120

120 III. Hragmatyznt

z tymi doświadczeniami w pewien niepowtarzalny sposób i odróżnione od innych przedmiotów' fizycznych; a niektórym z owych przedmiotów' w podobny sposób przypisuje się doświadczenia. Sądzę, iż można pokazać, w jaki sposób mogłoby do tego dochodzić, ale nie jest to łatwe, o czym przekonałby się Lewis, gdyby kiedykolwiek podjął próbę szczegółowego opracowania tego projektu.

Pogląd, iż rozumienie pojęcia należy utożsamiać z tym. jak ktoś wyobraża sobie rzeczywiste i możliwe doświadczenia, które gotów byłby uznać za świadectwa skłaniające do jego zastosowania, nasuwa trudności nie tylko w kontekście wdedzy o innych umysłach, gdzie wydaje się narzucać behawdoryzm, ale także w kontekście interpretacji zdań o przeszłości. Lewis nie wydaje się sądzić, by \v7p0wiedziana przez niego uwaga, iż inne umysły odsłaniają się w układach zachowań. obligowała go do zajęcia stanowdska beha wióry stycznego, i nie poświęca już temu zagadnieniu więcej uwagi. Z drugiej strony, dość pobieżnie traktuje zagadnienie wiedzy o przeszłości. Wyobraża sobie krytyka zgłaszającego zarzut, iż z chwilą, gdy wiedza zostaje utożsamiona z weryfikacją, „przeszłość, o tyle, o ile może być znana, przekształca się w^r coś teraźniejszego i przyszłego, co stawia nas w obliczu dwóch alternatywnych rozwiązań, w równej mierze niemożliwych do przyjęcia, iż przeszłość nie może być poznana, bądź, że nie jest ona w istocie przeszłością”¹*, a następnie waha się między zaakceptowaniem czegoś, co sprowadza się do pewnej wersji drugiej opcji dylematu, a sugestią, iż istnieje rozwiązanie pośrednie. Przyznaje, że „z punktu widzenia wiedzy” przeszłość powinna być utożsamiana z teraźniejszymi i przyszłymi skutkami, próbuje jednak następnie asekurować się nazywając błędem „przypisywanie analizie epistemologia cznej pewnego rodzaju wyłącznej prawdziwości”⁴⁴, tak iż przyjęcie punktu widzenia wiedzy nie pozbawia przeszłości różnych innych „rodzajów ważności”⁴⁵. Nie wyjaśnia jednak, na czym mogłyby polegać owe inne rodzaje ważności. Przestrzega nas przed wyciąganiem wniosku, że „zdarzenie z przeszłości, które będąc takie-to-a-takie, jest weryfikowalne przez pewne teraźniejsze i przyszłe możliwe dośwdad-czenia. przekształca się tym samym w coś teraźniejszego i przyszłego”⁴⁶, ale kilka wierszy dalej powtarza, iż ogół skutków przeszłego zdarzenia jest w oczywisty sposób jedynym poznawalnym jego aspektem, i dodaje, że oddzielenie skutków' od przedmiotu prowadziłoby do przekształcenia przedmiotu w „niepoznawalną” rzecz samą w sobie. W jaki sposób odróżniamy zatem przeszłość od teraźniejszości i przyszłości? Lewis odpowiada, że „koncepcja, iż zdarzenie rozciąga się w czasie «po swoim wystąpieniu». nie unieważnia rozróżnienia między różnymi zdarzeniami zachodzącymi w różnym czasie; będą one identyfikowane za pośrednictwem różnych ogółów skutków”⁴⁷. Nie mówi nic więcej o owych różnicach, wysuwając jedynie sugestię, iż elementem, który mógłby wyznaczać granice przeszłości, byłaby „pewnego rodzaju niezmienność i niewrażliwość na pragnienia i cele; pod tym względem to, co należy do teraźniejszości bądź przyszłości, nie byłoby w takim stopniu niezmienne”²*. Być może, jest to istotnie jeden z aspektów przeszłości, ale nie jest to jej aspekt jedyny. Istnieje wiele zdarzeń teraźniejszych i przyszłych, które są w równej mierze niewrażliwe na nasze pragnienia. Lewis nie dostrzega tego zarzutu i w dalszym ciągu wypowiada ogólniki powtarzając, że „przeszłość jest poznawana za pośrednictwem właściwej analizy tego, co dane, w tym pewnych danych cech, które są znakami przeszłości”. Jeśli to paradoks - podsumowuje Lewis - tym gorzej dla zdrowego rozsądku"³.

A może należałoby powiedzieć „tym gorzej dla pragmatyzmu"? Nie ma żadnego paradoksu w' koncepcji, iż przeszłość jest poznawana tylko za pośrednictwem śladów, jakie pozostawia w pamięci, za pośrednictwem zapisów pisemnych i fotograficznych, albo w następstwie przypisywania wcześniejszych przyczyn skutkom, które możemy obecnie zaobserwować. Są jednak tacy, którzy twierdzą, iż pamięć, przynajmniej w niektórych przypadkach, pozwala nam zaznajamiać się bezpośrednio z przeszłością, ale jest to jedynie odnotowanie faktu, iż werdykty pamięci są często akceptowane bez wahania. W dalszymi ciągu występuje jednak odstęp czasowy między^- zdarzeniem przypomi-

Tamże.

⁴^ Tam/c, s. 152.

⁴⁸ Tamże. s. 153.

1

- Tamże. s. 149.    ⁴⁴ Tamże. s. 150.

2

⁴⁶ Tamże. s. 151.

3

Tamże.