienie klas i niesprawiedliwego ustroju oraz wytworzy się ustrój sprawiedliwości

społecznej. . 1.7. Koncepcja Marksa jest przykładem analizy podziałów społecznych z perspektywy

strukturalnej. . 2. Ujęcie Maxa Webera. . 2.1. Max Weber sfalsyfikował koncepcję Marksa i wskazał, że przestrzeń społeczną między

biegunowymi klasami wypełniają nowe kategorie społeczne (profesjonaliści, pracownicy

biurokratycznych organizacji itp.). Nie umierają też przedkapitalistyczne wzory prestiżu

związane np. ze szlachetnym urodzeniem.

. 2.2. Zdaniem Webera, nierówności społeczne są wynikiem walki o dostąp do dóbr materialnych i

niematerialnych, takich jak uznanie społeczne i władza. . 2.3. W związku z tym, podstawą zróżnicowania społecznego są różnice na trzech płaszczyznach. . 2.3.1. Płaszczyzna ekonomiczna - podział na klasy. W przeciwieństwie do Marksa Weber

wskazywał na istnienie wielu klas, które nie tylko rożnią się stosunkiem do środków produkcji, ale

przede wszystkim szansami na rynku. Klasy dla Webera nie były zbiorowościami o poczuciu

wspólnoty. . 2.3.2. Płaszczyzna prestiżu - podział na stany. Sytuacją stanową wyznacza prestiż (godność)

społeczny. Podział na stany jest wyrazem określonego stylu życia, ze sferą konsumpcji i

dystansów. Stanem może stać się grupa zawodowa, jeśli uzyska określony prestiż. Stany i klasy

krzyżują się na różny sposób i stwarzają ciekawe pole dociekań socjologicznych. . 2.3.3. Płaszczyzna polityczna - podział na partie polityczne. Partiami dla Webera były wszelkie

grupy, które stawiają sobie za cel wpływanie na aparat władzy i budowanie go ze swoich członków.

Partie mogą być klasowe, stanowe, ale także stanowić różne kombinacje. . 3. Ujęcie stratyf ikacyjne (warstwowe). . 3.1. Stratyfikacja oznacza nierówny dostęp do podziału dochodów, władzy, prestiżu i innych

pożądanych dóbr. . 3.2. Tak rozumiana stratyfikacja przedstawia gradacyjne usytuowanie jednostek na pewnej skali. . 3.3. Ujęcie stratyf ikacyjne wiąże się z tradycją socjologii amerykańskiej. . 3.4. Warner, w wyniku badań, stwierdził, że o pozycji społecznej nie decyduje tylko wysokość

dochodów, ale także inne czynniki, np. szacunek ze względu na walory moralne. . 3.5. Z kolei Davis i Moor sformułowali funkcjonalną teorię stratyfikacji. Stratyfikację rozumieli

jako nierówność poziomu udziału w dobrach, zarówno w dobrach materialnych jak i prestiżu.

Wskazywali na funkcjonalną niezbędność i użyteczność tego rodzaju nierówności. Zapewnia ona

najwyższe pozycje (prestiż i szacunek) dla najbardziej kompetentnych, utalentowanych i

pracowitych osób. . 3.6. Do badania uwarstwienia społecznego ustalono wskaźniki: dochód, wykształcenie mierzone

liczbą lat nauki i prestiżu zawodu.

. 3.7. Socjologowie nie tylko interesują się trzema odrębnymi hierarchiami, ale przede wszystkim ich powiązaniami. Ustalono, że zawód jest czynnikiem łączącym wykształcenie z dochodem i jest podstawowym elementem określającym pozycje jednostek w układzie stratyf ikacyjnym.

. 3.8. Obszar problemowy dotyczący zróżnicowania, nierówności i podziałów społecznych w socjologii amerykańskiej określany jest terminem stratyfikacji, natomiast w socjologii polskiej terminem struktura społeczna.

. IH. POJĘCIA KLASY I WARSTWY.

. 1. Rozumienie klasy.

. Ujęcia klasyczne.

. 1.1. Marksowskie rozumienie klasy: są podstawowymi segmentami społeczeństwa, podstawą

podziału jest stosunek do środków produkcji, wszelkie konflikty mają u swego podłoża konflikty

klasowe. . 1.2. Weberowskie rozumienie klasy: występują tyl ko w ekonomicznym wymiarze zróżnicowania

społecznego, klasa określa rodzaj szans na rynku, nie mają poczucia wspólnoty. . 1.3. Warnerowskie rozumienie klasy: klasa jest hierarchiczną pozycją określoną przez wysokość

dochodów i prestiż społeczny. . Ujęcia współczesne. . 1.4. Stratyfikacyjne rozumienie klasy: rozumiane są jako poziomy zróżnicowania społecznego na

płaszczyźnie ekonomicznej. . 1.5. Strukturalne rozumienie klasy: rozumiane są jako części społeczeństwa w postaci

strukturalnie powiązanej całości. . 2. Rozumienie warstwy. . 2.1. Strukturalne ujęcie warstwy: w marksistowskim ujęciu oznacza część klasy (burżuazja

przemysłowa, finansowa itp.) lub istotne społecznie kategorie nie dające się sprowadzić do

wyróżnionych przez Marksa klas (inteligencja, rolnicy). . 2.2. Stratyfikacyjne ujęcie warstwy (optyka empiryczna): wyróżniana jest na podstawie

kryteriów mierzalnych (wysokość dochodów mierzona ilością zarabianych pieniędzy, wykształcenie

mierzone liczbą lat nauki i prestiż zawodu mierzony międzynarodową skalą prestiżu zawodów). W

taki sposób wyróżniane warstwy tworzą skalę porządkową.

. 2.3. Stratyf ikacyjne ujęcie warstwy (optyka teoretyczna): jest jednym z poziomów stratyfikacji rozumianej jako układ grup tworzących hierarchię ze względu na zakres władzy, prestiżu i bogactwa ich członków. Świadomość wspólnych interesów, poczucie grupowej tożsamości, styl życia odróżniają ich członków od innych warstw społecznych.

. IV. ZRÓŻNICOWANIE ZAWODOWE.

. Pozycje zawodowe i wykonywane w związku z nimi role są w społeczeństwach nowoczesnych

podstawowym czynnikiem, który sytuuje ludzi w układzie nierówności społecznych. . Zawód to czynności:

. 1) trwale wykonywane

. 2) wymagające określonego przygotowania i umiejętności . 3) będące świadczeniami na rzecz innych osób . 4) przynoszące dochody będące podstawą utrzymania. . 1. Klasyfikacje zawodów. . 1.1. Klasyfikacja zawodów jest użytecznym narzędziem badań socjologicznych. Pozwala na

dokonywanie analiz w zakresie zróżnicowania społecznego. . 1.2. Przy dokonywaniu klasyfikacji zawodów (wydzielając 12 kategorii społeczno-zawodowych)

uwzględniono między innymi następujące kryteria: rodzaj wykonywanych czynności, podział pracy

na fizyczną i umysłową poziom kwalifikacji wymagany do wykonywania zawodu, stanowisko w

organizacji pracy, rodzaj zakładu pracy itd. . 1.3. Na podstawie klasyfikacji zawodów skonstruowano skale zawodów. W Polsce opracowano

skale: 1) wedle złożoności pracy, 2) wedle kryterium prestiżu, 3) wedle pozycji społeczno-

ekonomicznej. . 1.4. Z badań wynika, że istnieje ograniczona zależność między zawodem a dochodem. . 1.5. Na rozluźnienie związku między zawodem a dochodem wpływają trzy czynniki: 1) płeć, 2)

sektor gospodarki, 3) wielkość zakładu. . 2. Prestiż zawodu. . 2.1. Mówiąc o prestiżu zawodów nie mamy na myśli prestiżu osób, ale właśnie prestiż zawodów. Nie

mamy na myśli jaki on jest, ale kim jest, jaką zajmuje pozycję.

. 2.2. Prowadzone badania wykazały dużą stabilność hierarchii prestiżu zawodów w czasie, ale także znaczne podobieństwo tych hierarchii w krajach o odmiennych systemach ekonomiczno-politycznych (przy różnych wariantach społeczeństw przemysłowych) i różnych tradycjach kulturowych.

. 2.3. Czynnikiem odpowiedzialnym za ten stan rzeczy jest poziom ekonomicznego rozwoju kraju. Wpływa on nie tylko na charakter zawodów, ale także na kształt kultury, hierarchię wartości leżącą u podstaw oceny prestiżu zawodów.

. 2.4. Podstawowymi czynnikami, z którymi wiąże się prestiż zawodów jest wykształcenie i dochód.

. V. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA.

. 1. Ruchliwość społeczna oznacza zmianę miejsca jednostek lub grup w systemie społecznego

zróżnicowania rozpatrywanego najczęściej jako hierarchiczny układ pozycji bądź warstw. . 2. Zmiana miejsca przez grupę prowadzi najczęściej do zmiany całego społeczeństwa (zmiana

pozycji mieszczaństwa oznaczana koniec stanowego społeczeństwa feudalnego). . 3. Wyróżnia się ruchliwość wertykalną (awans lub degradacja) i horyzontalną. . 4. Wyróżnia się ruchliwość wewnątrzpokoleniową która polega na podnoszeniu przez jednostkę

swoich kompetencji i przesuwanie się na wyższe pozycje hierarchii społecznej. . 5. Wyróżnia się ruchliwość międzypokoleniową która polega na zajęciu wyższej lub niższej

pozycji przez jednostkę w stosunku do rodziców. . 6. Czynniki wpływające na ruchliwość społeczną.

. 6.1. Cechy jednostek (pracowitość, talent) i ich rodziców (inwestowanie w wykształcenie dziecKa). . 6.2. Możliwości jakie stwarza społeczeństwo. . 6.3. Zmiany na rynku pracy. . 7. Ruchliwość wynikająca ze zmiany składu społeczno-zawodowego kolejnych pokoleń to ruchliwość

strukturalna, natomiast pozostała to ruchliwość wymienna. . 8. Natężenie ruchliwości społeczno-zawodowej traktuje się zazwyczaj jako sumaryczny wskaźnik

dystansów i barier społecznych oraz otwartości społeczeństwa.

. ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE SPOŁECZEŃSTW NOWOCZESNYCH.

. I. ZMIANY W SPOŁECZEŃSTWACH PONOWOCZESNYCH.

. 1. Dynamiczny rozwój społeczeństw przemysłowych, związany z rozwojem techniki, procesem globalizacji, powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na proste prace fizyczne i wzrost zapotrzebowania na prace wymagające wyższych kwalifikacji i odpowiedniego poziomu wiedzy. Wiedza staje się podstawowym zasobem społecznym.

. 2. Zamazaniu ulega tradycyjny podział na prace fizyczne i umysłowe. Związane jest to z pojawieniem się takiego narzędzia pracy, jakim jest komputer.

. 3. Następuje proces oddzielenia się własności od zarządzania.

. 4. Zróżnicowaniu ulegają wszystkie kategorie społeczno-zawodowe.

. 5. Szybkie przemiany na rynku wymuszają szybkie reagowanie na potrzeby przez przedsiębiorstwa. Polityka zatrudnienia zmienia się na bardziej elastyczną związaną z krótkoterminowymi kontraktami, płynnością kadr i dostosowaniem ich składu do aktualnych potrzeb. Skutkiem takiej sytuacji jest ruchliwość wewnątrzpokoleniowa.

. 6. Obawa utraty pracy odczuwana we wszystkich kategoriach społeczno-zawodowych. Podziałami stają się podziały na bardziej i mniej zagrożonych utratą pracy.

. 7. Wiedza i wyższe kwalifikacje ułatwiają dostosowywanie się do zmieniających się zapotrzebowań na wolnym rynku pracy, ale nie likwidują poczucia niepewności.

- . II. UMIERANIE KLAS.

. 1. Gdy mówimy o umieraniu klas mamy na myśli klasy w Marksowskim rozumieniu. Marks

konfliktowi ekonomicznemu biegunowych klas społecznych (robotników i kapitalistów) przypisywał rolę wszelkich konfliktów społecznych i siłę napędową wszelkich ruchów społecznych.

. 2. Umieranie klas oznacza jedynie utratę przez klasę dotychczasowej kluczowej roli w określaniu nierówności społecznych. Nie oznacza to także, że podziały i nierówności społeczne wywodzące się ze sfery ekonomicznej nie mają znaczenia.

. 3. Argumenty na rzecz poparcia tezy o umieraniu klas.

. 3.1. Zmiana charakteru klas i relacji między nimi. Powodem takiego stanu rzeczy są następujące czynniki: zmiana struktury społecznej i zmniejszanie się liczebności klasy robotniczej, zanikanie

warunków sprzyjających rozwojowi świadomości klasowej, zamazywaniu ulegają podziały klasowe ze względu na wspólnotę interesów, pojawiają się pośrednie kategorie społeczno-zawodowe, własność środków produkcji oddziela się od zarządzania, rozporządzanie środkami produkcji (w wymiarze władzy) jest ważniejsze od własności, właścicielami akcji firm mogą być robotnicy, kapitał finansowy firm stanowią fundusze emerytalne, wspólnota interesów w chronieniu krajowych zakładów przed międzynarodową konkurencją

. 3.2. Szanse życiowe jednostek nie zależą wyłącznie od przynależności do klasy określanej kryteriami ekonomicznymi. Pozaekonomiczne czynniki wpływające na wymiary zróżnicowania społecznego: wzrost znaczenia wiedzy poświadczonej formalnymi świadectwami i dyplomami (profesjonalizacja i wykształcenie), zmniejsza się rola kapitału i własności, pojawia się klasa dysponentów wiedzy, własność intelektualna staje się ważniejsza od własności materialnej, wzrasta znaczenie podziałów w wymiarze kultury, opartych na różnicach systemów wartości, stylów życia i konsumpcji, podstawową rolę w podziałach społecznych zaczyna odgrywać nie gospodarka a kultura, posiadanie kapitału kulturowego i kapitału społecznego.

. 3.3. Mała moc wyjaśniająca przynależności klasowej. Wyjaśnia ona jedynie 17% dochodów i około 10% preferencji wyborczych. Nie dają się wyjaśnić w kategoriach klasowych różnorodne konflikty narodowościowe, ale także takiego ruchu jak „Solidarność". Panorama społeczna ponowoczesnych społeczeństw to zawiła mozaika subkultur gustu, niesformalizowanych zrzeszeń, związków obywatelskich inicjatyw, buntowniczych grup etnicznych i religijnych, kohort pokoleniowych, enklaw alternatywnych stylów życia, internetowych grup dyskusyjnych, stowarzyszeń zawodowych ect. Tak rozumiana „śmierć klas" ma związek ze wzrostem dobrobytu w wysoko rozwiniętych społeczeństwach.

. III. ZNACZENIE KLASY ŚREDNIEJ.

. 1. W dyskusji nad klasą średnią przyjmuje się Warnera rozumienie klas, jako poziomy hierarchii

społecznej. Klasa średnia jest określeniem środkowego poziomu. . 2. W badaniach klasy średniej uwaga skierowana jest na jej skład i charakter, historyczną

zmienność oraz miejsce i rolę we współczesnych społeczeństwach ponowoczesnych. . 3. W społeczeństwach rozwiniętych klasę średnią tworzy zróżnicowany zbiór kategorii społeczno-

zawodowych (drobni przedsiębiorcy, kadry urzędnicze, wolne zawody).

. 4. Klasą średnią społeczeństw ponowoczesnych charakteryzuje siła ekonomiczna, czerpana z trzech źródeł: 1) własności, 2) kontroli, 3) szans na rynku.

. 5. Klasą średnią charakteryzuje ponadto wysoki poziom wykształcenia, podobny styl życia, przedsiębiorczość, aktywność, dążenie do sukcesu i ambitne plany kariery zawodowej, wysokie aspiracje w zakresie kształcenia (dotyczy także dzieci), indywidualizm, wrażliwość na prestiż, orientacje światopoglądowe charakterystyczne dla ludzi wykształconych.

. 6. Klasa średnia jest stabilizatorem w społeczeństwie, zarówno w sferze gospodarki jak i polityki.

. 7. W społeczeństwach ponowoczesnych rola klasy średniej wzrasta ze wzglądu na wzrastającą jej liczebność (ponad 50% populacji a w Japonii 70%), a w ślad za tym tworzy ona ośrodek specyficznego stylu życia, mentalności i poglądów. Rzutuje na całokształt życia społeczeństwa.

. IV. MARGINALIZACJA SPOŁECZNA.

. 1. Underciass, tłumaczony jako podklasa, początkowo oznaczał społeczności gett czarnej ludności amerykańskiej wyłączonej z głównego nurtu życia społecznego. Złe warunki ekonomiczne, specyficzna kultura przetrwania, odcięcie od reszty społeczeństwa, specyficzny język powodowały umacnianie swej odrębności, marginalizacji i wykluczenia.

