13 XI 2008

SKAMANDRYCI

1. Początki grupy

2. Poetyka, elementy wspólne

3. Wielka piątka

4. Satelici

5. Skamander po Skamandrze - po rozpadzie grupy

Ad. 1 - początki grupy

• zob. J. Stradecki, W kręgu Skamandra

• I okres: 1918-20 - początki, tworzenie się grupy

• każda grupa ma 3 fazy:

1. tworzenie się grupy

2. dojrzałości

3. dezintegracji grupy

• II okres: 1920-30

• III okres - rozpad:

1. 1930 - tzw. Bereza Kartuska

2. II wś. - pełny rozpad

• początki poetyki: 1911 - juwenilia Tuwima; 1914 - juwenilia Wierzyńskiego (ich wiersze wejdą do późniejszych tomików, niedebiutanckich)

• 1916 - powstanie „Pro Arte et Studio”

• III 1918 - opublikowanie Wiosny Tuwima w „Pro Arte et Studio”

• rozłam pisma: teraz „Pro Arte” (oficjalnie Lechoń, nieformalnie Grydzewski; rezygnuje Kleiner)

• utworzenie kabaretu Pod Picadorem:

• inicjatywa naśladująca inicjatywę rosyjską (odżegnywał się od polskiej tradycji)

• działalność kabaretowa - czynnik integrujący Skamandra

• Iwaszkiewicz, Słonimski, Tuwim - czytali swoje teksty poważne

• adres: Nowy Świat 57

• 2 podhistorie:

• Mały Picador: I 1919 - Skamandryci tworzą Pod Picadorem z warszawskimi futurystami

• Duży Picador

• 1920 - Skamander jako zjawisko wspólne (już nie picadorczycy)

• tam, gdzie sie spotykali był bar mleczny, potem, w czasie istnienia kabaretu - cukierenka

Ad. 2 - poetyka, elementy wspólne

1. element łączący: odrzucenie tradycji młodopolskich (kreowanie siebie na poetę: teraz „ja w tłumie”, a nie poeta-wieszcz

• witalizm, biologizm

• niechęć do teoretyzowania - brak programu

• Staff - patronuje Skamandrytom, szczególnie Iwaszkiewiczowi

• Leśmian - bliski Skamandrytom

2. silny wpływ wzorców romantycznych

• powrót do modelu poezji zaangażowanej

• Lechoń: najbliższy poetyce romantycznej; zamilkł na całe XX-lecie; konfiskata 1920 - Karmazynowy poemat; Srebrne i czarne; etykietka: młody niespełniony

3. talentyzm

4. dążenie do poezji podporządkowanej

5. komunikatywność

Ad. 3 - wielka piątka

JULIAN TUWIM:

• „the best of” z tej piątki

• znaczenie JT wyznaczyły jego wczesne tomiki

• współczesne odczytania Skamandrytów wskazują na Iwaszkiewicza (jako największego)

• alchemia słowa - poeta słowa, nie: idei

• rozwój twórczości przedwojennej:

1. witalizm, biologizm, młodzieńczy optymizm (z 2 pierwszych tomików): Mieszkańcy, Sokrates, Czyhający na Boga

2. 1926 - przewrót majowy

• związki Skamandrytów z kręgami władzy

• gorycz, niepokój egzystencjalny

• Do generałów, Bal w operze (świat = scena; theatrum mundi; Bogiem okazuje się pieniądz)

• Do prostego człowieka: ukazał się w socjalistycznym „Robotniku” (1928); JT stroi się w piórka poety zaangażowanego; słownictwo kolokwialne; wiersz wywołał falę dyskusji i nagonkę na JT; autor naraził się na krytykę endecji - okazało się, że jest Żydem (pochodzenie żydowskie, wyznanie chrześcijańskie)

• arcydzielna twórczość dla dzieci: Ptasie radio (realia PL po przewrocie; PL autorytarna, sfaszyzowana; brak wolnych poglądów), Lokomotywa

• twórczość kabaretowa i skeczowa: Wężykiem, wężykiem (J. Kobuszewski, W. Michnikowski), Sęk (Kabaret Dudek: Wiesław Michnikowski, Antoni Dudkiewicz), Jasiu, wytłumacz Panu

