P1070494 resize

18

Anna Nu>-:<>!• ¹w «ka• Węd/.ktt

Problem gmrsjr l funkcji giodów

W

jąro się mpotrarbowania na n»zin- surowce i gotowe wyroby, j)oehod|| i nanyrh centrów produkcyjnych, kióryrli znairzfiliio ulegało z mianom.I

Jak w ykazały doiyeln /a-owe hulania grody kultury łużyckiej nie r¹-prezentował) jakiej.¹' jednolitej określonej formy, nawet z punktu widzenia typologicznego Nie można tu mowie o grodach typowych dla kultury łuiyc. fl k»ej. czy nawet dla poszczrgólnych jej grup lub okresów. Jedyną wyraźniej" zaznaczającą «ę prawidłow»sUią b\lo 'tojmiowe zmniejszanie się ich powierz.- 1 chni. a naj« /r-> i.¹j również i grup) ludzkiej z grodami tymi związanej. 7. punktu widzenia zabudowy przestrzennej - najliczniejsza grujię Ntanowily osiedla zabudowane częściowo i mające wewnątrz dużo wolnej przestrzeni 7aóż-nicowane były również formy budownictwa zarówno obronnego, jak mit², kalnego czy gospodarczego. W dużym stopniu bvło to zajiewne podyktowane odmiennymi właściwościami środowiska geograficznego, stwarzającego mniej luk bardziej dogodne warunki naturalnej obronności, dostarczającego róż-żorskich surowców budowlanych itp. Równocześnie jednak poziom techniki budowlanej uzależniony był od zamożności i wielkości grupy ludzkiej bu-dującej gród, od jej organizacji wewnętrznej, od przeznaczenia osiedla itp’

Na tym tle bardzo wyraźnie wyodrębniają się grody, które od najlepiej poznanego grodu w Biskupinie w b. pow. tnińskim, określiliśmy jako grody „typu biskupińskiego". Pojawiają się one na bardzo ograniczonym terenie, głównie na pólnocno-wachodnieh peryferiach wschodniowielkopobkiej grupy kultury łużyckiej i przylegającej do niej części grupy kujawskiej. W chwili obecnej nie znamy ouzegółowiej typu zabudowy grodu w Komorowie w b. pow szamotulskim. jiołoionego im wschodnich jieryferiach grujiy wschodnio-wielkopolskiej. W przenwioństwie bowiem do dotychczas przyjmowanego rozplanowania, które miałoby nawiązywać do Biskupina, ostatnie badania zdają się sugerować, że nie było ono tum tuk regularne¹. Stąd toż problem tego peryferycznie położonego grodu, w stosunku do innych osiedli tego typu, pozostaje na razie jeszcze otwarty.

Picnnze grody ..typu biskupińskiego" pojawiły się już w IlaC i na przełomie HaC/D (Sobiejuchy). głównie jednak były one typowo dla HaD¹. Ist- |