. 2. W latach dziewięćdziesiątych XX w. termin ten został przeniesiony na grunt europejski za sprawą odkrycia w społeczeństwach ponowoczesnych, demokratycznych, cieszących się dobrobytem i wyznających zasadę merytokracji, istnienia kategorii ludzi nie korzystających z dobrodziejstw rozwoju gospodarczego i praktycznie wykluczonych ze społeczeństwa.

. 3. Zmienność rynku pracy, oprócz innych, jest podstawowym mechanizmem w społeczeństwach ponowoczesnych, który wyrzuca ludzi na margines społeczny.

. 4. Marginalizacja społeczna we współczesnych społeczeństwach polega na niemożliwości

korzystania z uprawnień przysługujących jej członkom (trzeba mieć wykształcenie, kwalifikacje, dostęp do systemu edukacji).

. 5. Kultura underciass kojarzona jest często z brakiem zapobiegliwości i aspiracji edukacyjnych, wczesnym, samotnym macierzyństwem, przestępczością!' narkomanią.

. 6. Przynależność do underciass ma tendencję do dziedziczenia.

. 7. Underciass nie jest grupą w socjologicznym znaczeniu. Łączy ich tylko podobieństwo strategii przetrwania. Jest kategorią społeczną bez tkanki społecznej.

. 8. Zjawisko bezrobocia.

. 8.1. W społeczeństwach ponowoczesnych niemal wszyscy są zagrożeni utratą pracy, choć w

różnym stopniu. Im wyższe kwalifikacje tym zagrożenie jest mniejsze. . 8.2. Utrata pracy ma swoje konsekwencje ekonomiczne, ale także, utrata roli społecznej

odczuwana jest boleśnie, pojawia się poczucie zagubienia, zanikają stosunki społeczne i kontakty

towarzyskie, rodzi się poczucie zagrożenia. . 8.3. Psychiczne skutki bezrobocia zależą od długości jego trwania.

. 8.4. Czym czas bezrobocia jest dłuższy, tym bardziej maleją szanse na znalezienie pracy. . 9. Zjawisko biedy. . 9.1. W społeczeństwach ponowoczesnych zwiększa się dystans ekonomiczny między górą a dołem.

Przykładowo w Wielkiej Brytanii odsetek osób o dochodzie niższym niż połowa średniego dochHu

wynosił w 1971 r. 9%, natomiast w 1991 już 24%. . 9.2. Zjawisko biedy jest kategorią niejednoznaczną jest zróżnicowane ilościowo i jakościowo,

bieda jednych jest inna niż bieda drugich, inna jest bieda krótkotrwała a inna długotrwała, a

jeszcze inna chroniczna, całożyciowa i przekazywana następnemu pokoleniu. . 9.3. Ubóstwo ma swoje konsekwencje społeczne, gdyż prowadzi do kumulacji niedostatków. . 9.4. Biedni to przede wszystkim bezrobotni oraz osoby o niskich zarobkach i wielodzietne. Bieda

w każdym kraju ma swoje inne oblicze. . 9.5. W Stanach Zjednoczonych, a ostatnio w Europie Zachodniej zauważa się feminizację i

etnicyzację biedy. . 9.6. Bieda w zamożnych krajach świata jest kompromitującym zjawiskiem i poważnym problemem. . 9.7. W poszczególnych krajach są różne strategie walki z biedą. Najogólniej można powiedzieć,

że jest model „europejski" i „amerykański". Pierwszy z nich polega na wyrównywaniu standardów

socjalnych, czyli koncentruje się na redystrybucji dochodów. W drugim zwraca się uwagę na

stwarzanie równych szans i likwidowanie barier, ale także wyzwalanie inicjatywy i

przedsiębiorczości dzięki środkom publicznym.

* 13.12.2006

WYKŁAD 10

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE, NIERÓWNOŚCI I RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA W POLSCE

Co doprowadziło do zmiany polityczno-gospodarczej roku 1989?

• 1. Głęboki kryzys gospodarczy.

• 1.1. Brak możliwości konkurowania na rynkach międzynarodowych.

• 1.2. Brak możliwości zaspokojenia potrzeb krajowych.

• 2. Wyczerpanie zdolności rozwojowych realnego socjalizmu.

Jakie cechy posiadało zróżnicowanie społeczno-zawodowe w PRL i HI RP?

• 1. Cechy zróżnicowania społeczno-zawodowego w PRL.

• 1.1. Brak prywatnej własności środków produkcji.

• 1.2. Nakazowo-rozdzielczy model gospodarki.

• 2. Cechy zróżnicowania społeczno-zawodowego w III RP.

• 2.1. Możliwości podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej.

• 2.2. Gospodarka z wolnym rynkiem, na którym rządzi prawo popytu i podaży.

Jakim społeczeństwem było społeczeństwo PRL?

• 1. Społeczeństwo PRL było nowoczesnym społeczeństwem przemysłowym.

• 2. Miarą poziomu rozwoju gospodarki są proporcje zatrudnienia w trzech sektorach.

• 2.1. Rolnictwo i przemysł wydobywczy.

• 2.2. Przemysł przetwórczy i budownictwo.

• 2.3. Handel, transport i usługi.

Jakie cechy szczególne posiadało uprzemysłowienie socjalistyczne?

■ 1. Nie wolny rynek i racjonalność gospodarcza, ale centralny plan zdeterminowany założeniami
ideologicznymi i politycznymi.

• 2. Lekceważono produkcję środków konsumpcji i sferę usług, a kładziono nacisk na rozwój przemysłu ciężkiego i wytwarzanie środków produkcji.

• 3. Czynnikiem wzrostu produkcji nie było zwiększanie wydajności pracy, ale zwiększanie zatrudnienia.

• 4. Ograniczanie samodzielnej działalności gospodarczej w sferze produkcji, handlu i usługach.

Jakie cechy różnicowały zarobki w socjalistycznym modelu gospodarki?

• 1. Zapotrzebowanie na siłę roboczą w przemyśle sprzyjało wyższemu wynagradzaniu pracy prostej niż pracy wymagającej kwalifikacji. W roku 1973 stosunek średniego wynagrodzenia pracowników z wyższym wykształceniem do płacy w gospodarce uspołecznionej wynosił 1,56, natomiast w 1981 roku już 0,94. Tendencja ta wynikała też z ciqgłej obawy władzy przed wystąpieniami robotników.

• 2. Nacisk na rozwój przemysłu ciężkiego i wydobywczego powodował zróżnicowanie zarobków robotników wykwalifikowanych pracujących w różnych działach gospodarki. Na wysokość zarobków większy wpływ miał dział gospodarki niż wyższe wykształcenie i kompetencje zawodowe.

Jaka była hierarchia prestiżu zawodów w PRL?

1. Bardzo wysoka (w stosunku do krajów o gospodarce rynkowej) była pozycja zawodowa robotnika wykwalifikowanego.

2. Robotnicy wykwalifikowani przemysłu ciężkiego cieszyli się prestiżem na równi z prawnikarm i ekonomistami.

3. Występowała rozbieżność cech położenia zawodowego, która polegała na odmiennym usytuowaniu zawodów na każdej ze skal: wykształcenia, zarobków i prestiżu.

1. Pierwsza rozbieżność polegała na wysokim usytuowaniu na skali dochodów zawodów o niskim prestiżu.

2. Druga natomiast na niskim usytuowaniu na skali dochodów zawodów o wysokim prestiżu.

Jakie było zróżnicowanie społeczno-zawodowe po roku 1989?

• 1. W sferze zarobków zmiana modelu gospodarki ujawniła niewydolność wielu branż. Im bardziej uprzywilejowana była branża, tym dotkliwiej odczuli zmianę robotnicy. Pojawiły się objawy rekompozycji w płaszczyźnie zróżnicowania społeczno-zawodowego. Zaczęła nasilać się zależność zarobków od wykształcenia i wysoko wyspecjalizowanego zawodu.

• 2. W sferze prestiżu procesy były inne niż w sferze zarobków. Robotnicy wykwalifikowani wciąż zajmowali wysokie miejsce w hierarchii prestiżu. Górnik wraz z lekarzem zajmowali drugie miejsce na skali prestiżu, za profesorem uniwersytetu. Tokarz na skali prestiżu znalazł się wyżej niż dyrektor fabryki, minister i ksiądz.

Jakie były inne skutki odejścia od centralnie planowanej gospodarki?

• 1. Powstanie warunków dla sektora prywatnego w sferze produkcji, handlu i usługach. Zwiększyła się ilość właścicieli i pracowników najemnych.

• 2. Racjonalizacja zatrudnienia spowodowała pojawienie się nowej kategorii społecznej: bezrobotnych. Bezrobocie w najmniejszym odsetku dotknęło ludzi z wyższym wykształceniem.

Jakie były przyczyny ruchliwości społecznej po U wojnie światowej?

• 1. W okresie wojny i okupacji dwóch wrogów miała miejsce eksterminacja elity intelektualnej i w konsekwencji spowodowało to wielkie ubytki w górnych piętrach hierarchii społecznej.

• 2. Plan uprzemysłowienia kraju oznaczał przepływ ludzi ze wsi do miasta i wzrost liczby zawodów wymagających wyższych kwalifikacji.

• 3. Nowa władza (nazywana ludową) z pobudek politycznych chciała położyć kres panowaniu burżuazji i wyniszczyć wrogów klasowych. Dla „swoich" organizowała szybkie ścieżki zdobywania wykształcenia oraz swoimi obsadzała ważne stanowiska.

• 4. Przyczyny te spowodowały, że ruchliwość społeczna w Polsce była niezwykle intensywna. W końcu lat osiemdziesiątych ruchliwość była wyższa niż w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech i na Węgrzech.

Jaki charakter miała ruchliwość społeczna w okresie PRL?

• Ruchliwość społeczna była związana z procesami uprzemysłowienia, które zmieniały społeczno-zawodowy skład ludności.

• 1. Ruchliwość społeczna była uzależniona od rozwoju gospodarki. Kryzys lat osiemdziesiątych spowodował jej znaczny spadek.

• 2. Ruchliwość społeczna była wynikiem zmiany składu społeczno-zawodowego, który był konsekwencją uprzemysłowienia. Była to ruchliwość strukturalna, przy czym w krajach rozwiniętych gospodarczo podstawową rolę odgrywa ruchliwość wymienna.

• 3. Dominowała ruchliwość społeczna w górę drabiny społecznej, wyższa niż w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej.

• 4. W okresie socjalizmu sytuacja w zakresie stopnia równości szans wymiany między grupami zawodowymi i dystansami między nimi, mimo różnych ustrojów politycznych, niewiele różniła się od rozwiniętych gospodarczo państw.

Jakie jest zróżnicowanie społeczno-zawodowe i ruchliwość społeczna kobiet?

• 1. Wzory ruchliwości społeczno-zawodowej kobiet i mężczyzn są bardzo podobne.

• 2. Kobiety przeważają w kategoriach pracowników umysłowych niższego szczebla, pracownice fizyczne poza rolnictwem oraz rolniczki.

• 3. Kobiety prawie w ogóle nie są reprezentowane wśród wyższej kadry kierowniczej.

• 4. Tempo rozwoju gospodarczego odmiennie wpływało na ruchliwość mężczyzn i kobiet.

• 5. Po roku 1989 spadkowi strukturalnej ruchliwości mężczyzn towarzyszy wzrost ruchliwości kobiet.

Kto wygrał na transformacji zapoczątkowanej w roku 1989?

• 1. Zmiana ustroju politycznego i modelu gospodarki uczyniła jednych przegranymi, innych wygranymi.

• 2. Przegranymi polskich przemian, zgodnie z logiką współczesnego kapitalizmu, są rolnicy i robotnicy.

• 3. Zwycięzcami są drobni i średni właściciele spoza rolnictwa i różnego rodzaju drobni przedsiębiorcy. W latach 1989-1992 udział tego sektora w globalnym zatrudnieniu wzrósł z 12

do 56,6%, w globalnej produkcji z 7,4 do 45,37o, a w 1998 roku w sektorze prywatnym zatrudnionych już było 70,2% czynnej zawodowo ludności.

■ 4. Później okazało się, że głównymi zwycięzcami stali się przedstawiciele wyższych kadr
kierowniczych.

Czy w Polsce po 1989 roku pojawiła się klasa średnia?

> 1. Niemal zgodnie socjolodzy stwierdzili, że w Polsce nie ma klasy średniej. Bowiem nie można nazwać klasą średnią drobnych i średnich właścicieli.

■ 2. Klasyczną klasę średnią nie tylko łączy podobne usytuowanie w gospodarce, ale także
podobieństwo kultury i uznawanych wartości.

. 3. Wielu ludzi zaczęło prowadzić działalność gospodarczą nie z powodu ożywiającego ich ducha przedsiębiorczości, ale z lęku przed utratą środków do życia.

• 4. Ludzie podejmujący własną działalność gospodarczą tworzyli zróżnicowany zbiór, również pod względem kulturowym.

• 5. Drobni przedsiębiorcy nie stanowią awangardy popleczników dokonujących się reform, nie są forpocztą nowoczesnej gospodarki rynkowej.

• 6. W nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych główną rolę zaczyna odgrywać knowledge klass.

Co zrobić, aby w Polsce pojawiła się klasa średnia?

• 1. Klasę średnią mogą tworzyć właściciele i przedsiębiorcy, ale jej trzon musi stanowić kategoria społeczna określana jako inteligencja. Ze względu na posiadane wykształcenie, ruchliwość zawodową kontakty międzynarodowe, tkwią potencjalne możliwości stworzenia nowoczesnej klasy średniej, dysponentów wiedzy.

• 2. Aby mogła zaistnieć klasa średnia, z jednej strony konieczne jest powstanie warunków, w których kwalifikacje i kompetencje będą miały wartość rynkową a z drugiej strony, nabycie przez ich posiadaczy umiejętności ich sprzedawania.

• 3. Dobrym zwiastunem jest większy wpływ na usytuowanie na skali dochodów kapitału profesjonalnych kwalifikacji niż kapitału własności.

■ 4. Zwiększyć się musi odsetek tych, którzy nie są ani biedni, ani bogaci, bo to oni w krajach
gospodarczo rozwiniętych tworzą klasę średnią.

Nierówności społeczne w świetle badań antropologicznych?

• Celem badań było ustalenie związku wzrostu poborowych z takimi cechami ich położenia społecznego jak: wykształcenie i zawód rodziców, wielkość miejscowości zamieszkania, liczba rodzeństwa.

• Wzrost uznano za cechę biologiczną uwarunkowaną genetycznie. Jednakże geny określają jedynie możliwości organizmu. Natomiast o wykorzystaniu tych możliwości decydują wpływy środowiska: ilość i jakość odżywiania, ryzyko zakażeń i chorób, obciążenie pracą fizyczną antyzdrowotne nawyki, stresy psychonerwowe etc.

Jakie są wnioski z badań antropologicznych nierówności społecznych?

. 1. W Polsce istnieje społeczne zróżnicowanie jakości życia.

. 2. Im wyższe wykształcenie rodziców i prestiż ich zawodu, im mniej dzieci w rodzinie, a także

im większa miejscowość zamieszkania, ty większa wysokość ciała. . 3. Dolnym krańcem skali (najniższy wzrost) okazała się kombinacja: wieś, ojciec rolnik, rodzice

wykształcenie podstawowe. . 4. Górnym krańcem skali (najwyższy wzrost): miasta ponad 100 tys. Mieszkańców, ojciec

specjalista z wykształceniem wyższym, matka z wykształceniem co najmniej średnim. . 5. W ciągu 30 lat nastąpiło ogólne polepszenie jakości życia. Nie zmniejszyło się natomiast

społeczne zróżnicowanie. . 6. Badania wykazały upośledzenie cywilizacyjne wsi. Na niskorosłosc nie tylko ma wpływ niskie

wykształcenie rodziców, wielodzietność, ale i samo środowisko wiejskie. . 7. Z badań skandynawskich wynika, że w krajach, które osiągnęły odpowiednio wysoki poziom

życia, wymienione czynniki nie różnicujądobrostanu biologicznego dzieci.

Jakie występuje zróżnicowanie społeczne w relacji wieś - miasto?

■ 1. W 1999 roku 38,2% ludności mieszkało na terenach wiejskich, 61,8% miejskich.

• 2. Nasz kraj to dwie Polski. Polska miejska należy do krajów wysoko rozwiniętych, wiejska lokuje się poza tymi krajami.

• 3. Dochody gospodarstw wiejskich są o 30% niższe niż dochody gospodarstw miejskich.

• 4. Stopa ubóstwa r\a wsi wynosi 23%, w miastach 10%.

• 5. Ludność wiejska jest gorzej wykształcona. W latach osiemdziesiątych co 14 dziecko ze wsi podejmowało studia. W latach dziewięćdziesiątych co 140.