• patronat: Whitman, Rimbaud

• lata 30. - zbliżenie do katastrofistów

• w niektórych wierszach zbliża się do futurystów: Słopiewnie (wiersz Słowisie) - znaczą na poziomie brzmieniowym, są niesemantyczne

• używał wulgaryzmów

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI:

• złoty medalista olimpijski za Laur olimpijski

• debiutował: 1914 Wiosna

• zbliżony poetyką do Tuwima

• zerwanie z MP, poezją jako stylem życia, psychologizmem

• wg K. Dybciaka jest to zapis zabawy

• narzucenie rzeczywistości moich zasad i mojego świata

• Laur olimpijski - tomik: sportowcy to mityczni herosi

• potem tematyka poważniejsza: bogoojczyźniana Wolność tragiczna - wolność = coś, co się wypracowuje

JAN LECHOŃ:

• Leszek Serafinowicz

• nie był Żydem, choć mu to przypisano

• od dzieciństwa - genialny poeta

• I tomik - wyszedł dzięki ojcu

• Karmazynowy poemat:

• poezja osadzona w tradycji

• stosunek poety do przeszłości: walka z nią / urok przeszłości

• dziennik z pobytu w Nowym Jorku

ANTONI SŁONIMSKI:

• Czarna wiosna

• felietonista - pisał do „Wiadomości Lit.” (w Kronikach nawiązywał do Prusa)

• wiersze:

1. tematyka parnasistowska - miejsce poety i sztuki

2. tematyka pacyfistyczna (krytykował Wittlina) → pacyfista skończony - nie uznawał żadnych wojen

3. optymistyczna historiozofia: opiera się na wierze w rozum i postęp oraz, że człowiek jest dobry (w parze z pacyfizmem)

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ:

• najbardziej odrębny poeta

• najmłodszy, pojawił się najpóźniej, przyjeżdża do W-wy z Ukrainy

• uwikłany w historię

• akrostychy - debiutancki tomik; manifest przywiązania do klasycyzmu (poezja przesycona ideami wiary w postęp)

• estetyzm - pojęcie nadrzędne:

• poezji wystarczą wartości estetyczne (mniejsze: wartości poznawcze) - dzieło ma być piękne → formalna jakość dzieła

• najmniej przenikają elementy świata zewnętrznego

• opis uczuć, przeżyć

• klasycyzm - topika

• patronat Staffa - guru do swojej śmierci

• zespolenie elementów poetyki śródziemnomorskiej i wschodniej (mistycyzm ukraiński)

• nowelista: Panny z Wilka, Brzezina

• powieści: Czerwone tarcze, Sława i chwała

• eseje: Spotkanie z książkami, Podróże do Włoch

• przyjaźnił się z Szymanowskim (libretto do Króla Rogera)

• 1 dramat

• nowelistyka:

• odsłania istnienie przeciwieństw w splocie: życie i śmierć, pierwiastek żeński i męski (uzupełnienie)

• obrazowość, muzyczność utworów

• Brzezina:

• opozycja: ciemność - jasność

• nierozerwalność obrazów

• nadrzędna rola natury - cykl życia

• estetyzm nabiera głębszych sensów

• akrostychy:

• rola sztuki: piękno prowadzi do cierpienia; piękno połączone z grozą; piękno - ocalenie przed śmiercią, ukojenie strachu

Ad. 4 - satelici

1. osoby pozostające pod wpływem poetyki Skamandra

2. osoby powiązane towarzysko

3. osoby obecne na łamach „Wiadomości Literackich” i „Skamandra”

• St. Baliński, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Liebert, Władysław Broniewski, Irena Tuwim (siostra J. Tuwima, przełożyła arcydzielnie Kubusia Puchatka)

MARIA PAWLIKOWSKA-JASNORZEWSKA:

• debiut: Pocałunki, Różowa..., Niebieskie migdały

• siostra Magdaleny Samozwaniec, kuzynka Zofii Szczuckiej Kossak, córka Kossaka

• wyodrębnia ją od Skamandra:

• wiersz jako mała scenka

• inwazja narracji

• bohater - kobieta (ale nie wamp, wampir energetyczny), odważa się mówić o swoich uczuciach