19

nioją u prawdzie odmienne | wglądy prz-omaja-r datowanie najhardziej reprezentatywnego grodu w Biskupinie, na Hat', wydaje się jednak, że przy obecnie przyjmowanych kryteriach «łimnoK-e/ny. li nie ¹,i om- dostatecznie uzasadnione Liczba interesującyrh nas tu grodów jest stosunkowo nieznaczna Przy aktualnych danych, banko zresztą fragmentarycznych. wynosi ona od kilku do kilkunastu. Wśród nich do najlepiej rozpoznanych należy Jiigkijpin w b pow. żnińskim, Sm usze wo w b. pow wągrowieckim, Jankowo w li. pow. inowrocławskim i fłobiejuchy’ w b. pow. żnińskim (len ostatni bardzo źle zachowany). Wszystkie te osiedla charakteryzuje duża jednolitość formy, rozmiarów oraz lokalizacji; Budowano je na płaskich wyspach jeziornych, których rynny rozciągały się na znacznych przestrz-ulach. tworząc dogodne ciągi komunikacyjne. Rozmiary ich zamykały się u granicach od ok I - 2 Im a jrdyr.ie w sporadycznych wyjiodkach (Sohiejuchy) były większe (ok 6 ha). Jednak najbardziej typową cechą łych osiedli była ich zwarta zabudowa wewnętrzna oraz stosowane tam konstrukcje obronne. W rozplanowaniu uderza regularny układ budynków i ulic. przebiegających według z góry ściśle ustalonego planu (ryt I). Były one usytuowane u równoległych rzędach — domy kalenicami wzdłuż ulic — które przecinały poprzecznie gród. Główną arterię, łączącą te ulice, stanowiła ulica okrężna, biegnąca wzdłuż wewnętrznej linii wałów W pobliżu bramy wjazdowej lub w środku osiedla znajdowały «ię wolne majdany o stosunkowo małych rozmiarach. Duże podobieństwo zaznaczało m? również pomiędzy formami, konstrukcjami i rozmiarami budynków mieszkalnych, i to zarówno w poszczególnych grodach, jak i jmmiędzy osiedlami należącymi do omawianej grupy Były to domy o konstrukcji suinikowo-iątkowej, dwu- lub trzyczęściowo z przedsionkami. Tc ostatnie pełniły wraz ze strychami funkcjo gospodarcze. Do rzadkości Imwiem należały oddzielne budowle naziemne lub jamy przeznaczone do tych celów W izbie głównej, po jirawej stronie od wejścia, znajdowały się paleniska. n w .Sobicjuchach i starszym grodzie w Jankowie, kopulaste piece. W budownictwie obronnym formą panującą były wały o konstrukcji skrzyniowej, występujące w różnych wariantach'. Analogiczny sposób li udowy, z drogą wjazdową osłoniętą palisadą, miały również bramy. W chwili obecnej znamy je jedynie z Biskupina i Jankowa¹, Wszelkie

•    W. II• V źródeł Polok¹ utiMtlrodmwwwczMoj. Wrnrfcw-Wania wa-Kraków Crlmiok 1974 u. 53.

» I), I)arczi>\vnki. PrtulowmuŁt gród w Smiiww, 1'omań 1970 (Nkateiy obiekt Un ilo tej por>’ nic iliHtzckal się Mtzcg<Mo»Vi««8i' o|«woovmmtt)i J Ostoja-Zagórski. Ilodanui wykopaliskowe w Janb>»'ie. pow. Inowrorhw w /nfiwś 1969 t9JS, Hprwwo-/lUmii Arohcoloitioznc t. 20. 1074, > 44 M:    unsly |Wr. A. Niesiołowska

Wędzkni op. cii.. ». 176- 176. 180 • 190.

•    A Nieslolowaka-Hoffmaan. Z« dudiów ml kudmmutwem pfanilin kultury luiyekiej, 8U\io Anlujua. I. 10, I0«J, • 84 ■ 88

•    J. Ostoju - Zagórski. Jf«¹ortó Work m tko Pntdm of (hloo IM Port^Ud .¹if0 mado ol Luoalian CmHun. Slavia Aiiliąua. t. ¹ 1971. I. 71- 61

1

   Ibidem.. 139-141.

2

*    T Malinowski. Bośnia yndiuka kultury lużytlitj w Komorowie. pow. Ssętno-bśg. V latmrk 1979 i 1971. Spruwottbuan Arrkwtogtrrt¹', t. 25, 1973. s. H7; por. również. M (icdl. (mtniantpkn kaUiloeku w Kutnu, pow. (Ilubcsyct, Wrocław-Waroznwn-Krnków - (idutink 1973. s. VI 92. Zdaniem lego autom, cinciitaizysko u Oonuewi-rwdi. p>m, 8xuiu»t>ily, związana z gmdrm w Kdmoiuuif mogło należeć do ludnośoi po-dwhąefj ■² Śląska. W w>mku wypadków politycznych s«i>lniulych nn pr/nlomio lia('/P na Ślfyku ludność ta mogln wywędmwflć do Wielkopolski, (Ulyby siigcMin tu była slus/iia - mana |.y lym Uktrui wyjaśnić uweotuslną odrębność grodu w K< > morowe, unj-pwóH»d"tn) fuiwią/ujacrgo do tradycji grodów Mątkkh.

*    Z. Bukowski. Ckarnklrr omśmtrtwa kultury lużytkiej w Juue oniolli obammytA m pnyUadiit &pht i U irlkopAtkt. Wiadomości Archeologie¹ r,.-. t. 36, 1971, s. 2. s 168; T. Malinowski, WidkopLśm r dato Pmdmnm. Poznań 1973 a. 29.