• 6. Na upośledzenie nie tylko ma wpływ wykształcenie i kwalifikacje zawodowe, ale sama wiejskość.

Jakie są sposoby oceny ubóstwa?

• 1. Minimum socjalne to minimum potrzeb uznanych społecznie za uzasadnione. Na ustalenie poziomu minimum ma wpływ zamożność kraju.

• 2. Minimum egzystencji stanowi próg ubóstwa. Jest niższe od minimum socjalnego. Uwzględnia jedynie zaspokojenie podstawowych potrzeb. Zaspokojenie potrzeb poniżej tej granicy prowadzi do biologicznego wyniszczenia.

• 3. Ubóstwo relatywne zależy od zamożności kraju. W Polsce za granicę ubóstwa relatywnego GUS przyjmuje 50% ogółu średnich wydatków gospodarstw domowych.

• 4. Oficjalna granica ubóstwa określana jest administracyjnie i służy przy podejmowaniu decyzji przyznających prawa do zasiłku. Granicę tę w Polsce wyznacza wysokość minimalnej emerytury.

Jaki jest zasięg polskiego ubóstwa?

• 1. Granica relatywnego ubóstwa przebiega znacznie poniżej granicy minimum socjalnego, ale powyżej granicy egzystencji.

• 2. Rozmiar biedy zależy od miary poziomu biedy. Im poziom biedy jest wyższy, tym większa liczba ludności znajduje się w jej sferze.

• 3. W 1997 roku poniżej minimum socjalnego żyło 50,4"% ludności, poniżej relatywnej granicy ubóstwa 15,3%, a poniżej minimum egzystencji poniżej 5,4%.

Socjotechnika sportu - dotyczy społecznych warunków i stymulacji oraz barier przeszkadzających w osiqgnięciu celów praktycznych oraz otwartości dostępności sportu jako instytucji. Jego zasię społeczny, kanał rekrutacji, przyczyny i skutki selekcji. Mierzone czynnikiem sportowym.

5. PODSTAWOWE KATEGORIE SOCJOLOGICZNE.

Działania społeczne - to zachowania przebiegające wg określonego, zrozumiałego dla stron wzoru, mającego r\a celu wywołanie pożądanej reakcji partnera.

Stosunki społeczne - to system uporządkowanych reakcji zachodzących w określonej sferze działalności ludzkiej.

Instytucje społeczne - jest to zespół osób powołanych do realizacji istotnych dla zbiorowości celów. Wyposażony w odpowiednie uprawnienia i środki do ich urzeczywistnienia.

Kontrola społeczna - to ogół formalnych i nie formalnych środków służących konfrontacji zachowań ludzkich w celu zapewnienia ładu , wartości i sprawnego działania zbiorowości.

Więź społeczna - zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej skupiający jednostki w całości zdolne do trwania i rozwoju.

Osobowość społeczna - to system psychologiczno społecznych właściwości jednostki, wspólnych dla całej zbiorowości, która tę jednostkę kształtowała.

6. BIOLOGICZNE, PSYCHOLOGICZNE I SPOŁECZNE FUNKCJE K.F.

Biologiczne - ruch stanowi warunek konieczny do prawidłowego psychosomatycznego funkcjonowania osobnika, służy przywracaniu równowagi energetycznej, eliminuje następstwa długotrwałej eksploatacji organizmu, zwiększa zdolność adaptacji do zmieniających się warunków środowiska.

Psychologiczne - aktywność ruchowa jest środkiem kształtowania i formą ekspresji osobowości. Wzbogaca sferę wewnętrznych przeżyć i doznań estetycznych. Łagodzi stres społeczny jest kanałem socjalizacji, czynnikiem integracji grupowej.

Społeczne - kultura fizyczna jest źródłem socjalizacji i inkulturacji, czynnikiem integracji grupowej, przeciwdziała społecznym dewiazcjom, deorganizacji i destabilizacji.

3

7. JAKIE SĄ PODSTAWOWE SEGMENTY K.F.

Do nich zaliczany:

Sport - systematyczne wg ustalonych reguł, odznaczające się współzawodnictwem i tendencją do osiągania lepszych wyników, mające na celu manifestację sprawności ruchowej. Jego funkcje to:

• zdrowotno - higieniczna

• rozrywkowa

• wypoczynkowa

• socjalizacyjna

• propagandowo ideologiczna

• integracyjna

Wychowanie fizyczne - jest to dział, który stosuje środki wychowania takie jak ruch, stawia sobie za cel kształtowanie fizycznej strony osobowości, a zadania realizuje w zorganizowanym procesie pedagogicznym. Funkcje:

• stymulacyjna

• adaptacyjna

• koordynacyjna

• kompensacyjna

Rekreacja ruchowa - zajęcia ruchowo sportowe, którym człowiek oddaje się w czasie wolnym z

własnej chęci dla rozrywki, wypoczynku i rozwoju własnej osobowości.

Funkcje:

• kompensacyjna

• kształtująca

• aktywizacyjna

• kulturotwórcza

• edukacji społecznej

8. W IMIĘ JAKICH WARTOŚCI LUDZIE UCZESTNICZĄ W K.F.

Ludzie uczestniczą w K.F. z pobudek hedonistycznych, przybierających formy zabawowe, poszukują w nich samoistnej satysfakcji czy przyjemności, ale również z powodów instrumentalnych.

9. PODAJ DEFINICJĘ K.F. wg A. KŁOSKOWSKIEJ.

To względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegająca wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

4

10. KULTURA MASOWA. JEJ CECHY.

wg Kłoskowskiej - Zgodnie z najogólniej przyjętym znaczeniem pojęcie kultury masowej odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form zabawowej rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich. Zjawiska kultury masowej wiążą się więc z działalnością środków masowego komunikowania i treściami przez nie przekazywanymi. Kultura masowa wyróżnia dwa zasadnicze kryteria ilości i standaryzacji treści.

11. ZMIANY POD WPŁYWEM KULTURY MASOWEJ.

Masowa widownia, duże środki finansowe i zmiana charakteru imprez sportowych zapoczątkowały szereg zmian, które można obserwować we współczesnej K.F. Do najczęściej wymienianych należą:

• profesjonalizacja ruchu sportowego

• formalizacja zawodów sportowych

• przesunięcie akcentu walki sportowej na jego wynik

• dramatyzacja widowiska sportowego

• upowszechnienie telegenicznych dyscyplin sportu

Środki masowego przekazu dokonały zmian w systemie wartości motywujących ludzi do uprawiania sportu.

12. CO TO JEST WIDOWISKO SPORTOWE ??

wg Matusiewicza - to zdarzenie społeczne dostępne percepcji wzrokowej o charakterze rozrywkowo - rekreacyjnym, zaistniały z racji organizowanej rywalizacji sportowej zawodników, przebiegającej zgodnie z uznanymi regułami, w którym uczestniczą jako strony interakcji zawodnicy, sędziowie, organizatorzy oraz widzowie.

13. CO TO JEST OSOBOWOŚĆ? JAKIE ASPEKTY INTERESUJĄ SOCJOLOGA ?

Jest to zespół względnie stałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostek różniących je od innych jednostek. To element społeczny w człowieku, to zintegrowana kultura dynamiczna, organizacja idei postawy, motywów nadbudowanych nad naturą biologiczną. Podstawową funkcją socjologicznej osobowości jest zachowanie tożsamości jednostki „ja" polegające na regulacji stosunków człowieka z innymi ludźmi.

14. CO TO JEST SOCJALIZACJA w K.F i do K.F. ??

Proces wchodzenia lub uczestnictwa w K.F poprzez poznawanie, uczenie się i przyjmowanie przez jednostki wartości i wzorów kultury, które wyznaczają jej zachowania. Efektem tego jest wtopienie się jednostki w środowisku oraz wytworzenie postaw, nawyków i przyzwyczajeń. Natomiast socjalizacja w K.F to nabywanie, doskonalenie i utrwalanie nawyków, przyzwyczajeń w toku wychowania, które odnosi się do ciała jako wartości immanentnej lub autotelicznej jednostki.. Desocjalizacja to odejście od sportu i zakończenie kariery sportowej.

5

Socjalizacja - jest złożonym , narastającym problemem, procesem uczenia się, poprzez, który jednostka nabywa wiedzę, wartości i normy kulturowe ważne w życiu społecznym.

15. JAKĄ ROLĘ ODGRYWAJĄ WZORY OSOBOWE W SOCJALIZACJI DO SPORTU ??

W procesie socjalizacji do kultury fizycznej ważną rolę odgrywają wzory zachowania rodziców, nauczycieli oraz wzory obowiązujące w grupach rówieśniczych. Inicjacja do sportu odbywa się w wieku przedszkolnym w rodzinie, w której ważną rolę odgrywają symbole , przekonania, praktyki. Zaangażowanie sportowe dzieci popierane jest przez rodziców . Ważne znaczenie mają również wzory realizowane przez poszczególnych nauczycieli, a zwłaszcza nauczycieli w.f. Wzorotwórcząrolę odgrywają gwiazdy sportowe.

16. KIEDY MOŻEMY MÓWIĆ O TRAKTOWANIU Cl At A JAKO WARTOŚCI
INSTRUMENTALNEJ, A KIEDY JAKO AUTOTELICZNEJ.

Jednym z najprostszych a jednocześnie istotnych prób podziału zachowań cielesnych jest zasadniczy cel, któremu są one podporządkowane. Chodzi tu o to czy dokonujemy świadomej poprawy swojego ciał, czynimy to w imię jego doskonałości jako wartości samej w sobie, czy ._ż ma ono funkcjonować jako narzędzie osiqgania wartości ciała.

17. CO TO ZNACZY, ŻE CIAŁO JEST FAKTEM SPOŁECZNO KULTUROWYM ?

Można to sprowadzić do ustępujących perspektyw poznawczych:

• Zależność budowy ciała od struktury społeczno - ekologicznej.

• Z techniki posługiwania się ciała

• Kontrola ciała

• Ciało jako znak

• Sakralne właściwości ciała

18. SCHARAKTERYZUJ WZORY KULTURY SOMATYCZNEJ ??

Wzór estetyczny - kanon ciała miał w przeszłości najwyższą wartość, obecnie rozwój mody zniósł wszelkie kanony urody.

Wzór hedonistyczny - wyróżniamy 3 typy doznań cielesnych: smakowe, seksualne i ....

Wzór ascetyczny - deprecjacja ciała, dusza ma wartość nadrzędną w stosunku do ciała

Wzór higieniczny - typ higieniczny: walka człowieka chorobą i śmiercią typ utylitarny: zapobieżenie i uświadomienie negatywnych skutków choroby

Wzór sprawnościowy - instrumentalne traktowanie ciała

Wzór agonistyczny - działalność, która dostarcza efektywnego pozoru celowości nawet jak cel ten jest tylko wymyślony.

6

19. JAKIE ZNASZ PODSTAWOWE TYPY REAKCJI KULTUROWYCH NA CHOROBĘ??

Religijna - akceptacja śmierci i choroby, której przyczyna leży w siłach wyższych od człowieka.

Magiczna - postawa czynna wobec zagrożeń spowodowanych przez siły zewnętrzne, którym można się przeciwstawić środkami magicznymi.

Rytualna - mająca wyzwolić jednostkę z tajemnych mocy.

Opiekuńczo - pielęgnacyjna - udzielenie choremu pomocy psychicznej i wsparcia emocjonalnego.

Medyczna (techniczna)- stosowanie środków współczesnej medycyny i umiejętności lekarzy do przywracania zdrowia, przy czym środki i działalność muszą być poparte nauką.

20. CO MOŻESZ POWIEDZIEĆ O SPOŁECZNYCH UWARUNKOWANIACH I
KONSEKWENCJACH CHORÓB ??

Ze względu na pochodzenie wyróżniamy:

• bakteryjną teorię chorób

• psychosomatyczną teorię chorób

• teoria stresu

• choroby zawodowe - patologia związana z wykonywaniem pracy w niedostosowanym i szkodliwym środowisku

• choroby społeczne

• choroby cywilizacyjne - są wywołane przez czynniki związane z warunkami życia i pracy stwarzanymi w wyniku indywidualizacji i urbanizacji kształtujących nowe wzory zachowań i zmieniających środowisko naturalne i społeczne człowieka

• alkoholizm i narkomania

21. CO ŚWIADCZY, ŻE MORALNOŚĆ JEST FAKTEM SPOŁCZNYM??

Oceny, normy reguły moralne - to twór zbiorowy społeczeństwa, bądź grupy społecznej. Dotyczą społecznej relacji jednostki z innymi uczestnikami życia zbiorowego. Są funkcją warunków społecznych, a ich treść zależna jest od społeczeństwa, w którym były formułowane. Posiadają zawsze społeczne uzasadnienie ze względu na ich społeczną użyteczność (korzyści i straty).

22. CO TO JEST KONTROLA SPOŁECZNA ??

Jest to szeroko rozumiany proces regulowania wzajemnych zależności między jednostką a grupą społeczną i społeczeństwem. Jest to złożony proces przebiegający zarówno na poziomie jednostkowym jak i zbiorowym rzeczywistości społecznej, który dzięki odpowiedniej kombinacji wykorzystywanych środków w tym zwłaszcza instytucji i sankcji utrzymuje ład społeczny, przeciwstawiając się jednocześnie zjawiskom społecznej dezorganizacji i dewiacji.

7

7. JAKIE SĄ PODSTAWOWE SEGMENTY K.F.

Do nich zaliczany:

Sport - systematyczne wg ustalonych reguł, odznaczające się współzawodnictwem i tendencją do osiągania lepszych wyników, mające na celu manifestację sprawności ruchowej. Jego funkcje to:

• zdrowotno - higieniczna

• rozrywkowa

• wypoczynkowa

• socjalizacyjna

• propagandowo ideologiczna

• integracyjna

Wychowanie fizyczne - jest to dział, który stosuje środki wychowania takie jak ruch, stawia sobie za cel kształtowanie fizycznej strony osobowości, a zadania realizuje w zorganizowanym procesie pedagogicznym. Funkcje:

• stymulacyjna

• adaptacyjna

• koordynacyjna

• kompensacyjna

Rekreacja ruchowa - zajęcia ruchowo sportowe, którym człowiek oddaje się w czasie wolnym z

własnej chęci dla rozrywki, wypoczynku i rozwoju własnej osobowości.

Funkcje:

• kompensacyjna

• kształtująca

• aktywizacyjna

• kulturotwórcza

• edukacji społecznej

8. W IMIĘ JAKICH WARTOŚCI LUDZIE UCZESTNICZĄ W K.F.

Ludzie uczestniczą w K.F. z pobudek hedonistycznych, przybierających formy zabawowe, poszukują w nich samoistnej satysfakcji czy przyjemności, ale również z powodów instrumentalnych.

9. PODAJ DEFINICJĘ K.F. wg A. KŁOSKOWSKIEJ.

To względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegająca wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

4

10. KULTURA MASOWA. JEJ CECHY.

wg Kłoskowskiej - Zgodnie z najogólniej przyjętym znaczeniem pojęcie kultury masowej odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form zabawowej rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich. Zjawiska kultury masowej wiążą się więc z działalnością środków masowego komunikowania i treściami przez nie przekazywanymi. Kultura masowa wyróżnia dwa zasadnicze kryteria ilości i standaryzacji treści.

11. ZMIANY POD WPŁYWEM KULTURY MASOWEJ.

Masowa widownia, duże środki finansowe i zmiana charakteru imprez sportowych zapoczątkowały szereg zmian, które można obserwować we współczesnej K.F. Do najczęściej wymienianych należą:

• profesjonalizacja ruchu sportowego

• formalizacja zawodów sportowych

• przesunięcie akcentu walki sportowej na jego wynik

• dramatyzacja widowiska sportowego

• upowszechnienie telegenicznych dyscyplin sportu

Środki masowego przekazu dokonały zmian w systemie wartości motywujących ludzi do uprawiania sportu.

12. CO TO JEST WIDOWISKO SPORTOWE ??

wg Matusiewicza - to zdarzenie społeczne dostępne percepcji wzrokowej o charakterze rozrywkowo - rekreacyjnym, zaistniały z racji organizowanej rywalizacji sportowej zawodników, przebiegającej zgodnie z uznanymi regułami, w którym uczestniczą jako strony interakcji zawodnicy, sędziowie, organizatorzy oraz widzowie.

13. CO TO JEST OSOBOWOŚĆ? JAKIE ASPEKTY INTERESUJĄ SOCJOLOGA ?

Jest to zespół względnie stałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostek różniących je od innych jednostek. To element społeczny w człowieku, to zintegrowana kultura dynamiczna, organizacja idei postawy, motywów nadbudowanych nad naturą biologiczną. Podstawową funkcją socjologicznej osobowości jest zachowanie tożsamości jednostki „ja" polegające na regulacji stosunków człowieka z innymi ludźmi.