• efektowna puenta

• zbliża się do awangardy:

• maksimum wyrazu - minimum słowa

• współtworzyła z Witkacym Koniec świata

• wpływ japońskiego haiku (krótki wiersz, w którym poprzez chwilę uchwyca się ład świata) - tematyka, poetyka orientalna

• rozwój od form tradycyjnych, klasycystycznych, przez rozluźnienie, do form awangardowych

JERZY LIEBERT:

• młodszy od Skamandrytów (ur. 1904)

• 1931 - zm. na gruźlicę

• poezja katolicka, nie: religijna

• posiłkowanie się francuskim personalizmem\

• listy Do Agnieszki (poszła do zakonu)

• 2 tomy wierszy: Druga ojczyzna, Gusła

• po śmierci: ... jodłowa

• studiował na UW

• widz Picadora

• publikował w „Skamandrze”, bywał w Ziemiańskiej

• pewność granicząca z pychą brała się z podłoża katolickiego

• Skamandryci to towarzystwo liberalne, imprezowe, a tu Liebert-katolik

• 1925 - pogrzeb; Liebert poszedł z młodzieżą akademicką, a nie ze Skamandrytami, choć tak dostałby się na cmentarz

• silne nawiązania do wiary, która nie przekreśla tragizmu istnienia doczesnych problemów, rozterek, sama jest rozterką

Ad. 5 - po rozpadzie Skamandra

• niesnaski między Tuwimem a Wierzyńskim (wycofuje się z „Wiadomości Literackich”)

• II wś.: Tuwim Kwiaty polskie - pisze w II wś., wyjeżdża na emigrację; Słonimski - do Londynu

• to, co ich poróżniło: obraz PL po wojnie (będą rządzić komuniści - przyłączyć się czy odciąć?)

• w PL został Iwaszkiewicz (ze względu na żonę Hanię, która miała głębokie poglądy religijne)

• Tuwim:

• w 1946 wraca do PL

• firmuje komunizm (wciągano poetów, bo był to element propagandowy)

• umiera w 1953 (głównie depresja)

• Wierzyński, Lechoń - związali się z USA; ważne postaci życia emigracyjnego

• Lechoń:

• w 1958 wyskoczył z okna nowojorskiego hotelu

• Dzienniki z emigracji

• Wierzyński:

• przesuwa się w kierunku typowego klasycyzmu

• Czarny polonez - 1968 (rok przed śmiercią): zapis sytuacji w PL, przypomina poetykę Nowej Fali (kryptocytaty, mowa wprost), porównywany z poematem Ważyka

• antykomunista - z PL pod szyldem PRL nie można współpracować

• Słonimski:

• PRL sprzyjaj poezji awangardowej

• 1951 - mija się z Miłoszem (ten wyjeżdża)

• po 1956 - Prezes „Związku Literatów PL” (znak odwilży), ZZLP decydował, który pisarz dostanie pensję

• symbol realizmu w PL

• 1959 - zastąpił go Iwaszkiewicz

• po 1956 - rola autorytetu opozycjonistycznego

• 1964 - patronuje młodemu Michnikowi (sekretarz Słonimskiego)

• 1976 - zm. wskutek wypadku samochodowego (prowadziła A. Kowalczykowa)

• cenzura zabroniła mówić o jego śmierci (wiedzieli tylko najbliżsi)

• Iwaszkiewicz:

• Stawisko - oaza spokoju, spotykali się tam pisarze (Miłosz, Wyka)

• należał do struktur państwa podziemnego (z Z. Szczucką)

• akces do poetyki reżimu:

a) potrzebował swojej publiczności - poeta dworu

b) nie miało to znaczenia, że komunikatywność jest tu sztuczna

• 1980 - zm.

• załamanie się poetyki wyznającej wiarę w harmonię (Piranie)

• kreacja „starego poety / mistrza” (topos) - u Iwaszkiewicza:

• stary poeta traci wiarę

• wyznaje rozpacz i niewiarę w to, co po śmierci

• jest śmieszny

• drży przed umieraniem

• nie ma monopolu na mądrość i wiedzę

• pozbawiony jest godności

• całe życie - uświadamianie sobie, że jest głupi

5

---