13927 P1070463 resize

198 7.KNON WOtNIAK

Różnico stanowisk wynikają w znacznej mierze z odmienności postaw metodologicznych, są jednak takie dowodem niewystarczającego zbadania tej epoki.

Opinie na ten temat można połączyć w dwie duże grupy*. Pierwszą tworzą koncepcje dopatrujące się zasadniczych przyczyn zaniku kultury łużyckiej w całkowitej lub częściowej zmianie populacji i ewentualnie Innych wydarzeniach ..politycznych'*. Do drugiej grupy należy zaliczyć badaczy wysuwających na plan pierwszy przyczyny wewnętrzne — przemiany gospodarcze, społeczne, kulturowe, czy ogólniej, zmianę struktury ekonomicznej. Nie będę tu szczegółowo charakteryzował szeregu kolejnych hipotez ujmujących całość lub niektóre aspekty omawianych kwestii, są one bowiem ogólnie znane. W ujęciach tych występują następujące interpretacje poszczególnych zaobserwowanych faktów, które w różnym układzie wchodzą w skład koncepcji rozmaitych badaczy.

1.    Postulowano wyniszczenie dużej części populacji kultury łużyckiej przez hipotetyczne najazdy Celtów i Scytów.

2.    Powstanie kultury pomorskiej (na Pomorzu Wschodnim) oceniano jako efekt osiedlenia się nowej ludności, albo Jako wynik miejscowego rozwoju od grupy kaszubskiej kultury łużyckiej.

3.    Rozprzestrzenienie kultury pomorskiej uznawano za efekt: a — najazdu z Pomorza połączonego z całkowitym lub częściowym wyniszczeniem ludności kultury łużyckiej, względnie także wyparciem jej resztek; b — pokojowego przesiedlenia się ludności kultury pomorskiej na południe. a następnie asymilacji ..autochtonów"; c — wpływów kulturowych z północy.

4.    Powstanie tzw. kultury grobów kloszowych uznawano również za wynik: a — migracji z Pomorza; b — miejscowego rozwoju i za kontynuację. tak w sensie kulturowym jak i populacyjnym, wschodnich grup kultury łużyckiej.

5.    Zwracano uwagę na powstanie ..bariery celtyckiej”, która odcięła ziemie polskie od wpływów południowych.

6.    Wskazywano na możliwość regresu gospodarczego, wzrostu znaczenia chowu zwierząt domowych i wzrostu roli rodu, co mogło wywołać zmiany układu stosunków kulturowych.

7.    Zwracano uwagę na dokonujące się około połowy I tysiąclecia p.n.e. pogorszenie klimatu, które mogło spowodować zmiany w gospodarce.

8.    Upowszechnienie żelaza i związane z tym domniemane powstanie

2MS. s. 76—<•; tenże. Zagadnienie upadku kultury łużyckiej, „Slovla Antlfiua*'. t 1: 1S48. s. IflS—102; w cytowanych pracach dalsza literatura.

• W. fi e n ■ e 1. Do dytkuzji nad rozprzestrzenianiem *<« archeologiczna} kultu-my fTomorMkurj. _HSwiatow ii*’, t. 20: 1000, S. 225-228.

Z BADAŃ ZANIKU KULTURY ŁUŻYCKIEJ

rynków lokalnych uznawano za przyczyną rozbicia dotychczasowej struktury ekonomicznej¹.

Obecnie wiadomo, że nie mogło nastąpić całkowite wyniszczenie ani też wyparcie ludności kultury łużyckiej, z listy zaś przyczyn upadku tej kultury musi się usunąć najazdy celtyckie. Nie ulega też wątpliwości osłabienie wpływów południowych, których obecność (od IV w. p.n.c.) można obserwować prawie wyłącznie na południowym zachodzie Polski. Bezsporna jest konieczność uwzględniania w ocenie ówczesnych przemian roli zmian klimatu. Ustalono miejscowe pochodzenie kultury pomorskiej (na Pomorzu Wschodnim). Cmentarzyska kloszowe z Polski wschodniej można też uznać w sposób dość pewny za efekt (głównie) miejscowego rozwoju, za kontynuację miejscowych grup kultury łużyckiej¹. Dyskusyjną jest nadal kwestia najazdów scytyjskich, nie rozpoznano też istoty i znaczenia przemian gospodarczo społecznych, które się wówczas dokonały. Nie wyjaśniono również mechanizmu rozprzestrzeniania się kultury pomorskiej w zachodniej Polsce.

Obszar Polski południowej był silniej niż pozostałe regiony naszego kraju powiązany z Południem. Osłabienie tych związków musiało się więc tu poważniej odbić na sytuacji kulturowej. Początki zmian w tej dziedzinie zaznaczają się od HaD. Objawiły się wówczas w zachodniej połaci kultury łużyckiej przez zwiększanie się liczby importów italskich kosztem wschodnioalpejskich¹. a równocześnie przez prawdopodobne przesunięcie na zachód, drogi ich napływu; zamiast przez Kotlinę Kłodzką i okolice Wrocławia przechodziły one teraz prawdopodobnie doliną Nysy Łużyckiej i przez Dolny Śląsk⁷- Osłabły też wówczas przypuszczalnie koo-

1

   Zob. prncc cytowane w przypisach 1 I 2 a ponadto np.: S. Tabaczyńskf. Structure ćconomiąuc des societes barbarii en Europę centrale (1e ntolitiąue. l'dge du brome, VAg¹ du /er ancien), ..Archaeologia Polonu", t 9: 1966. s. 142—145; tonie. Struktury gospodarcze Sroakoicoeuropcjsklch społeczeństw barbarzyńskich. |»:| I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiański¹}. Warszawa 196$, t. 2, Wrocław—Warszawa—Kraków 1969. s. 76—101; BL Gądzlklewlcz. Wybrane zagadnienia z badan nad kulturą grobów kloszowych, „Wiadomości Archeologiczne", l 20: 1954, s. IM n.; M. Oądzlkiewlcz-Wożniak. Cmentarzysko łużycko-kloszow¹ Warszawa-Crochów, stanowisko ^Bryknmzeeyzne". „Materiały Starożytne". I 7: 1961.

s.    47 a; Z. Bukowski, Wschodni zasięg form kloszowych i pomorskich. „Archeologia Polski", t 12: 1967, s. 342 n.; I¹ J. Luka. Kilka atrap o kontaktach łączących kulturę pomorską z kulturą łużycką w¹ wczesne} epoce żelaza. „Pomerania Antt-qua". t. 1: 1965. S. 51—58.

•    Zob. zwłaszcza cytowane prace M. Gądziklcwlcz-Wodniak.

•    L J. Luka, Importy italskie I wschodnloalpejskie oraz ich naśladownictwa na obszarze kultury łużyckiej okresu halsztackiego w Polsce, „Starta Anlląua¹.

t.    6: 1957—1959. 8. 78—83. 94 i tabela 2.

*    Tego rodzaju pogląd sugeruje rozmieszczenie importów z tego czasu na Śląsku (zob. Luka. loco cttj.