14. CO TO JEST SOCJALIZACJA w K.F i do K.F. ??

Proces wchodzenia lub uczestnictwa w K.F poprzez poznawanie, uczenie się i przyjmowanie przez jednostki wartości i wzorów kultury, które wyznaczają jej zachowania. Efektem tego jest wtopienie się jednostki w środowisku oraz wytworzenie postaw, nawyków i przyzwyczajeń. Natomiast socjalizacja w K.F to nabywanie, doskonalenie i utrwalanie nawyków, przyzwyczajeń w toku wychowania, które odnosi się do ciała jako wartości immanentnej lub autotenicznej jednostki.. Desocjalizacja to odejście od sportu i zakończenie kariery sportowej.

5

Socjalizacja - jest złożonym , narastającym problemem, procesem uczenia się, poprzez, który jednostka nabywa wiedzę, wartości i normy kulturowe ważne w życiu społecznym.

15. JAKĄ ROLĘ ODGRYWAJĄ WZORY OSOBOWE W SOCJALIZACJI DO SPORTU ??

W procesie socjalizacji do kultury fizycznej ważną rolę odgrywają wzory zachowania rodziców, nauczycieli oraz wzory obowiązujące w grupach rówieśniczych. Inicjacja do sportu odbywa się w wieku przedszkolnym w rodzinie, w której ważną rolę odgrywają symbole , przekonania, praktyki. Zaangażowanie sportowe dzieci popierane jest przez rodziców . Ważne znaczenie mają również wzory realizowane przez poszczególnych nauczycieli, a zwłaszcza nauczycieli w.f. Wzorotwórcząrolę odgrywają gwiazdy sportowe.

16. KIEDY MOŻEMY MÓWIĆ O TRAKTOWANIU Cl At A JAKO WARTOŚCI
INSTRUMENTALNEJ, A KIEDY JAKO AUTOTELICZNEJ.

Jednym z najprostszych a jednocześnie istotnych prób podziału zachowań cielesnych jest zasadniczy cel, któremu są one podporządkowane. Chodzi tu o to czy dokonujemy świadomej poprawy swojego ciał, czynimy to w imię jego doskonałości jako wartości samej w sobie, czy ._ż ma ono funkcjonować jako narzędzie osiągania wartości ciała.

17. CO TO ZNACZY, ŻE CIAŁO JEST FAKTEM SPOŁECZNO KULTUROWYM ?

Można to sprowadzić do ustępujących perspektyw poznawczych:

• Zależność budowy ciała od struktury społeczno - ekologicznej.

• Z techniki posługiwania się ciała

• Kontrola ciała

• Ciało jako znak

• Sakralne właściwości ciała

18. SCHARAKTERYZUJ WZORY KULTURY SOMATYCZNEJ ??

Wzór estetyczny - kanon ciała miał w przeszłości najwyższą wartość, obecnie rozwój mody zniósł wszelkie kanony urody.

Wzór hedonistyczny - wyróżniamy 3 typy doznań cielesnych: smakowe, seksualne i ....

Wzór ascetyczny - deprecjacja ciała, dusza ma wartość nadrzędną w stosunku do ciała

Wzór higieniczny - typ higieniczny: walka człowieka chorobą i śmiercią typ utylitarny: zapobieżenie i uświadomienie negatywnych skutków choroby

Wzór sprawnościowy - instrumentalne traktowanie ciała

Wzór agonistyczny - działalność, która dostarcza efektywnego pozoru celowości nawet jak cel ten jest tylko wymyślony.

6

19. JAKIE ZNASZ PODSTAWOWE TYPY REAKCJI KULTUROWYCH NA CHOROBĘ??

Religijna - akceptacja śmierci i choroby, której przyczyna leży w siłach wyższych od człowieka.

Magiczna - postawa czynna wobec zagrożeń spowodowanych przez siły zewnętrzne, którym można się przeciwstawić środkami magicznymi.

Rytualna - mająca wyzwolić jednostkę z tajemnych mocy.

Opiekuńczo - pielęgnacyjna - udzielenie choremu pomocy psychicznej i wsparcia emocjonalnego.

Medyczna (techniczna)- stosowanie środków współczesnej medycyny i umiejętności lekarzy do przywracania zdrowia, przy czym środki i działalność muszą być poparte nauką.

20. CO MOŻESZ POWIEDZIEĆ O SPOŁECZNYCH UWARUNKOWANIACH I
KONSEKWENCJACH CHORÓB ??

Ze względu na pochodzenie wyróżniamy:

• bakteryjną teorię chorób

• psychosomatyczną teorię chorób

• teoria stresu

• choroby zawodowe - patologia związana z wykonywaniem pracy w niedostosowanym i szkodliwym środowisku

• choroby społeczne

• choroby cywilizacyjne - są wywołane przez czynniki związane z warunkami życia i pracy stwarzanymi w wyniku indywidualizacji i urbanizacji kształtujących nowe wzory zachowań i zmieniających środowisko naturalne i społeczne człowieka

• alkoholizm i narkomania

21. CO ŚWIADCZY, ŻE MORALNOŚĆ JEST FAKTEM SPOŁCZNYM??

Oceny, normy reguły moralne - to twór zbiorowy społeczeństwa, bądź grupy społecznej. Dotyczą społecznej relacji jednostki z innymi uczestnikami życia zbiorowego. Są funkcją warunków społecznych, a ich treść zależna jest od społeczeństwa, w którym były formułowane. Posiadają zawsze społeczne uzasadnienie ze względu na ich społeczną użyteczność (korzyści i straty).

22. CO TO JEST KONTROLA SPOŁECZNA ??

Jest to szeroko rozumiany proces regulowania wzajemnych zależności między jednostką a grupą społeczną i społeczeństwem. Jest to złożony proces przebiegający zarówno na poziomie jednostkowym jak i zbiorowym rzeczywistości społecznej, który dzięki odpowiedniej kombinacji wykorzystywanych środków w tym zwłaszcza instytucji i sankcji utrzymuje ład społeczny, przeciwstawiając się jednocześnie zjawiskom społecznej dezorganizacji i dewiacji.

7

23. JAKIE ZNASZ INSTYTUCJE KONTROLI SPOŁECZNEJ ??

Prawo, moralność, religia, opinia publiczna.

24. Z JAMIMI FORMAMI KONTROLI SPOTYKAMY SIĘ W SPORCIE ?? Zasada fair - play, kluby sportowe, kluby kibica, związki i federacje.

25. CO TO JEST NARÓD ??

Jest to trwała wspólnota ludzi, ukształtowana historycznie w obrębie własnego terytorium, na gruncie określonych tradycji i języka, połączona więzami ekonomicznymi. Mająca własne instytucje polityczne, charakteryzująca się swoistą kulturą oraz poczuciem tożsamości i odrębności wobec innych grup narodowych i etnicznych.

26. CO TO SĄ STEREOTYPY NARODOWE?? ICH ROLA W SPORCIE.

Stereotypy to tendencyjne, jednostronne i uproszczone wyobrażenia o charakterystyczna _.t właściwościach poszczególnych grup etnicznych. Wielką rolę w osłabieniu bądź całkowitym zanikaniu stereotypów odgrywa np. międzynarodowa turystyka. Powoduje ona, że odmienność innych narodów nie jest postrzegana w kategoriach niższości czy wyższości ale jedynie odrębności. Występują w tym przypadku przejawy sympatii.

W sportach o zasięgu międzynarodowym, podczas zgrupowań międzynarodowych, nawiązuje się trwała przyjaźń i wymiana doświadczeń. Mitingi sportowe, igrzyska olimpijskie, które zrzeszają i jednoczą ludzi.

27. W CZYM MOŻE PRZEJAWIAĆ SIĘ RASIZM W SPORCIE ??

Przejawia się w przynależności kolorowych do ekskluzywnych organizacji sportowych. Niedoreprezentowanie ludności kolorowej z organizacjami sportowymi w stosunku do jej procentowego udziału w danym kraju. Nierówności możliwości kolorowych zawodników przy różnych zdolnościach.

28. CO TO JEST KLASA SPOŁECZNA ??

Wielkie grupy ludzi, różniących się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji, społecznym stosunkiem do środków produkcji, role w społecznej organizacji pracy, sposobem otrzymywania i rozmiarami tych części bogactwa którą rozporządzają.

29. KLASOWE UWARUNKOWANIA.

- kultura fizyczna stanowiła niegdyś jeden ze sposobów odgradzanie się klas wyższych od pozostałych i przywilej formalnie zasłużony dla wybranych

8

• wykorzystanie kultury fizycznej do podtrzymywania segregacji rasowej i traktowanie jej jako kulturowego wskaźnika i symboliki, przynależności do klasy uprzywilejowanej

• Traktowanie sportu jako czynnika ingerującego, kształtującego poczucie tożsamości i świadomości klasowej.

30. CO TO JEST STRATYFIKACJA ??

Jest to podział społeczeństwa na warstwy wyróżniania na podstawie kryteriów świadomościowych lub bywa utożsamiana ze strukturą warstwową społeczeństwa. Stratyfikacja to podział ze względów intelektualnych a Masowość ekonomicznych funkcji społecznych.

31. CO TO JEST PAŃSTWO?? JAKIE ZNASZ TYPY SYSTEMÓW PAŃSTWOWYCH??

Państwo stanowi grupę celową ściśle związaną z pewną ramą przestrzenną jaka jest terytorium. Grupę tą tworzą zamieszkujący na danym terytorium ludzie. Realizację celów państwo zapewnia sobie groźbą użycia w stosunku do swoich członków lub wrogów v_ / zewnętrznych siły fizycznej. Wśród celów realizowanych przez państwo najważniejszy to utrzymanie wewnętrznej spójności i ładu w grupie oraz obrona jej przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Typy systemów państwowych:

• demokratyczne: władza ludu, to ustrój w którym władza nominalnie lub faktycznie należy do wszystkich członków danej społeczności i jest sprawowana w ich interesie.

• Liberalne: to zespół poglądów składających się na doktrynę ekonomiczno polityczną głoszącą zasadę walki konkurencyjnej, wolnej od ingerencji państwa

• Totalitarne: totalitaryzm to system organizacji państwa polegający na dążeniu i realizowaniu przez państwo całkowitej kontroli nad wszystkimi dziedzinami życia społecznego, kulturalnego i politycznego

32. W JAKI SPOSÓB KULTURA FIZYCZNA MOŻE BYĆ ISTOTNA DLA PAŃSTWA ?

• Wykluczenie wszelkiej zależności między kulturą fizyczną a polityką wyrażone w haśle apolityczności kultury fizycznej. Wynika ono z założenia, że istnieje trwała sprzeczność między uniwersalnymi treściami jakie niesie, a istotą polityki, która w swoich dążeniach, kieruje się zazwyczaj interesami państwa, klasy społecznej, czy grup sprawiających władzę.

• Stanowisko zakładające całkowitą akceptację celów politycznych. Dla realizacji, których jednym z pomocniczych i niezbędnych instrumentów jest kultura fizyczna

• Stanowisko określające relację między kulturą fizyczną a polityką jako kompromisowe. Wychodzi z realistycznych założeń o istnieniu wzajemnych związków między dwoma obszarami co w praktyce zmienia się do ujęcia wzajemnych relacji w możliwie ścisłe ramy.

9

33. CO TO JEST PROCES SPOŁECZNY ? TYPY. PRZYKŁADY W SPORCIE.

Proces społeczny wg Szczepańskiego - względnie jednorodne sesje zjawisk powiązane zależnościami przyczynowymi lub strukturalno funkcjonalnymi, obejmujące relacje między jednostkami, jednostkami a grupami. Procesy społeczne w sporcie:

• Przystosowanie społeczne (adaptacja) to proces osiągania względnej równowagi, między potrzebami jednostek (grup) a wymaganiami zbiorowości

• Współpraca

• Współzawodnictwo

• Konflikt

• Dezorganizacja

34. CO TO JEST INSTYTUCJA SPOŁECZNA??

Jest to grupa ludzi zjednoczonych dla dokonania prostych lub złożonych czynności, posiadająca zawsze zasoby materialne i wyposażenie techniczne, zorganizowaną zgodnie z określonym przepisem prawnym i zwyczajowym, ujętym jako mit, legenda, prawo, zasada oraz ćwiczoną i przygotowaną do spełnienia stojących przed nią zasad.

35. CO TO JEST ZAWÓD??

Wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wynikających z podziału pracy, w celu uzyskania środków utrzymania. Mówimy o nim gdy są spełnione warunki: wymagane kwalifikacje, o tych którzy dany zawód wykonują system czynności jest względnie wyodrębniony i wykonywany stale, osoba je realizująca czerpie dochód.

36. NA CZYM POLEGA PROCES PROESJONALIZACJA K.F.? PRZYKŁADY.

Sport zawodowy, wyodrębnienie się specjalności zawodowych. Nauczyciel, pracownik rehabilitacyjny, trener, menedżer, specjalizacja w dziedzinie rekreacji oraz specjalizacji K *"

37. CO TO JEST KOMERCJALIZACJA ??

To działalność instytucji, osoby lub grupy osób, której podstawowym i zasadniczym celem jest uzyskanie wymiernych efektów lub zysku.

42. RUCHUWOŚĆ(MOBILNOŚĆ SPOŁECZNA)-

43. PIONOWA I POZIOMA RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA W SPORCIE-

Ruchliwością społeczna /lub mobilnościąspołeczna/ nazywamy zatem serie zjawisk polegające na przenoszeniu się jednostek, grup, kategorii zawodowych i społeczności lokalnych z miejsca na miejsce w teoretycznie skonstruowanej przestrzeni społecznej.

Ruchliwość pionowa /wertykalna/ polega na przemieszczaniu się z pozycji niższych na wyższe w hierarchii społecznej luz z wyższych na niższe, a wiec na awansie lub degradacji społecznej.

10

Procesy te mogą przebiegać w ciągu życia jednego pokolenia albo w układzie międzypokoleniowym, polegającym na odchodzeniu przez dzieci od pozycji społecznej rodziców. Ruchliwość pozioma /horyzontalna/ polega na przenoszeniu się z grupy do grupy /zawodu, wsi

- miasta/ bez widocznego awansu lub degradacji. Może ona również oznaczać przemieszczenia
o charakterze terytorialnym zwane migracja społeczną.

W sporcie wyczynowym, mamy w polu widzenia procesy awansu i degradacji związane z

aktywnością zawodnicza, polegające na przemieszczaniu się przestrzeni wyznaczonej

przepisami i normami sportowymi. Aktywność sportowa może być tez interpretowana jako

czynnik ponad sportowego awansu jednostki lub grupy.

czynniki mające wpływ na mobilność w przestrzeni społeczno-sportowej:

-biologiczny - jaki jest wiek kalendarzowy wyznaczający przechodzenia z jednej grupy

wiekowej do drugiej

-perfekcjonistyczny - określający zasady awansu sportowego przez pokonywanie kolejnych

szczebli w postaci klas sportowych

44. CZYNNIKI SPOŁ. RÓŻNICUJĄCE W KULT. FIZ.-

Zróżnicowanie uczestnictwa w kulturze fizycznej wynika z różnorodności treści i form samej kultury fizycznej oraz uwarunkowań i okoliczności ich realizacji. Najczęściej ,w zawężonym ujęciu, kategoria uczestnictwa określa udział w zorganizowanych zajęciach wychowania fizycznego, uprawianie sportu i rekreacji fizycznej i traktowania jej jako suma rożnych form aktywności ruchowej praktykowanych przez poszczególne grupy, podgrupy czy zbiorowości społeczne. W tym przypadku przejawy uczestnictwa można podzielić na aktywne, bezpośrednie /uprawianie dyscyplin sportu, ćwiczenia fizyczne/ i pośrednie, towarzyszące /kibicowanie, organizowanie zawodową i zajęć sportowych/

Uczestnictwo w kulturze fizycznej jest procesem warunkującym społecznie i w określonych warunkach społecznych może być pełniejsze, bogatsze, obejmujące liczne formy, w innych natomiast - ubogie i jednostronne. Pewne czynniki społeczne sprzyjają rozwojowi uczestnictwa w kulturze fizycznej, inne natomiast ten rozwój hamują. Płeć wiek, sytuacja rodzinna, wykształcenie i przynależność społeczno-zawodowa, wielkość dochodów - to cechy które wpływają na poziom i charakter uczestnictwa w kulturze fizycznej.

47. CZYNNIKI SPOŁ. WPŁYWAJĄCE NA KARIERĘ SPORTOWĄ-

Aktywność zawodowa i jej punkt kulminacyjny tradycyjnie wiązane są z wiekiem kalendarzowym. Rozwój zawodowy jest najczęściej dzielony na 4 fazy: stadium eksploracji, tzn. „przymierzania" się do rożnych ról zawodowych / 15-24 rok życia/; stabilizacji, w którym człowiek dokonawszy wyboru pokonuje kolejne szczeble hierarchii w obrębie wykonywanego zawodu / 25 - 44 lata/ ; zachowanie status quo, czyli okres pełnej stabilizacji zawodowej / 45

- 64/ , oraz ostatnie stadium schyłkowe, polegające na wycofaniu się z aktywności zawodowej i
wymianie jej na inne, zastępcze role.

