wykład 8

WYBRANE ZJAWISKA PAMIĘCIOWE

Pamięć zapachów/ muzyki / fleszowa

WĘCH

Zmysł węchu:

• Zmysły chemiczne (węch i smak)

• Znaczenie zmysłu węchu

- zwierzęta makrosomatyczne wodne, nadziemne - np. pies

- zwierzęta mikrosomatyczne latające, nadziemne, człowiek

• Zastosowanie praktyczne

- przemysł kosmetyczny

- terapia

- reklama i marketing

Wpływ zapachów na funkcjonowanie człowieka:

Millot, Brand i Moralno (2002)

• Lawenda

- działanie relaksacyjne

- pogorszenie wykonywania zadań arytmetycznych

• Lilia i mięta pieprzowa

- wzrost czynności

• Cytryna i zapachy kwiatowe -> perfumy

- poprawa wykonywania zadań poznawczych

• Efektywność zapachów przyjemnych i nieprzyjemnych

- krótsze czasy reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe w warunkach eksperymentalnych niż kontrolnych

Typologie zapachów:

• Zjawisko afektywnego kategoryzowanie bodźców zapachowych przyjemne - nieprzyjemne

• Substancje działające wyłącznie na zakończenie nerwu węchowego goździki, lawenda, anyż

• Substancje działające na nerw węchowy i trójdzielny kamfora, eukaliptus

• Substancje działające na kubki smakowe ważne u osoby, które utraciły węch

Neurofizjologia węchu:

• Analiza informacji węchowych obejmuje:

• Opuszkę węchową, pasmo węchowe, płat gruszkowaty

• Ciało migdałowate *

• Jądro przegrody

• Zespół hipokampa *

• Kora czołowa i oczodołowa

• Wzgórze i podwzgórze *

* ~emocji

Metody badania pamięci węchowej:

trudne, bo:

- zapachy są ulotne

- trudne do werbalizacji (w opisie)

- szybko ulega habituacji narząd węchu

• Próg wrażliwości węchowej

• Tolerancja zapachów

• Umiejętność różnicowania zapachów

Zapamiętywanie zapachów:

• zapamiętując zapach, zapamiętujemy obiekt, który wydziela ten zapach

sugerowanie się kolorem, a nie smakiem

• zapamiętujemy zapachy czy nazwy zapachów?

• Lawless i Engen (1977) - podwyższenie skuteczności identyfikacji (60-90%) dzięki określeniom słownym

• Lyman i McDaniel (1986) - efektywność rozpoznawania zapachów zależy od zastosowanej strategii zapamiętywania najlepiej zapamiętują ci, którzy werbalizują zapachy, potem odniesione do Ja, najgorzej Ci, co tylko wąchali

Przechowywanie zapachów:

Dade, Zatorre i Jones-Gotman (2002)

• Spadek osiągnięć w rozpoznawaniu zapachów po 24h wynosi 4-8%

• Krzywe zapominania zapachów charakteryzują się bardzo spłaszczonym kształtem

Odpamiętywanie zapachów:

UPSIT (University of Pensylwania Smell Identification Test)

• Identyfikacja 30 zapchów (40-50%) przez podawanie nazwy

• Prawidłowe rozpoznanie 70-85% zapachów, kiedy podawanie nazw słownych nie jest wymagane zapamiętywane zapchy, nie nazwy!

Rozwój pamięci węchowej:

• Pamięć węchowa noworodka:

- noworodki reagują na nieprzyjemny zapach odwróceniem głowy

- w 1 tygodniu życia dziecko jest w stanie rozpoznać po zapachu swoją matkę, z czasem zdolność ta zanika

• Dalszy rozwój pamięci węchowej zależy od częstości ekspozycji określonych bodźców

Upośledzenie węchu

65-80 lat - 50%

powyżej 80 lat - 75%

osoby nie zdają sobie sprawy z osłabienia węchu

WPŁYW MUZYKI NA PROCESY POZNAWCZE

• Ranscher, Shaw i Ky (1993)

• Wpływ muzyki Mozarta na rozumowanie przestrzenne - „efekt Mozarta” (dość słaby efekt 10-15 min.)

