14157 Śliwerski2

Pedagogika ogólna rozdział trzeci 117

na formy refleksji kilku funkcjonujących obok siebie pedagogik ogólnych, które są silniej ukierunkowane na specyficzną dziedzinę zawodową i konkretną dyscyplinę nauk o wychowaniu, i postrzegają siebie jako ogólna pedagogika szkolna, ogólna pedagogika ekonomiczna, ogólna pedagogika społeczna czy inna. Takie specjalizacje mogą być oczywiście prawomocne i sensowne w toku kształcenia mającego bezpośrednie odniesienie zawodowe czy też w trakcie projektów badawczych. Jednak na tej drodze nie uzyska się porozumienia dotyczącego ogólnych podstawowych struktur myślenia i działania pedagogicznego. Droga ta bowiem, jeśliby kroczyć nią konsekwentnie, nie prowadzi do wzajemnego uznania problemów i perspektyw przynależnych poszczególnym działom pedagogiki, lecz do podsycenia wciąż powracającego sporu, w którym poszczególne gałęzie pedagogiki oraz związany z nimi dogmatyzm bez nadziei na porozumienie i przekształcenie tego, co wspólne, w ideę globalną, wychwalają wobec innych działów swą, rzekomo powszechną, kompetencję¹.

Kwestia niepowtarzalności zjawisk pedagogicznych i ich tematyzowania w obrębie nauk

0 wychowaniu nie odnosi się do zagadnień, które w poszczególnych dziedzinach pedagogiki należałoby zdefiniować jako ogólne na podstawie tego, co w nich szczególne, lecz dotyczy uniwersalnej podstawowej struktury tego, co pedagogiczne, dzięki której pedagogiczne treści

1 problemy można odróżnić i oddzielić od innych stanów rzeczy. Jeśli pedagogika ogólna nie jest w stanie owej niepowtarzalności ani samodzielnie zdefiniować, ani zrekonstruować, sięgając do sprawdzonych idei, czy też ukazać jej w sporze między wzorcami działania i dogmatami poszczególnych dziedzin pedagogiki, to na czym oprzeć ma swe roszczenie do ujęcia w sposób systemowy podstawowej idei myślenia i działania pedagogicznego oraz poddania jej pod dyskusję w sposób, który miałby znaczenie dla wszystkich obszarów działania pedagogicznego całości dyskusji teoretycznych i badań z zakresu nauk o wychowaniu? Podjęta w tym rozdziale próba odpowiedzi na powyższe pytanie daje wyjaśnienie proste, jednak wyczerpujące. Zakłada, że możliwość i konieczność stworzenia globalnych podstaw myśli pedagogicznej można wykazać wyłącznie dzięki odwołaniu do historycznego

KONTEKSTY

Aporia (gr. aporia) - bezradność, trudność, nierozwiązywalny przy aktualnym stanie wiedzy problem na drodze poprawnego rozumowania.

Aporetyczne sposoby mówienia i refleksji mają w pedagogice długą tradycję. Sięgają starożytnych ustaleń dotyczących dialektycznej struktury pytań i odpowiedzi w myśleniu człowieka. Zgodnie z tymi ustaleniami pytania nie tylko dopuszczają różne odpowiedzi, lecz odpowiedzi na pytania należy w sposób stosowny artykułować jedynie wówczas, gdy to, co w nich wątpliwe, nie zanika, a pozostaje obecne w konflikcie odpowiedzi. Wczesną aporetykę myślenia i działania pedagogicznego odnaleźć można u Sokratesa; jej nowoczesny wariant wypracował Fryderyk Schleiermacher w swej dialektyce oraz hermeneutyce. Wykorzystał on ją w wykładach o pedagogice w celu wyjaśnienia podstawowych problemów myślenia i działania pedagogicznego².

W tym kontekście por. udokumentowany w „Mitteilungsblatt der Deutschen Gesellschaft fur Erziehungswissenschaft” spór między pedagogiką szkolną a pedagogiką społeczną wywołany artykułem K. Prange Alle Schwierigkeiten - neue Konfusionen. Bemer-kungen zu dem Hamburger-Memorandum der universitaren Sozialpddagogik [„Erziehungswissenschaft” nr 7, 1996, z. 14, s. 63-75]. O kwestii, jaką jest wzajemna relacja między problemami i formami działania pedagogiki szkolnej skupionymi głównie na edukacji szkolnej a strategiami interwencji pedagogiki społecznej, ukierunkowanymi w szczególności na aktywizację społeczną, można dyskutować w ramach pedagogiki szkolnej i pedagogiki społecznej jedynie w sposób specyficzny dla danego obszaru pedagogiki.

Aporetyka Sokratesa zob. J. Derbolav. Lehrer- und Schiilertum in der Philosophie [w: Impulse europaischer Ceistesgeschichte, red. idem i in., St. Augustin: Richarz 1987, s. 1-29]; spośród nowszych analiz por. W. Fischer, Kleine Texte zur Padagogik in derAnti-ke, [Hohengehren: Schneider 1997], przede wszystkim przyczynki w części 1.: Socratica.