Kariera sportowa jako przykład kariery sokowej:

Efektywność i efektowność kariery skokowej jest bezsporna. Polega na przyspieszonym osiągnięciu sukcesu społeczno -zawodowego i wysokiej pozycji społecznej przez ominiecie części szczebli hierarchii grup czy zbiorowości. Specyfika „skokowości" kariery sportowej polega nie tylko na możliwości „przeskoczenia" jednej z klas sportowych. Najważniejszym tu

11

jest bowiem społeczny rezonans mistrzostwa lub rekordu, przy współudziale środków masowego przekazu młody człowiek w jednym momencie staje się osoba publiczna. Niewiele jest dziedzin życia społecznego, które by dawały szanse tak szybkiej, wręcz błyskawicznej kariery jak sport. Ale również jego specyfika jest to, iż ta dynamiczność ruchliwości jest dwukierunkowa.

48. DEWIACJE SPOŁ. I ICH ŹRÓDŁA

Dewiacje - (de - odwrotność, przeciwieństwo; -via - droga - wyraz ten znaczyć może błądzenie,

podążanie bez kierunku, zejście z drogi.)

Dewiacje społeczne są to zachowania ludzi odbiegające od akceptowanych norm społecznych,

wzorów zachowań i stosunków społecznych.

Niektóre zachowania ludzkie, aby były dewiacyjne, musza być ze takie uznane przez

zbiorowość społeczną, musza odbiegać od akceptowanych norm społecznych dotyczących

zachowań ludzi względem siebie. Zbiorowość społeczna , aby mogła uznać jakieś zachowanie

swego członka za dewiacyjne, musi znać normy zachowań funkcjonujące w jej obrębie. Normy

społeczne są wytworem społecznym, zbiorowości społeczne je tworzą i są bardzo różne.

Społeczeństwa różnią się miedzy sobą obyczajami, systemami normatywnymi itp.

Źródła zachowań dewiacyjnych mogą być dwojakiej natury: poza społecznej /np. biologicznej.

społecznej. Zjawiska i sytuacje społeczne sprzyjające pojawieniu się zachowań dewiacyjnych:

a/ „na wyrost" konstytuowane i formułowane normy prawne i normy innego rodzaju, b/ stosunki

społeczne i warunki życia społecznego sprzyjające deprywacji członków danej zbiorowości, cl

rozbieżność miedzy potrzebami indywidualnymi i grupowymi a możliwościami ich zaspokojenia

49. DEWIACJE W SPORCIE I JAKIE SĄ ICH PRZYCZYNY

Przejawiające się w sporcie dewiacje, będące jago wytworem, jak i te wyniesione z innych obszarów życia społecznego, stanowią zagrożenia dla „czystego" i „zdrowego" sportu. Dewiacje działają dezintegrująco na sport, jak i ludzi zajmujących się nim. Tymczasem dewiacje mogą wywoływać zmiany w sporcie, to co kiedyś było dewiacja w międzynarodowym sporcie amatorskim, obecnie staje się norma (przejawy zawodowstwa).

Przemoc w sporcie, chuligaństwo na stadionach i poza nim, zjawiska przestępczości pospolite' w sporcie, doping w sporcie

12

Ksenofobia w stopniach niższych jest nieodzowna dla istnienia wspólnoty. Jest wyrazem jej

instynktu samozachowawczego, jednakże w wyższych stopniach może być bardzo niebezpieczna

i przerodzić sie w agresją.

Dawniej pojęcie ksenofobia było rozumiane jako niechęć do tradycji czy kultury innych

narodów.

Autarkia, samowystarczalność gospodarcza

cecha gospodarki lub cel polityki gospodarczej, prowadzonej przez państwo lub grupę państw, dążące do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki, zarówno konsumpcyjnych jak i produkcyjnych, w ramach własnych możliwości. Występuje w okresach kryzysów ekonomicznych, (np. w okresie międzywojennym - USA, Austria, Czechosłowacja) oraz w czasach prowadzenia wojen (Niemcy, Włochy, Japonia). Niekiedy może być ona narzucona przez dyskryminację danego kraju ze strony partnerów zagranicznych (np. przez embargo). Samowystarczalność gospodarcza jest przeciwieństwem międzynarodowego podziału pracy i może powodować zmniejszenie wydajności gospodarczej. Współcześnie stan samowystarczalności gospodarczej wydaje się niemożliwy do osiągnięcia.

Rasizm

(zfr. le racisme od la race - ród, rasa, grupa spokrewnionych) - ideologia oraz wypływające z niej zachowania przyjmujące założenie wyższości niektórych ras ludzi nad innymi. Przetrwanie tych "wyższych " ras staje się wartością nadrzędną i z racji swej wyższości dążą do dominowania nad rasami "niższymi". Większość ideologów rasizmu opiera się na różnicach w wyglądzie ludzi.

Rasizm nigdy nie był ideologią jednolitą, zmieniał się i ewoluował, toteż nie istnieje modelowy wzór rasizmu - jego istotę można badać wyłącznie poprzez historię.

płaskorzeźbie. Ewoluował na przestrzeni trzech tysięcy lat, do końca pozostając przy swoich podstawowych założeniach.

Kanony greckie wiążą się z pojęciem idealnych proporcji i modułem, bo najbardziej znanych kanonów greckich należy:

• kanon Pol i ki eta, wg którego wysokość człowieka ma 7 modułów, w tym Jeden moduł stanowi wysokość głowy Jako 1/7.

• kanon Lizypa, wg którego wysokość człowieka ma 8 modułów, w tym głowa to 1/8 całości. Kanon w starożytnym Rzymie:

• wg Witruwiusza wysokość człowieka to 10 modułów, moduł to wysokość głowy mierzona od brody do nasady włosów; z Jego rozważań korzystali malarze renesansu.

Kanony nowożytne:

• kanon Leonarda da Vinci - oparty Jest o studium ludzkiego ciała wpisującego sylwetkę człowieka w kwadrat i koło, którego środek stanowi pępek.

• Albrecht Durer - prowadził studia nad proporcjami ciała kobie ty.

• Le Corbusier - "zasada złotego podziału"przeniesiona na wymiary człowieka stojącego z podniesioną ręką.

Różnica między kanonem a stylem w sztuce polega na tym, że styl nie podlega ścisłym regułom i najczęściej odnosi się do wszelkich form ekspresji artystycznej, w tym do literatury i muzyki danego okresu.

Tradycja

przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kultury (takie Jak: obyczaje, poglądy, wierzenia, sposoby myślenia i zachowania, normy postępowania), które dana zbiorowość wyróżnia Jako szczególnie ważne i warte zachowania obecnie i w przyszłości.

Ksenofobia

(gr. ksenós - obcy, phóbos - strach) - fobiczny lęk, niechęć, strach, wrogość w stosunku do

obcych lub innych. Ksenofobia może być przyczyną agresji np. przeciwko innowiercom,

homoseksualistom, obcokrajowcom i wszystkiemu, co z nimi związane.

Można wyróżnić kilka stopni ksenofobii Jak np.: ostrożność -> niechęć -> wrogość -> nienawiść

Publiczność

typ zbiorowości cechujący się przestrzennym rozproszeniem oraz uczestnictwem w odbiorze tych samych treści kulturowych dzięki środkom masowego przekazu. Ze względu na możliwość powtórzenia identycznego komunikatu w mass-mediach, członkowie publiczności nie muszą uczestniczyć w tym samym czasie w ich przyjmowaniu. Osoby wchodzące w skład publiczności nie muszą znać się wzajemnie, choć mogą mieć poczucie przynależności do tej rozproszonej zbiorowości i identyfikować się z nią.

Katharsis

to mechanizm obronny, polegający na poczuciu oczyszczenia, ujawnieniu nieświadomych przeżyć o charakterze urazowym i usunięciu związanego z nimi napięcia emocjonalnego w procesie psychoanalizy.

Katharsis

(gr. Kódapaic - "oczyszczenie") -jedna z podstawowych kategorii antycznej tragedii. Sprecyzował je i utrwalił Arystoteles w swej Poetyce w rozdziale VI o tragedii. Uznał on, że celem sztuki jest wzbudzenie u widza uczuć litości i trwogi, aby przez to oczyścić jego umysł z tych doznań, co rozumiano jako rozładowanie uczuć. IVXX w. ponownie wzrosło zainteresowanie nią dzięki psychoanalizie. Według nowszych interpretacji istota katharsis polega na tym, że odbiorca, odczuwając litość i trwogę, bunt i cierpienie, dochodzi do zrozumienia tajemnicy losu, do pogodzenia się z nim, a także ze zbiorową mądrością i doświadczeniem.

Kanon (sztuka)

zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego, lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze.

Najstarszy i najdłużej obowiązujący był kanon sztuki starożytnego Egiptu. W starożytnym Egipcie miał znaczenie religijne i polityczne. Określał ściśle sposób obrazowania człowieka zależnie od hierarchii społecznej. Kanon egipski regulował zasady w malarstwie, rzeźbie i

• 1810 - sekularyzacja majątków klasztornych na terytorium ówczesnego Królestwa

Pruskiego, w tym na Śląsku

Termin sekularyzacja odnosi się także do sfer niematerialnych (jak kultura), rozumiany jako

wyjęcie spod dominującego wpływu religii i kościoła i poddanie wpływom świeckim.

Termin pochodzi odłac. saecularis - świecki.

Fundamentalizm religijny

rygorystyczne przestrzeganie zasad i norm wyznaczonych przez doktrynę religijna połączone często z narzucaniem tych zasad innym członkom społeczności niekoniecznie wyznającym tę samą religię lub przymusowym prozelityzmem.

Fundamentalizm dotykali dotyka wszystkie istniejące religie, a zwłaszcza te o spisanej lub skodyfi kowanej tradycji (religie księgi). Choć w ostatnich czasach najbardziej widoczny sta, się fundamentalizm ze świata muzułmańskiego, to nie pozbawione takich grup są także inne wielkie religie, jak chrześcijaństwo, hinduizm - czy mniejsze, jak judaizm i sinto. W przypadku dwóch czy też trzech ostatnich fundamentalizm religijny jest najczęściej powiązany także z polityczną ideologią nacjonalizmu, jako że są to de facto religie narodowe. Źródeł fundamentalizmu religijnego można upatrywać w procesach modernizacyjnych właściwych nowoczesności, prowadzących do relatywizacji wszelkich wizji świata (teza rozwinięta na gruncie polskim w książce D. Mo tak "Nowoczesność i fundamentalizm. Ruchy antymodernistyczne w chrześcijaństwie", Kraków 2002). W sytuacji kiedy religia nie stanowi już niepodważalnej legitymizacji panującego światopoglądu, pojawia się potrzeba powrotu dc prawd objawionych, redukcji możliwych znaczeń uniwersum symbolicznego, w którym jednostka się porusza. Stąd dosłowne odczytywanie tekstów świętych, negatywne waloryzownie wszelkich alternatyw wobec wyznawanych dogmatów i antyreformizm. Jednocześnie pojawia się potrzeba zaprowadzenia porządku idealnego w skali uniwersalnej, skąd wypływa polityczny aktywizm grup fundamen talistycznych.

Audytorium

(gr. auditorium) - sala wykładowa, odczytowa lub ogół słuchaczy zgromadzonych na wykładzie, odczycie, koncercie

KULTURA LUDOWA

Badania kultury ludowej znajdują się w gestii etnografii i służą poznaniu warunków życia społeczności lokalnych. Wytwory kultury ludowej wykonane zgodnie z tradycją danej społeczności stają się dorobkiem sztuki ludowej. Zdarza się, że autorzy niemający wykształcenia artystycznego odnajdują osobisty język wypowiedzi twórczej i wtedy ich wytwory zalicza się do sztuki. Dla kultury ludowej charakterystyczne są takie elementy, jak:

• typowy dla danej społeczności strój

• specyficzna architektura i zdobienie wnętrz

• działalność artystyczna oparta o tradycję i związane z nią wzornictwo tkactwo hafciarstwo garncarstwo kowalstwo malarstwo na szkle, naścienne, na meblach itp.

_j plecionkarstwo rzeźba obrzędy i obyczajowość

Socjalizacja pierwotna

składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu poprzez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej

Sekularyzacja

czyli inaczej zeświecczenie to przejęcie majątku, urzędów lub innych sfer życia publicznego spod władzy lub kontroli władzy kościelnej na rzecz władz świeckich. Używa się także terminu kasata, np. klasztorów. Najważniejsze sekularyzacje w historii państwa polskiego:

• 1525 - sekularyzacja państwa krzyżackiego (hołd pruski), które zostało przekształcone w świeckie Prusy Książęce

• 1773 - sekularyzacja szkolnictwa

filmów produkowanych w Hollywood, które to filmy przygotowywane są z myślą nie tylko o

widzach amerykańskich, ale także o widzach w krajach Trzeciego Świata.

Początki kultury masowej wiążą się z rewolucja przemysłowa, w wyniku której powstała prasa

drukarska umożliwiająca masowy druk gazet. Drugim etapem rozwoju kultury masowej było

pojawienie się radia i telewizji. Trzeci e tap łączy się zaś z pojawieniem się komputerów

osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej.

Produkty (zjawiska, wytwory) kultury masowej (popularnej): gazety, film, audycje radiowe i

telewizyjne, reklamy, powieści, piosenki, gry komputerowe, komiks, moda itp.

W Internecie możemy znaleźć strony oraz całe serwisy, które mają na celu uświadamiać, iż

kultura masowa nie jest idealnym środkiem przekazu wartości, jakie powinny być w

dzisiejszych czasach wyznawane. One też tępią traktowanie wszystkich ludzi jako jednolitej

masy intelektualnie nie wywyższającej się ponad wykreślony przez tą też kulturę poziom. Sc

również wśród nas ludzie, którzy jako jednostki przeciwstawiają się kulturze masowej: sami

tworzą to, co dla nich wartościowe, odkrywają to, co dla innych jest nieznaczne.

Produkty kultury popularnej są odłamkami prawdziwej kultury, jak na przykład muzyka typu pop

jest wytworem przejścia cywilizacji przez próg nowego tysiąclecia. Jest też muzyka, która

jest protestem skierowanym w stronę kultury masowej: punk, punk-rock, hip-hop oraz inne.

Niektórym ludziom trudno odnaleźć się w gąszczu mediów propagujących kulturę popularna

ponieważ oni sobie cenią cechy i wartości, które aktualnie tracą na znaczeniu w dobie mediów i

komputerów.

• komercjalizacja

Pojęcie to odnosić się może jednak również do innych dziedzin ludzkiej aktywności. Na przykład

komercjalizacja sztuki, gdzie jej dzieła stają się przedmiotem handlu, a sam proces twórczy

podporządkowany jest osiągnięciu zysku, co wymaga dostosowania się do potrzeb odbiorcy

(który staje się klientem), często kosztem artystycznej niezależności i jakości. Z tego powodu

komercjalizacja postrzegana bywa jako zjawisko negatywne.

Kultura ludowa to pojęcie często utożsamiane z folklorem. Mianem kultury ludowej określa się

ogół wytworów społeczności lokalnej, związanych głównie ze sztuką, językiem. Elementem

spajającym daną kulturę ludową jest wspólnota dziejowa (wspólna historia) i podobieństwo

warunków życia.

Kultura symboliczna

sfera kultury stojąca w opozycji do kultury materialnej. Często w naukach społecznych pojęcie kultury Jest zawężane do kultury symbolicznej, zaś pojęcie cywilizacji (zwanej też kulturą techniczno-użytkową) wiązane Jest z kulturą materialną. W Jej skład wchodzą takie dziedziny Jak: język, obyczaj, sztuka, magia, religia, filozofia, nauka, prawo i inne. Najistotniejszą cechą kultury symbolicznej Jest to, że Jej wytwory mogą zostać spożytkowane (użyte, skonsumowane, zrozumiane) tylko wówczas, gdy ten, kto Je wykorzystuje, rozumie takie same reguły kulturowe (konwencje), Jak twórca tych wytworów. Dzięki temu odbiorca Jest w stanie zrozumieć sens symboli zastosowanych w przekazie. Przykładowo - dla Polaka zdanie wypowiedziane w języku żulu nic nie znaczy, stanowi Jedynie zbiór dźwięków. Polak nie zrozumie sensu wypowiedzi, bo nie respektuje norm rządzących Językiem zuluskim; krócej - nie zna zuluskiego. Natomiast ten sam Polak bez większych problemów opanuje posługiwanie się wytworami cywilizacji, np. pistoletem, ponieważ w przypadku kultury techniczno-użytkowej, spożytkowanie Jej wytworów nie wymaga znajomości reguł, które doprowadziły do powstania tego wytworu (w przypadku pistoletu te reguły to prawa chemii, fizyki, matematyki). Kultura symboliczna wiąże się z zaspokajaniem potrzeb wtórnych, a więc wyższego rzędu. Jest to świat wartości, estetyki, piękna, niezależnie od Jego natury i środków wyrazu. Do jej wytworów należą w szczególności dzieła literackie, malarskie, muzyczne, teatralne, architektoniczne i, coraz częściej, elektroniczne.