• Studenci, którzy przez 10 min słuchali sonaty Mozarta uzyskiwali lepsze wyniki w zadaniach przestrzennych Stanfordzkiej Skali Inteligencji niż ci, którzy przed wykonywaniem zadań przebywali w ciszy

Mechanizmy wpływu muzyki na procesy poznawcze:

• Zjawisko torowania:

• Muzyka powoduje pobudzenie prawej półkuli, której aktywizacja jest niezbędna do wykonania zadań przestrzennych (u muzyków - aktywizacja lewej półkuli! brak efektu Mozarta)

• Modulowanie nastroju przez muzykę:

• Pod wpływem muzyki zmienia się nastrój odbiorcy, a więc i poziom pobudzenia korowego,….

• Wzmożone wydzielanie dopaminy…

• Poziom koncentracji uwagi (dość kontrowersyjne):

• Poziom wykonania Testu Uwagi przy muzyce i w ciszy, odpowiednio 184 pkt i 164 pkt

• Nastawienie badanych:

• Wpływ oczekiwań osób badanych

• Wpływ przekonań na temat wpływu muzyki na procesy poznawcze

Wpływ muzyki na pamięć:

• Muzyka niezwiązana z przyswajanym materiałem poprzedza uczenie się

• Muzyka stanowi tło zapamiętywania

• Efekt kontekstu

• Zapamiętywanie słów wraz z linią melodyjną uczenie się piosenek

• Ćwiczenie muzyki a efektywność pamięci

Bezpośredniość wpływu muzyki na pamięć:

Sugestopedia - metoda uczenia się języka obcego

• Koncert aktywny

- uczeń czyta materiał tekstowy, jednocześnie słucha lektora czytającego ten sam tekst w rytm muzyki

• Koncert bierny

- uczeń ponownie słucha głosu lektora czytającego tekst, tym razem na tle muzyki barokowej

Muzyka jako tło zadania pamięciowego:

• Efektywność zapamiętywania list słów prezentowanych na tle muzyki jest zależna zarówno od rodzaju muzyki, jak i sposobu pomiaru efektów pamięciowych

• Większy wpływ w badaniach indywidualnych niż grupowych

• Zgodność warunków zapamiętywania i odpamiętywania

Muzyka jako kontekst zadania pamięciowego:

• Efekt kontekstu

• Ułatwienie odpamiętywania wcześniej wyuczonego materiału dzięki stworzeniu warunków podobnych do tych, jakie panowały podczas zapamiętywania

• Balch, Bowman i Mohler (1992)

• Zapamiętywanie słów

• Cztery rodzaje muzyki: szybka i wolna muzyka klasyczna, szybki i wolny jazz brak wpływu tempa

• Odpamiętywanie bezpośrednie i odroczone (odroczone mniejszy efekt)

Uczenie się piosenek:

E. Zwolińska (1997)

• Uczenie się tekstów wierszy

• W 1 grupie wiersze z linią melodyczną

• Trzykrotnie sprawdzanie stopnia zapamiętywania

• Wyższe wyniki w grupie z linią melodyczną

• Dlaczego muzyka pomaga zapamiętywać słowa?

• Rytm melodii jest ściśle związany z rozłożonymi w tekście akcentami, podkreśla rytm słów

• Nastrój melodii zgodny z nastrojem tekstu

Czy muzycy mają lepszą pamięć?

Chan, Ho i Cheung (1998)

Osiągnięcia pamięciowe osób, które nigdy ni pobierały lekcji gry na instrumentach i osiągnięcia osób, które do 12 roku życia przynajmniej przez 6 lat grały na jakimś instrumencie

• Grupa muzyczna wyższe wyniki w zakresie pamięci werbalnej

zastrzeżenie: pamięć lepiej wyćwiczona, bo być może więcej doświadczeń edukacyjnych (szkoła muzyczna)

• Muzycy potrafiący komponować i improwizować / grać / kontrolna

grupy komponować i improwizować / grać lepsze od kontrolnej; brak różnic pomiędzy grupami eksperymentalnym; ostatecznie większe zdolności muzyczne brak wpływu na pamięć