Kultura masowa (kultura popularna)

typ kultury symbolicznej oparty na trzecim układzie przekazu kultury, w którym treści docierają do rozproszonej publiczności dzięki środkom masowego przekazu. Cechą charakterystyczna kultury masowej jest standaryzacja treści przekazywanych przez mass media, których zrozumienie na ogólnie wymaga zbytniego wysiłku intelektualnego. Pojęcie to odbierane zazwyczaj negatywnie z czasem zostało zastąpione pojęciem kultury popularnej. Niski poziom treści kultury masowej wyjaśnia koncepcja wspólnego mianownika: aby treści kulturowe mogły być zrozumiałe dla wszystkich, muszą być one przedstawione w najprostszej formie, nie wyrafinowanej, przez co są tak dobierane aby mogły dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Jeżeli różnice kulturowe między nimi są zbyt duże, koncepcja wspólnego mianownika zakłada, że będą jeszcze bardziej upraszczane. Przykładem mogą być np. treści

Kontrkultura

(złac. contra = 'przeciw' + kultura) - określa względnie spójną, grupę społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kulturze, próbując jednocześnie stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić zanegowaną rzeczywistość kulturową. W ten sposób może dojść do stworzenia nowej kultury - kultury alternatywnej.

Kontrkultura

to w innej definicji - niedyskursywna formacja społeczno-kulturowa, której początków w żaden sposób określić się nie da, dążąca do totalnego wyzwolenia wewnętrznego i zewnętrznego człowieka poprzez transgresyjne techniki społeczne i personalne. Charakterystycznym dla kontrkutury sposobem bytowania jest unikanie definicji oraz stosowanie "taktyki bycia niewidzialnym

Subkultura

(złac. sub - 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej ku i turę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą. Członków subkultury według socjologicznej terminologii nie można nazywać kontrspołeczeństwem, ponieważ są oni wyrazicielami jakiegoś poglądu, jakichś idei. Działają przy tym w ramach ogółu społeczeństwa. Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - np. lekarze, prawnicy, złodzieje, nauczyciele, politycy, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język, gwara środowiskowa.

W znaczeniu potocznym określa grupy młodzieży (zob. Subkultura młodzieżowa) kontestujące przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest jednak termin kontrkultura.

Repulsja

psych, odraza, awersja, abominacja, wstręt

Repulsywny

psych, wzbudzający odrazę, odpychający

SOCJOLOGIA pochodzi od filozofii społecznej. To nauka o społeczeństwie i człowieku jako osoby społecznej. Człowiek nie może żyć bez społeczeństwa, nie mógłby funkcjonować bez społeczeństwa. Początki socjologii sięgają starożytności. Wcześniej nazywała się historiozofią historią społeczną czy filozof ią społeczną. Zajmowała się człowiekiem, społeczeństwem. Termin „socjologia" został użyty po raz pierwszy w 1837 przez Augusta Comte'a (napisał historie społeczeństwa, w 4 tomie). Socjologia etymologicznie wywodzi się z dwóch słów. socialis (społeczeństwo), logos (nauka). To nauka o społeczeństwie i jego różnych strukturach. Bada człowieka. Dyscyplina naukowa, aby samodzielnie istnieć musi posiadać własne teorie i metody poznawcze (badawcze). Socjologia ukształtowała w latach 1864-1920 własną teorię socjologiczną i w tym okresie powstały metody badań społecznych. Socjologia ma swoje subdyscypliny, które badają poszczególne elementy socjologii (zoosocjologia, socjologia miasta, f itosocjologia itd).

Za twórców teorii socjologii uważa się: Emile Durkheim, Georg Simmel, Charles Cooley, Max Weber. Ci ludzie tworzyli swoje teorie na przełomie XIX wieku (1895-1920). W tym okresie tworzono warsztat badań socjologicznych.

Teoria jest to system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, w którym z pewnych naczelnych zdań tego zbioru wynikają wszystkie pozostałe zdania zbioru. Należnie zbudowana teoria nie zawiera zdań sprzecznych. Teoria jest weryfikowana podczas badań empirycznych. Każda dyscyplina naukowa, w tym socjologia dzieli się na ogólna i teoretyczną. Teoria socjologiczna jest lapidarna. Według prof. Jerzego Szackiego (1975 rok -> „Elementy teorii socjologicznych") siłą socjologii jest nie abstrakcyjna doskonałość formalna budowanych przr nią teorii, lecz podejmowanie doniosłych problemów społecznych w sposób, choć trochę bardziej uporządkowany i racjonalny niż potrafi to robić myślenie potoczne. Socjologia zajmuje się także perspektywą rozwojem, prognozowaniem socjologicznym. Bada relacje interpersonalne, ale i w wielkich grupach. Wielkie grupy społeczne dzieląsię na warstwy i klasy. Na gruncie socjologii zdobycze jej wykorzystuje się na terenie socjotechniki. Socjotechnika to nauka praktyczna, inaczej inżynieria społeczna formułująca lub przygotowująca na podstawie twierdzeń (teorii, dyrektyw) jak przez oddziaływanie społeczne osiągnąć zamierzone cele (efektywnie, tanio, sprawnie, trwale).

Socjologia korzysta przede wszystkim z filozofii, ale i historii, prawa, ekonomii, psychologii, politologii. Socjologie dzielimy na ogólną i teoretyczną a subdyscypliny:socjologia miasta i

Socjologia - wykłady 1

procesów urbanizacji, wsi i rolnictwa, rodziny, wychowania, prawa, wojny, władzy, sportu, stosunków politycznych, zoosocjologia i f itosocjologia, nauki.

Socjologia ryzyka. U progu XXI wieku pojawiła się nowa subdyscyplina: socjologia ryzyka. Twórcąjej jest Urlich Beck. Coraz więcej ludzi ma trudności, frustracje i one się pogłębiają. Ryzyko jest częścią życia, życia osobistego i zawodowego. Frustracja spotyka często młodych ludzi tuż po studiach, którzy nie mogą znaleźć pracy mimo wysokiego wykształcenia, to jest już jeden stres. W komunizmie ludzie przyzwyczaili się do opiekuńczego państwa, a w kapitalizmie jest inaczej, nastawione jest na maksymalizację zysku.

Wg Becka W zaawansowanej fazie nowoczesności obserwujemy zjawisko społecznej produkcji bogactw, której towarzyszy rozwój zjawiska ryzyka, strachu. Życie w XXI wieku stało się ryzykowne. Więzi ideologiczne łączące warstwy osłabły lub wręcz zanikły. Związki zawodowe, korporacje straciły swoją dawną siłę mobilizowania społeczeństw, a instytucje zabezpieczeń społeczeństw zaczęły się rozpadać. Z jednej strony żyjemy w czasach, w których zwiększył się potencjał wolnościowy jednostki (więcej wolnego czasu), ale z drugiej strony jednostka musi coraz częściej samodzielnie podejmować decyzje. W związku z tym każdy musi przygotować się na to, że sam będzie ponosił konsekwencje złych decyzji i kroków. Każdy, szczególnie młody człowiek musi przygotować się na to, że jego życiowy plan może się nie udać (traktować jak credo).

TRADYCJE SOCJOLOGII W POLSCE.

Ogólnie socjologie dzielimy na: 1) Teoretyczną (ogólną), 2)Szczegółową(subdyscypliny). Socjologia ogólna formułuje twierdzenia ogólne dotyczące prawidłowości wykraczających poza określone dziedziny życia społecznego. Do zadań należą refleksje nad metodami badań socjologicznych. W obrębie tej socjologii wyróżnia się dwa działy. 1) teoria struktur społecznych (statyka społeczna), 2) teorie zmian społecznych (dynamika społeczna). Statyka - zajmuje się różnymi rodzajami zbiorów społecznych. Dynamika - zajmuje się zmianami społecznymi.

Socjologia w Polsce rozwinęła się po 1918 roku. Bardzo szybko się rozwijała. Powstały pierwsze katedry na uniwersytetach. W okresie międzywojennym ukształtowały się trzy szkoły socjologii: l)Szkoła poznańska: koncepcje Floriana Znanieckiego, 2)Szkoła warszawska: teorie Ludwika Krzywickiego, 3)Szkoła lwowsko- warszawska: Stefan Czarnowski, Stanisław Osowski.

Socjologia - wykłady 2

Poza Polską Bronisław Malinowski (do 1942) -> twórca funkcjonalizmu (etnosocjologii). Badał grupy etniczne na Pacyfiku, udało mu się znaleźć zaginione cywilizacje, które się rozwijały nieskażone nową cywilizacją na etapie człowieka pierwotnego. Był tam szacunek dla starszych, nie było walki o byt. Dziś egzystencja ludzka jest zagrożona.

W okresie międzywojennym pierwszy instytut socjologii, zaczęły pojawiać się gazety, pierwsza prasa („przegląd socjologiczny, „ruch prawniczy, historyczny, socjologiczny"). Wojna opóźniła rozwój. Po wojnie (w czasie stalinizmu) socjologia nazwana była nauką burżuazyjną szkodliwą powstał instytut socjologiczny nauczający marksizmu od 1949 do 1956 roku. Po 1956 po odwilży socjologia mogła się rozwijać, była to dyscyplina wolna. Powróciła do uniwersytetów, powstały nowe katedry. Socjologia mogła się rozwijać, ale wciąż uważana była za groźną. Do 1989r. poddawana była cenzurze. W 1980-1990 rozpad ZSRR. Od 1989 socjologia polska znowu zaczęła się rozwijać. Dziś powstają nowe subdyscypliny szczegółowo traktujące niektóre problemy i zagadnienia.

Podstawowe metody badań socjologicznych l)Eksperyment, 2)Obserwacja 3)Wywiad socjologiczny 4)Badania ankietowe 5)Metody dowodu próby 6)Wskaźniki i indeksy 7)Technika badań socjologicznych.Te metody to metody klasyczne, podstawowe. Metody badawcze służą doświadczeniu i praktycznej analizie zjawisk społecznych, te są zaś niezbędne do tworzenia teorii naukowych. Socjologia bada poszczególne osoby. Człowiek nie może żyć bez społeczeństwa. Żyjąc wśród społeczeństwa człowiek wchodzi w różnego rodzaju pułapki. Człowiek jest istotą rozumną nieprzewidywalną nie da się go zaprogramować, jest ciężko przewidzieć ludzkie reakcje, inaczej się zachowuje w różnych sytuacjach, kontroluje się, dostosowuje się do sytuacji, potrafi się zachować w zależności od miejsca, osoby, sytuacji. Choć czasami się zachowuje irracjonalnie. Zachowanie irracjonalne spowodowane jest chorobami, patologią rodziną złymi wzorcami, otoczeniem. Często taki człowiek nie wie, dlaczego tak postąpił, tak się zachował. Badania muszą być obiektywne. Muszą dać odpowiedź. Nie mogą być uogólnieniem ani założeniem. Nauka daje nam naukowe wyobrażenie. Badania nie mogą się opierać na sądach, własnych opiniach, na potocznej wiedzy. O naszym zachowaniu decydują pewne przesłanki. W nauce, aby dojść do sedna sprawy należy dokonać eksperymenty, doświadczenia.

Socjologia - wykłady

3

Eksperyment - jest złożoną czynnością wpływamy na zjawisko (obserwowane) zmieniając w

sposób kontrolowany warunki, w których ono przebiega, aby zaobserwować czy i jakie zmiany

nastąpią przy danych zmianach jego wykonywania. Pozwalają ustalić skutki przyczynowo

skutkowe. W socjologii eksperymentom towarzyszy obserwacja. Eksperymenty dzielimy na:

laboratoryjne (rzadko stosowane), terenowe.

Na gruncie socjologii jest też eksperyment ekspost ( badamy zjawiska, które wcześniej miały

miejsce w sposób laboratoryjny).

Obserwacja - naukowa i metoda zwana obserwacja od przypadkowego oglądania rzeczywistości,

ma udzielić odpowiedzi na interesujące nas problemy. Obserwacji pod legają tyl ko zewnętrzne

zachowania ludzi i ich efekty. Nie pod legają motywy decyzji tych zachowań człowieka.

Obserwacji towarzyszy wywiad na gruncie socjologii, a także technika (ukryte kamery, podgląd

monitoring).

Wywiad socjologiczny - to coś więcej aniżeli potoczna rozmowa czy niekontrolowana

konwersacja dwóch osób. Wywiad umożliwia poznanie motywów ludzkich zachowań. To swoista

rozmowa kontrolowana dwóch osób. Często socjolog używa układu zestawu pytań.

Rodzaje wywiadów: ustny i pisemny, B) skategoryzowany (scenariusz pytań) i

nieskategoryzowany (żywiołowy), C) jawne i ukryte (anonimowe badania, niejawne) D)

indywidualne i zbiorowe (panelowy).

Socjologia jest nauką empiryczną a jej badania sapo dzień dzisiejszy rozwijane. Socjologia

jest badaniem naukowym zachowań ludzkich i układów (grup) społecznych, zatem musi posiadać

swoje metody i techniki badawcze. Polscy socjologowie już od początku XX wieku, kiedy

badania zaczęły się rozwijać, aktywnie uczestniczą w rozwijaniu metod badawczych.

Socjologowie polscy szczególny wkład wnieśli w rozwijanie i udoskonalanie metod badawczych

takich jak: l)Badania terenowe (Bronisław Malinowski, Dobrowolski) 2)Badań opartych na

dokumentach (stworzyli całą gamę metod na podstawie dokumentów. Florian Znaniecki, Józef

Hałasiński, Andrzej Wilecki), 3)Koncepcja badań teoretycznych (L Krzywicki, SM.

Osowscy).Obecnie metody i techniki badawcze rozwijają między innymi: Gostkowski, Nowak,

Sztompka, Szczepański.

Specyfika metod i technik badawczych w socjologii polega na ścisłych związkach myśli z

filozofią nauki czy też z epistemologią. Socjologowie badają: zbiory i zbiorowości społeczne,

Socjologia - wykłady

4

instytucje społeczne, procesy i zjawiska społeczne.Celem badań socjologicznych są: 1) naukowe poznanie rzeczywistości społecznej; 2) formułowanie wniosków i tez.

Efektem badań socjologicznych teoretycznych jak i empirycznych są twierdzenia o następującym charakterze: - diagnostycznym, które orzekają o istniejącym stanie faktycznym badanego zjawiska, - terapeutycznym, które dają odpowiedź na pytanie jak doprowadzić do określonych przekształceń lub zmian to, co nas interesuje; - prognostycznym, które orzekają o przyszłym stanie badanych procesów lub zjawisk społecznych. Socjologia analizuje procesy i zjawiska społeczne: l)Procesami społecznymi nazywamy r\a gruncie socjologii rozmaite, przebiegające po sobie regularnie, wzajemnie warunkujące się przeobrażenia w różnych tworach społecznych lub w życiu danego społeczeństwa 2)Zjawiskami społecznymi nazywamy wszelkie uzewnętrznione (uwidocznione) masowe wytwory współżycia oraz wzajemnego oddziaływania na siebie ludzi. Zjawiskami są między innymi opinie i postawy ludzi oraz moda, narkomania, alkoholizm. Proces badawczy w socjologii jest złożony. Żeby proces ten był efektywny musi być starannie przygotowany. Dlatego też przystępując do badań socjolog przygotowuje plan badań, który musi zawierać: l)Ustalenie problemu badawczego, specyfika i istota problemu badawczego 2)Sformułowanie hipotez (domniemanie, przypuszczenie), należy zdefiniować hipotezy, zweryfikowanie hipotez 3) Określenie danych, potrzebnych do weryfikacji zgromadzonych hipotez, 4)Ustalenie populacji, jaką należy zbadać, aby uzyskać potrzebne dane 5)Określenie metod i technik oraz narzędzi badawczych oraz zasób weryfikacji zdobytego materiału; 6)Sporządzenie harmonogramu badań; 7) Sporządzenie kosztorysu.

Badania ankietowe to metoda klasyczna. Stosuje się je najczęściej w celu przebadania bardzo dużych populacji. Polegają na swoistym typie wywiadu, mianowicie wywiadzie pisemnym, w którym istotną rolę odgrywa ankieta. Badania te wymagają sporządzenia ankiety. Wywiad może być zamknięty (test skategoryzowany, mamy do wyboru odpowiedzi) lub otwarty (musimy sami odpowiadać na pytania). Jest to system umowny, co daje pewną dozę odpowiedzi. Badania ankietowe przy pomocy ankiety są często wykorzystywane, bo są oszczędne ze względu na czas i koszty od wywiadów ustnych.

Ankieta w przeciwieństwie do kwestionariusza (wywiad ustny i pisemny) jest wypełniana przez samego zainteresowanego). Ankieta ma charakter anonimowy w badaniach ankietowych, (co

Socjologia - wykłady 5

gwarantuje duży obiektywizm). Ankieta ma tak sformułować pytania, żeby były proste i jasne, nie skomplikowane.

Badania ankietowe to swoisty wywiad w formie pisemnej, ankiety. Rola badacza w zastosowaniu badań ankietowych polega na: l)Opracowanie formułowanej ankiety, 2)Wyborze osób, które będą badane, 3)Rozprowadzenie ankiet, 4)Opracowanie i sformułowanie wniosków. Pozytywnym elementem badań ankietowych jest anonimowość. Problemem zaś może być dotarcie z ankietą do szerszego grona osób.

Ze wzglądu na rozprowadzanie ankiety: - środowiskowe (rozprowadzane przez ankietera w danym środowisku), - prasowe (zamieszczane na łamach prasy, czasopism lub też ankiety dołączone do gazety czy czasopisma), - pocztowe (badający rozprowadza takie ankiety przez pocztę na wybrany adres).Obok zalet badania ankietowe mają swoje wady, w porównaniu z wywiadem ustnym, w którym występuje bezpośrednia rozmowa z osobą (respondentem), uwzględniając charakter indywidualny. W bezpośrednich rozmowach z respondentem badający może zapisywać to, co mówimy, ale i to jak się zachowuje, w jaki sposób mówi (to, co widzi z obserwacji), czego nie mamy przy wywiadzie pisemnym (ankiecie).

Jest to najstarsza metoda badawcza. Twórcą był uczony USA George Galup (w latach 30 -> 1901-1984). Badał społeczeństwo podczas wyborów prezydenckich.

W Polsce są także specyficzne ośrodki, które badają opinię publiczną na wzór ośrodka Galupa. -w 1958 -> powstał ośrodek badania opinii społecznej; - w 1982 -> centrum badania opinii społecznej; - przy radiu, telewizji są odpowiednie ośrodki badające obieralność konkretnych, nadawanych programów. Jeżeli możemy poddać badaniu wszystkich osobników to badania te są całościowe, to jest możliwe, gdy niewielka liczba. Ale często mamy do czynienia z bardzo dużą liczbą i nie można zrobić badań całościowych, tylko reprezentatywne. Obejmują one część społeczeństwa i to nazywamy próbką reprezentatywną próbach losowych. Prowadzone sana wszystkich klasach, reprezentantach danych klas, grup, środowisk. Sąróżne metody próby doboru do badań reprezentacyjnych: mogą to być dobór losowy, (czyli losujemy), dobór kwotowy, może być metoda mierzona lub oparta na rachunku prawdopodobieństwa.

Socjologia - wykłady

6

SATYSFAKCJA SPOŁECZNA (łac. Stratum = warstwa)

Inaczej uwarstwienie, rozwarstwienie, zróżnicowanie społeczne. Mów o asymetriach społecznych. O zróżnicowaniu społecznym może decydować majątek, urodzenie, (w jakim środowisku?), Status społeczny. Tak jest w Indiach (kastry), bo w Polsce już nie ma takiej sytuacji, nie ma takiego zróżnicowania. Zróżnicowanie nie musi być ze względu na pochodzenie, ale wykonywany zawód, posiadane wykształcenie, ale to nie zawsze idzie w parze. STRATYFIKACJA (stratum = uwarstwienie, rozwarstwienie)

To nie to samo, co zróżnicowanie, podział. Zróżnicowanie jest bardzo dynamiczne. Oznacza albo awans albo degradacje społeczną. Występowało od najdawniejszych czasów. STRATYFIKACJA SPOŁECZNA nazywany jest tak podział społeczeństwa na takie kategorie, na których przynależenie nie daje pozycję wyżej lub niżej, korzystniejszą lub mniej korzystniejszą dającą podstawę do uzależnienia od siebie ludzi innych kategorii. Stratyfikacja jest wszędzie, niezależnie od ustroju, władz, jest w każdym państwie, czyli we wszystkich państwach mamy do czynienia ze stratyfikacją społeczną zróżnicowaniem warstwowo - klasowo - społecznym. We współczesnym świecie występują zróżnicowania ze względu na wykształcenie, dostęp do władzy, urzędów, dostęp do dóbr kultury, majątku, poziomu egzystencji. W różnych państwach z różnym nasileniem. Przejście z jednej kategorii podziału stratyf ikacyjnego jest określane jako awans społeczny lub jako degradacja (z jednej kategorii do drugiej). Zmienia się wraz z tym status i prestiż społeczny. Podział stratyf ikacyjny może być związany z przynależnością osoby do różnych grup społecznych, których członkostwo mobilizuje (jest cenione wysoko lub nisko). Między ludźmi, osobami, grupami społecznymi mogą występować różnice społeczne istotne oraz różnice o mniejszym znaczeniu. Możemy mówić o różnicach między ludźmi pod wieloma względami, a główne czynniki stratyf i kacy jne to m.in.: dochody, majątek (bogactwo deprymuje wykształcenie), zawód, zajmowane stanowisko, zdobyte wykształcenie, styl życia, pochodzenie społeczne. Z reguły pochodzenie z warstw wyższych jest bardziej cenione i może stanowić o wyższej zamożności. O tym świadczą próby wynoszenia się, nowobogaccy, wynoszenie ponad status, jaki naprawdę się posiada. Jest to proces mobilizacyjny, mobilitacji (bogactwo potwierdzić pochodzeniem) sztuczna nobilitacja. Dziś podziały nie są tak ważne jak dawniej. W niektórych społeczeństwach i państwach czynnikami

Socjologia - wykłady

7

stratyf ikacyjnymi są: pochodzenie etniczne i wyznanie religijne. Te czynniki często prowadzą do wojen, konfliktów, waśni.

W społeczeństwie wystękuje zjawisko zwane DEKOMPOZYCJA, są to rozbieżności czynników, stratyf i kacyjnych gdy jednostka sytuuje się wysoko ze względu na jeden czynnik, a nisko ze względu na inne (występuje i jest związane z dochodami i wykształceniem, jakie posiada dana osoba). Należy odróżnić termin stratyfikacja społeczna (tzw. Zróżnicowanie społeczne) od terminu podział społeczny. Stratyfikacja to zróżnicowanie społeczeństwa jako całości pod względem dochodów, wykształcenia, prestiżu, zawodu, pozycji społecznej. Zaś podział społeczny to różnice warstwowo - klasowe (różnice w dużym społeczeństwie w dostępie do władzy, stanowisk, różnice wywołujące konflikty społeczne). Podział społeczny nie jest systemem sformalizowanym. Czynnikiem przesądzającym o przynależności do danej grupy, klasy jest czynnik ekonomiczny, czyli położenie.

Podział na klasy w danym społeczeństwie jest tak zwanym podziałem podstawowym, to znaczy, że wszystkie inne podziały mają znaczenie ze względu na ten podział.

Przez klasę społeczną (np.: robotniczą chłopską) rozumiemy pewne wielkie zbiorowiska czy skupiska społeczne odróżniające się od innych interesem ekonomicznym.

Obecnie w narodzie Polskim podobnie jak w społeczeństwach innych państw są dwie podstawowe klasy: robotnicza i chłopska oraz warstwa inteligencji. Przed wojną (do 1939 r.) takimi klasami były klasa burżuazyjna (kapitalistyczna) oraz klasa właścicieli ziemskich zwana „obszernikami" oraz klasa robotnicza (pracownicy fizyczni, robotnicy najemni). Podział klasowy ulega ewolucyjnym zmianom, chociaż skutki tych podziałów w mniejszym lub większym stopniu dają o sobie znać. Podziały ulegają zatarciu. Aktualnie w Polsce (od obalenia komunizmu) ukształtowały się dwie klasy społeczne: robotnicza i chłopska. Oprócz nich dziś są liczne warstwy społeczne: inteligencji, pracowników umysłowych, rządząca, prywatnych producentów i handlowców, spółdzielców, sprzedawców ulicznych.

Warstwa społeczna - wyróżniamy w znaczeniu: zbiór ludzi wyodrębniony z części społeczeństwa, spośród innych, którzy znajdują się pod względem statusu życiowego na różnych poziomach (np.: zarobku, wykształcenia, zawodu). Warstwa społeczna to również świadoma swojej odrębności grupa osób tworząca bariery oddzielające ja.od innych warstw. W tym znaczeniu warstwa nie jest, więc sztuczną konstrukcją badawczą istnieje obok innych warstw w środowisku. Oprócz klas, warstw mamy też grupy społeczne.

Socjologia - wykłady 8

Grupa społeczna - jest to pewna liczba osób (najmniej 3) połączonych, powiązanych systemem rachunków, stosunków uregulowanych przez instytucje posiadające wspólne wartości i oddzielonych od innych społeczności. Ludzi należących do określonej grupy łączy więź społeczna, wspólne zainteresowania, wyobrażenia i przekonania na temat własnej grupy, ale też określony styl bycia.

Można wyodrębnić grupy: Grupy wielkie (naród), grupy małe (rodzina).Grupy formalne (grupa przyjaciół, klasa, poddziały wojskowe), grupy nieformalne (klika, banda, mafia). Grupy pierwotne (grupy rówieśników), grupy wtórne (ludzie we wzajemnych stosunkach ze względu na sprawy służbowe).

Każda jednostka może należeć do kilku różnych grup, ale są też osoby wyeliminowane lub alienujące się nienależące do żadnej grupy. Alienacja to próba wyodrębnienia się. Innym zjawiskiem jest izolacja tzn. inni nas odtrącają. Jest to tzw. Świadome izolowanie jednostki

INDUSTRIALIZACJA I URBANIZACJA

Te procesy są ciągłe. Mają skutki pozytywne jak i negatywne.

Dziś na świecie mamy ponad 280 miast, a w nich 1 min. Ludności. W 1992 było ich 83 szacuje się

ze 2015 roku liczba miast podwoiła się. W 1950 roku jedynym miastem na świecie, które miało

ponad 10 milionów ludności był Nowy Jork. Dziś jest ich więcej.

Industrializacja - to rozwój państw w kierunku przemysłowym. Zaczęła się w XIX wieku. Kiedy

rozwijał się kapitalizm rozwijał się przemysł. Przemysł pociqgnał za sobą rozwój miast. Między

industrializacja a urbanizacją jest sprężenie zwrotne.

Industrializacja i urbanizacja to procesy o charakterze ekonomicznym i społecznym.

Migracje: Przemysłowe. Ze wsi do miast. Z miast do wsi. Polityczne i ekonomiczne (w

poszukiwaniu pracy). Polityczne migracje lub migracje, gdy wyjeżdżają z powodów politycznych.

Ruchliwość społeczna - to nie tylko zmiana miejsca zamieszkania, ale także zawodu. Wywołują

ją urbanizacja i industrializacja. To również awans bądź degradacja społeczna, to zmiana klasy

bądź warstwy społecznej. Urbanizacji i industrializacja wywołują zmiany w strukturze klasowej

społeczeństw. Mają zatem klasowo i warstwowo twórczy.

Patologie społeczne są to powodowane przez urbanizacje i industrializacje (negatywne skutki

tych procesów). Może być spowodowana anonimowością jaka panuje w wielkich blokowiskach.

Ale i alienacja może być powodem patologii. W Polsce procesy urbanizacji jak i industrializacji

Socjologia - wykłady 9

w czasie zaborów były opóźnione. Polska była wtedy rezerwatem taniej siły roboczej. W 1918 roku dopiero nastąpiło odbicie od dna. Ale na dobrą sprawą procesy te zaczęły się po okresie wojennym.

Etapy industrializacji: Lata trzy letniego planu odbudowy gospodarczej Polski -> odbudowa PKB z 1914 roku. lata realizacji sześcioletniego planu budowy przemysłu w Polsce („industrializacja") 1950-1955.

Industrializacja i urbanizacja (procesy) przekształciły strukturę społeczną w Polsce po II Wojnie Światowej. Przed II Wojną Światowa 5% ludności Polski mieszkało na wsi. Dziś te proporcje się zmieniły, 68% mieszka w miastach. Dziś PKB w 70-80% tworzony jest przez małe przedsiębiorstwa. Jest to kraj przemysłowo- rolniczy. 30%Polaków jeszcze działa w rolnictwie. Przyrost naturalny w ostatnich 15 latach bardzo się zmniejszył z powodu braku pieniędzy, odpowiedniej sytuacji finansowej. Wyższe wykształcenie wśród czynnych zawodowo posiada 14% (na początku lat 90 8%) Polaków, podstawowe i niepełne podstawowe 17?o zasadnicze zawodowe 30%, średnie 4,5%.

Industrializacji nie można traktować jako niezależnego od społeczeństwa procesu rozwoju. W okresie PRL industrializacja była narzucona przez państwo, miała charakter przemysłu

Industrializacja pochodzi od łacińskiego słowa industrialni, co oznacza przemysłowy. Jest to proces uprzemysłowienia kraju (państwa), oznacza rozwój gospodarczy kraju w kierunku przemysłowym, co osiąga się przez wprowadzenie wielkoprzemysłowej gospodarki. Przemysł

rozumiemy lako proces społeczny I ekonomiczny, towarzyszy szereq przemian społecznych i

ekonomicznych, zmiany systemów szkolnych, zmiany modelów i funkcjonowania rodziny, nowe podejście do techniki. Industrializacja 1 urbanizacja pociągają zmiany o charakterze politycznym w państwie. Wzrasta znaczenie tych regionów, gdzie są wielkie zakłady. Industrializacja jest obecna od XVII wieku. Industrializacja była i jest rozwojem kraju, techniki, nauki i kultury. Decyduje o poziomie życia każdego państwa. Industrializacje nie

Socjologia - wykłady 10

należy traktować jako procesu niezależnego, oderwanego od społeczeństwa i jego potrzeb. Uprzemysłowienie musi być wprowadzane tak, aby odpowiadało potrzebom nowoczesnego państwa. Literatura przedmiotu można spotkać definicje jako procesu zmiany gospodarczych opartych głównie na rolnictwo, w której dominuje panuje produkcja dóbr i usług. Procesem industrializacji towarzyszy szereg przemian społecznych o charakterze pozytywnym, jak i negatywnym. Postępuje zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie, a wzrost w przemyśle. Uprzemysłowienie pociqga z a sobą zmiany o charakteru i funkcję rodzimy, zmiany w kształceniu, rodzinne podejście do techniki, zmiany o charakterze politycznym. Wzrasta znaczenie regionów, w których umieszczone były duże ośrodki przemysłowe. Industrializacja była zbyt kosztowna w Polsce, odbywała się kosztem całego narodu, przemawiają o tym bunty i kryzysy, zrywy (czerwiec 1956, 1970 „kryzys grudniowy", 1976 podwyżka cen, lepsze warunki, 1980) Industrializacja do roku 1989 dawała przyrost przemysłu' ciężkiego do układu warsztatowego, a to prowadzi do niskiej konsumpcji, i rozbudowy biurokracji. Polska industrializacja do roku 1989 kierowana przez partie powodowała, że system polityczny odgrywał decydującą rolę do systemu ekonomicznego.

Industrializacja prowadziła do braku rozbudowy infrastruktury. Industrializacja ma też wpływ degradacje środowiska. Uprzemysłowienie wraz z ewolucją kulturową świata miało duże znaczenie, przyczyniło się do awansu społecznego. Skutkami industrializacji jest też urbanizacja (szybki rozwój ośrodków miejskich, od łacińskiego urbanos- miejski). Jest to tworzenie nowych miast, ale i wzrost liczby ludności miast w stosunku do ludności wiejskiej. Zatem często te procesy są razem analizowane. Urbanizacja dokonuje się poprzez". Migracje z wsi do miast, Procesów industrializacji, Nadawania praw miejskich wsiom, Zmiana granic, Rozbudowa miast, Przyłączanie wsi do miast. Pociąga za sobą urbanizacja dezintegracje, zaburzenie psychiczne. Doszły nowe patologie społeczne np. narkomania Do roku 1989 było 36% samobójstw na Węgrzech. W końcu lat 90 odbierało sobie życie 100 osób w każdym miesiącu (tak było w Polsce), ale w 1991 wzrosła ta liczba czterokrotnie, dziś już jest 1O krotnie większa. Powstały też z tego tak zwane choroby XXI wieku.

KULTURA

Kultura jest bardzo ważna w kształtowaniu się narodu. Kształtowanie się narodu to proces

długotrwały. Kultura i historia tworzy pewien skarbiec, którą naród się szczyci.