• Uczenie się grania na instrumencie

lepsze wyniki w rozwiązywaniu zadań pamięciowych

PAMIĘĆ FLESZOWA

„ (…) zwana także „efektem lampy błyskowej” jest szczególnym rodzajem pamięci autobiograficznej. Oznacza niezwykle żywe, wyraźne, nasycone opisami spostrzeżeń (głównie wzrokowych), trwałe, dostępne i bardzo szczegółowe wspomnienia dotyczące ważnych, emocjonalnych zdarzeń, które mają dla jednostki istotne konsekwencje (…)”

(Słownik Psychologiczny, 2005)

Hipoteza Browna i Kulika:

• Okoliczności otrzymania niespodziewanej i ważnej wiadomości (np. zabójstwo Kennedy'ego, atak na WTC)

Czy pamiętasz, gdzie byłeś, kiedy dowiedziałeś się o…?

• Kategorie kanoniczne (musi je zawierać wspomnienie, aby było fleszowe):

- informacje o miejscu

- bieżąca aktywność

- osoby towarzyszące

- reakcje emocjonalne

- konsekwencje

• Wspomnienia fleszowe stanowią oddzielny rodzaj pamięci, związany ze specjalnym serwomechanizmem („teraz zapisuj” )

- znaczenie społeczne / osobiste

- konsekwencje

- zaskoczenie

wg Browna i Kulika nie podlegają zniekształceniom i brakom w czasie

Weryfikacja teorii:

• Warunki inicjujące wspomnienia fleszowe

• Zaskoczenie

• Pamięć fleszowa może dotyczyć wydarzeń oczekiwanych i nie zaskakujących (otwarta metoda - osoby same mogły wybrać osobiste znaczenie, np. studniówka)

• Konsekwencje

• Problemy z możliwością oceny na etapie zapamiętywania

• Ważność wydarzeń

• Zwiększa liczbę powtórzeń ( powtórzeń a nie specjalny mechanizm)

• Znaczenie społeczne / osobiste

• Żywość i wyrazistość wspomnień fleszowych potwierdzenie

• Obecność wyobrażeń wzrokowych podczas przypominania

• Wyobrażenia wzrokowe a pewność w prawdziwości własnych wspomnień (błędna, zmieniają się)

• Perspektywa podmiotu (świeże wspomnienia) / perspektywa obserwatora (dalsze)

wspomnienia fleszowe zawsze z perspektywy podmiotu!

• Trwałość i szczegółowość wspomnień fleszowych obalone

• Brak jasnej definicji, które szczegóły należy uznać za niezwykłe\

• Zniekształcenia pamięciowe ludzi

Współczesne wyjaśnienia pamięci fleszowej:

1) Conway i współpracownicy (1994)

• za pamięć fleszową odpowiadać 3 procesy:

- aktywizacja wcześniejszej wiedzy

- ocena zdarzenia w kategoriach znaczenia osobistego

- reakcja afektywna

2) Finkenauer i współpracownicy (1998)

• czynniki społeczne

- dzielenie się emocjonalnymi wspomnieniami

- rola powtórzeń

• proces poznawczej oceny zdarzenia

- nowość, znaczenie osobiste, zaskoczenie

• proces emocjonalny

3) Brewer (1992)

• odbiór informacji o wydarzeniu, a nie samo wydarzenie

• szczególny przypadek pamięci źródła informacji (pamięć kontekstu)

4) Wright i Gashell (1995)

• wydarzenia, których osoba doświadczyła tylko raz w życiu lub pierwsze wydarzenia zapoczątkowujące jakąś kategorię doświadczeń

• teorie schematów

- powstanie nowych struktur pamięciowych

Funkcje wspomnień fleszowych:

• ochrona zapisu zdarzeń mających dla jednostki osobiste znaczenie

• stworzenie pomostu między pamięcią autobiograficzną a historią

• organizacja struktury pamięci autobiograficznej

- punkty odniesienia

• uwiarygodnianie pamięci

- dzięki takim wspomnieniom ufamy swojej pamięci

• ukształtowanie tożsamości społecznej

4

---