Socjologia-wykłady 11

Kosmopolici- nie przywiązują uwagi, do jakiego narodu należą. Najczęściej, gdy osoba jest

mieszanego pochodzenia. Godność, honor to pewne wartości.

Kulturą można różnie interpretować. Kształtuje się wraz z tworzeniem narodu. Ale dziś też

jest obecna kultura masowa wynikająca z rozwoju technicznego. Jest ona płytka, przeznaczona

dla każdego z nas.

Są.różne typy kultury. Ale mamy też subkultury(np. więzienia)

Kultura (lać. Kultur- coś, co się uprawia, pielęgnuje)analogicznie we francuskim- wykształcenie,

dorobek, zaś w angielskim- dorobek zbiory społeczeństwa, w niemieckim to znaczy wartości,

idee; w polskim jest rozpatrywana w szerszym aspekcie( wytwór duchowy lub materialny

Socjologia - wykłady 12

człowieka, w przeciwieństwie do tego, co jest dorobkiem kultury lub w węższym sensie (

TYPY KULTUR: l)Kultura narodowa 2)Masowa 3)Kontrkultura 4)Subkultura 5)Symboliczna 6)Pop kultura

KULTURA NARODOWA- Całokształt wytworów materialnych i niematerialnych, zwyczajów, norm społecznych, wartości i wzory ludzi mieszkających na terytorium danego kraju. To, co człowiek stworzył np. język, obyczaje, tworzenie świadomości narodowej, historia. Każdy naród ma swoja kulturę, historię, wpływ kultury na system wartości.

Kultura masowa stanowi specyficzny rodzaj kultury, kultura wolnego czasu determinowana rozwojem techniki i środków masowego przekazu. Pewna całość treści, na które składają się informacje, obrazy, utwory muzyczne, które są upowszechniane za pomocą prasy, radia, TV. Kultury masowej nie można utożsamiać z kulturą narodową. Kultura masowa jest fenomenem XX wieku. Kultura masowa według prof. Ostrowskiej obejmuje zjawiska estetyczne, intelektualne, zabawowo-rozrywkowe działalności ludzkiej. KM związana jest z oddziaływaniem środków masowego przekazu. Szybko dociera do przeciętnego odbiorcy. Subkultura to różnego rodzaju prądy, modyfikacje kultury narodowej i masowej w danym społeczeństwie. Jest związana z grupami, grupami niesformalizowanymi. Powstaje zazwyczaj wśród młodych ludzi, ale i także wśród inteligentów, więźniów, żołnierzy. Subkultura lub inaczej podkultura występuje w każdym społeczeństwie, bo są tam małe grupy (np. wiejska, studencka, folkloru śpiewanego). Jest odzwierciedleniem swoistych wartości, norm społecznych i wzorców zachowań. Na nią składają się pewne elementy kultury narodowej jak i masowej oraz spontaniczne postawy w grupie, normy, wartości. Mogą występować nie tylko w grupach więziennych, ale także innych. Oprócz subkultury występuje kontrkultura. Jest ona charakterystyczna dla małych zbiorowości, które przeciwstawiają się powszechnie wyznawanym wzorom, wzorcom i wartością. Jest właściwa dla grup i kręgów społecznych najczęściej wśród młodzieży udzielających się w protestach, buntach politycznych lub obyczajowych. Jest też w sztuce i literaturze. Wynika również z buntu przeciwko powszechnym wartością i normom. Dziś subkultura jest nijaka, artyści są szybko zapominani, wulgarny język odstrasza. tAa ona charakter żywiołowy i butny, cynizm, bandytyzm, próbę zwrócenia uwagi na siebie. Kultura symboliczna to wytwory, które maja znaczenie symboliczne, lub same są symbolem. W społeczeństwach postindustrialnych jest to kultura narcyzmu (lata 60 w USA) polega na swoistym zapatrzeniu się w siebie. Jest to określona postawa społeczna, polegająca na

Socjologia - wykłady 13

angażowaniu się tylko w swoje sprawy, a nie patrzenia r\a sprawy narodowe. Są to zachowania dewiacyjne. Jest to swoiste zaburzenie osobowości, choroba psychologiczna. Przejawia się np. wśród polityków. ZYCIE SPOŁECZNE

Uczestnictwo w kulturze może być pojmowane dwojako: a) jako przyswajanie treści kultury masowej. B) jako przyswajanie sobie treści książek, filmów, przedstawień, wystaw, koncertów, -poprzez tworzenie lub przyswajanie wartości, wzorów i norm społecznych, obyczajów, uprawianie hobby lub amatorskiej twórczości.

• przyswajanie zwyczajów

• poprzez głębokie studia teatru, oper, podróże.

Naród tworzy życie kulturalne, narodowe. Naród tworząc własną kulturę pozwala mu trwać. To język historia, obyczaje, tradycje, zwyczaj, święta narodowe, świadomość narodowa

Społeczeństwa.Kultura pozwala przetrwać ciężkie chwile dla narodu (wojna, strata suwerenności).. Uczestnictwo w kulturze odzwierciedla stan ducha.

Udział w kulturze jest ograniczany. Wtedy zastępujemy to środkami masowego przekazu. Wyposażenie gospodarstw domowych (Polska) komputer (1989) - 7,7%, dziś 37%, T kolorowy`89 - 80%, dziś 97%, radio `89 - 80%, dziś 99%, Internet `89 - 0%, dziś 60%

Aktualna kondycja Polaków

Zanika uczestnictwo społeczeństwa z życiu kulturalnym Polaków. Rodzinne uczestnictwo w

kulturze. Indywidualizacja życia kulturalnego.

Co to znaczy być kulturalnym?

Każdy jest wychowywany na kulturalnego człowieka. To taka osoba, która budzi szacunek,

potrafi, się zachować w każdej sytuacji. Jan Paweł II w 1980 roku na posiedzeniu UNESCO

podkreślił, ze człowiek i tylko człowiek jest twórcą kultury, człowiek i tylko człowiek się w niej utwierdza. Ma wpływ na zachowania. Kształtuje nasz charakter, nasze zachowanie. Można to rozumieć w dwojaki sposób: 1) na podstawie teorii - czym się charakteryzuje, cechy. 2) Pytając przedstawicieli danego społeczeństwa, kogo uważają za człowieka kulturalnego, jak się zachowuje,

jaKie ma cechy.

Polacy za człowieka kulturalnego uważają 98% - zachowuje się właściwie w towarzystwie,

Osoba, która dobrze i mądrze mówi, dobrze się zachowuje, dużo umie, dużo wie, która dużo

czyta, zna języki obce, wrażliwa na przyrodę, zna się na sztuce, chodzi do kina i teatru

14

W płaszczyźnie teoretycznej to osoba uznająca za swoje najbardziej cenione w społeczności wartości, wzory, normy, dostosowująca swoje zachowanie do nich, wykorzystująca umiejętności twórczego spożytkowania dorobku kulturalnego, oraz skłaniająca inny za pomocą swojego przykładu do zachowań godnych szacunku. Kultura, na co dzień jest coraz niższa. Teraz widoczne jest chamstwo, prymitywizm, bezczelność.

Socjologia wychowania

Według Floriana Znamięckiego istotą wychowania jest działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik (człowiek), będący kandydatem na członka grupy społecznej, której zadaniem jest przygotowanie tego osobnika (człowieka) do stanowiska pełnego członka społeczności.

Wychowanie podobnie jak kultura jest procesem towarzyszącym człowiekowi przez całe jego życie. Jest to działanie ludzkie bardzo doniosłe, ale i trudne.

Celem wychowania jest przygotowanie osobnika (człowieka) do życia w społeczeństwie. Proces wychowawczy ma na celu przystosowanie osobnika (człowieka) do bycia w danym społeczeństwie. Role wychowania: Zapewnia ciągłość tradycji narodowych, religijnych i ideologicznych itd., Służy rozwijaniu uzdolnień i umiejętności człowieka., Uczy rozwiązywania sytuacji konfliktowych., Przygotowuje do aktywnego i kreatywnego udziału jednostki w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym itd., Sprzyja kształtowaniu się pożądanych potrzeb społecznych i emocjonalnych., Stwarza nawyki kulturowe., Kształtuje gusta i upodobania. Aby wychowanie było skuteczne musi spełniać następujące warunki^-., Wychowanie musi być to działaniem świadomym, Osoba wychowująca musi wiedzieć, co to znaczy wychowywać. Osoba wychowująca musi uwzględnić znajomość kultury danego społeczeństwa. Wychowanie musi prowadzić do emocjonalnego przywiązania wychowanków do powszechnie uznawanych norm społecznych. Metody wychowania muszą być adekwatne do psychiki wychowanka i czynić go samodzielnym i podmiotowo aktywnym obywatelem.

Do niedawna jeszcze myślano, że wychowanie powinno się ograniczać do adaptacji środowiska.Wychowanie jest niemal tożsame z procesem socjalizacji. Socjalizacja - to proces, w którym jednostka uczy się uczestnictwa w danym społeczeństwie. A zatem wychowanie można też nazwać inaczej socjalizacją. Bo przecież wychowanie to wszelkie zjawiska związane z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na osobnika (człowieka),

Socjologia - wykłady 15

kształtujące jego osobowość. Ale wychowanie oznacza też oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup, co oznacza celową interwencją w jej przebieg. Pewne instytucje też potraf iąwychowywać człowieka. Wychowanie dokonuje się w związku z działalnością takich instytucji jak na przykład szkoła, Kościół, czy też poprzez środki masowego przekazu, instytucji kulturowych, organizacji społecznych. Ale

szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie, choć jej rola podlega we współczesnych społeczeństwach daleko idącym przeobrażeniom. Wiąże się to zarówno ze zmianami modelu rodziny, jak i ze wzrostem siły oddziaływania innych instytucji społecznych (obowiązkowa edukacja szkolna, w ostatnich latach - silny wpływ elektronicznej kultury masowej). Np. szkoła jest zarówno instytucją edukacyjną, ale i wychowawczą, zatem powinna kształcić, i wychowywać. Powinna rozwijać w osobniku (człowieku) predyspozycje. W szkole muszą być stosunki partnerskie między nauczycielem a uczniem, ale mimo wszystko musi być zachodząca hierarchia. Kościół też jest instytucją wychowującą osobnika (człowiek), ale wychowuje go w aspekcie moalnym,

mówi, co jest dobre, a co złe. Rodzina z kolei jest

instytucją wychowującą osobnika (człowieka). Rodzina to dwie lub więcej osób razem żyjących powiązanych więzią krwi, małżeństwa lub adopcji.

To grupa osób powiązanych więzią małżeńską

krwi lub adopcji. Rodzina jest grupą złożoną z osób Stosunkiem małżeńskim lub rodzicielskim. Tb grupa pierwotna. Rodzina jest czymś wyjątkowym i niezastąpionym. To podstawa Społeczności, która odgrywa ważną rolę w wychowaniu. Ale obecnie rodzina przechodzi kryzys. Funkcja rodziny: Utrzymanie ciągłości biologicznej i kulturalnej. Zapewnienie pozycji dzieciom. Zaspokojenie potrzeb emocjonalnych. Sprawowanie kontroli nad zachowaniem swoich członków. Funkcja seksualna. Funkcja ekonomiczna. Funkcja opiekuńcza. Funkcja towarzyska. Na proces wychowania w rodzinie mają istotny wpływ dwa podstawowe elementy: naśladownictwo i przyjęty przez rodziców wzór wychowanka. W procesie wychowawczym istotna rolę odgrywa również konsekwencja i egzekwowanie praw i obowiązków od wychowanka. Ale za to wykształcenie rodziców nie ma wpływu na wychowanie dzieci. Podobnie jest z praktyką religijną Bo przecież praktyka religijna wcale nie oznacza, że będzie się dobrym człowiekiem w społeczeństwie. Środki masowego przekazu odgrywają bardzo ważną i dużą rolę w procesie wychowawczym. Często one zastępują rodzinę, gdy dziecko jest osamotnione, najczęściej w rodzinach rozbitych i bardzo bogatych. Ale nie znaczy to, że

odgrywają one tylko rolę negatywną, bo mogą mieć też pozytywny wpływ na człowieka, ale przy

Socjologia - wykłady 16

odpowiedniej kontroli i selekcji treści. Problem selektywności i motywacja również odgrywa istotną rolę w wychowaniu osobnika (człowieka). Motywacja polega na ukierunkowaniu i podtrzymaniu aktywności człowieka aż do osiągnięcia celu. Osobowość i postawy społeczne

Trzeba się zastanowić czy osobowość dziedziczymy w procesie genetycznym, czy też może nabywamy ją z wiekiem, kształtujemy w zależności od naszych zachowań? Otóż człowiek rodzi się z pewną osobowością ale z wiekiem ją kształtuje. Osobowość to też temperament, czyli to, czym się kierujemy w naszym zachowaniu. OSOBOWOSC jest to właściwy, dany jednostce, utrwalony zespół cech psychicznych i emocjonalnych, a także dążeń i przekonań. Dążenia wynikają z naszego przekonania, naszej moralności. Znajomość cech osobowościowych, zwłaszcza własnych, pozwala nam kierować swoim zachowaniem oraz stosunkiem do drugiego człowieka. Osobowość źle ukształtowana może być przekleństwem dla człowieka. Rdzeniem osobowości u człowieka jest poczucie własnego „JA" jako odrębnego od otoczenia zachowującego trwałość i jednostkowy byt. Tak zwane „JA" to jaźń, która kształtuje się i determinuje nasze zachowania. Jaźń (osobowość człowieka) kształtuje się w stałym kontakcie z innymi osobnikami i przy znacznym ograniczeniu tego kontaktu proces kształtowania się jaźni ulega deformacji. W tworzeniu osobowości (charakteru) istotne jest zarówno powstanie silnych więzi z jednymi osobami, jak i przeciwstawienia się tym więzią z osobnikami (-> negatywizm u dzieci). W procesie formowania się jaźni kształtuje się tożsamość jednostki, człowiek przekonuje się, kim jest i co powinien w życiu robić. Na naszą tożsamość wpływają też rodzice, którzy pomagają nam ją kształtować. Zarówno przekonanie o sobie samym jak i przekonanie c tym jak jest się potrzebnym, są ważnymi przesłankami jego zachowań i samopoczucia. Człowiek internalizuje się to znaczy uzewnętrznia, uznaje za własne w okresie dojrzewania pewne cele, identyfikuje się z pewnymi ideałami, zachowaniami, które są dla niego właściwe.Z osobowością wiąże się też nasz sukces zawodowy lub też porażka. Bardzo ważne w procesie osiągania sukcesu jest nasz wizerunek, który jest kompletny, spójny, sugestywny, przekonywujący i adekwatny do osobowości.A oto kilka reguł ważnych dla naszej kariery i dla naszego sukcesu: Dawać ludziom szanse; Nigdy nie wolno nam mylić bogactwa z sukcesem, nie można zachłystywać się sukcesem; Nie wolno rezygnować z pracy dopóki nie mamy nowej; Musimy być wytrwali; Musimy robić swoją pracę lepiej niż inni; Musimy wykonywać pracę z entuzjazmem; Musimy być kreatywni i musimy objawiać inicjatywę w zespole; Musimy pamiętać o ważnych

Socjologia - wykłady 17

terminach; Musimy być stanowczy; Musimy mieć czas r\a tworzenie; Musimy więcej myśleć niż krytykować; Musimy być sumiennymi pracownikami (przychodzić do pracy wcześniej niż trzeba i wychodzić później niż trzeba).

Dziś mamy gospodarkę rynkową, gdzie jest duża konkurencja i rywalizacja. Aby spełnić wymogi konkurencji rynku musimy przekonywać do siebie tych, którzy decydują o naszym przyjęciu do pracy, o naszej karierze. Gdy jesteśmy przewodniczącymi, kierownikami, przełożonymi to musimy zatrudniać na stanowiska ludzi mądrzejszych od na samych, od siebie (tak się mówi). Ale też w każdej chwili musimy być przygotowani na to, ze prędzej czy później coś stracimy, musimy być otwarci na nowe osoby i nowe pomysły. Po za tym musimy również dbać o

Swój wygląd zewnętrzny I odpowiednio dostosowywać go do stanowiska. Musimy pewne cechy

nabywać, uczyć się ich, ażeby kształtować naszą osobowość, nasz charakter, naszą jaźn, nas

samych.

Cechy dobrego szefa: Dostępny dla podwładnych; Znajduje zawsze czas na ich wysłuchanie. Wciąga do współpracy, nie jest apodyktyczny, umie pracować w zespole; Ma poczucie humoru, nie gniewa się. Jest fair wobec podwładnych i ich pracy. Jest zdecydowany, nie waha się, nie jest asekurantem. Nie jest zarozumiały, przyznaje się do błędów, jest rzeczowy, twardy i odważny wobec swoich zwierzchników; jest kompetentny i wydajny; Jest pomocny: Jest cierpliwy.

Socjologia - wykłady

18

---