12460 ScannedImage 13 (2)

wszystkim doznaniom Chrystusa towarzyszyło jednak wyraźne ‘widzenie sensu nadchodzącej śmierci („Niech się dzieje wola Twoja”).

Otóż wydaje się, że w lęku przed własną śmiercią dają się Wyróżnić trzy jego poziomy: biologiczny, którego kore-latem fizjologicznym jest np. krwawy pot, psychiczny, tj. doznania opuszczenia, udręki, zagrożenia, i poziom d u c h o-w y, kiedy chodzi o usensownienie przykrych doznań. Ze względu na tę samą anatomię i fizjologię ludzi wierzących i niewierzących trudno oczekiwać wpływu religijności w biologicznym wymiarze lęku przed śmiercią ¹⁵. W dużym zakresie trzeba to odnieść też do psychologicznego poziomu lęku śmierci, choć tutaj pojawiają się już szczególne odczucia u wierzących, np. przeżycie oczekiwania spotkania z Ojcem Niebieskim. Najistotniejsze jednak zróżnicowania ze względu na religijność widać w duchowym wymiarze lęku przed śmiercią, tzn., kiedy pytamy o jego sens i celowość. Religijny teleolo-gizm lęku przed śmiercią jest nieznany ludziom, którzy nie wierzą w możliwość życia po śmierci. Wierzący zaś, wbrew biologicznie i psychologicznie uwarunkowanemu lękowi, mają nadzieję życia wiecznego, obca jest im rozpacz, czyli laki stan ducha, kiedy dalej trwa ból i cierpienie, ale nie widać w nim f żadnego sensu. Takie ustawienie związku lęku przed śmiercią | z religijnością wydaje mi się też być zgodne z adekwatnym rozumieniem genezy i funkcji religii. Dojrzała religijność nie jest wszakże wynikiem obecności bądź braku lęku przed śmiercią, lecz wolną decyzją osoby kształtującą postawę wobec Sa-i c rum.

^łS Osobne zagadnienie stanowią tzw. bezbolesne męczeństwa, kiedy to chrześcijanie szli chętnie na śmierć za wiarę. Od strony psychologicznej próbuje się to tłumaczyć wskazując, że w pewnych warunkach społecznych (oddziaływanie tłumu prześladowców bądź też wspólnoty wyznaniowej) oraz religijnych (specjalna łaska męczeństwa) można dokonać transcendencji bólu i lęku.

III. EGZYSTENCJALNE KORELATY LĘKU ŚMIERCI W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH

W ostatnim rozdziale, który stanowi sprawozdanie z własnych badań nad egzystencjalnymi korelatami lęku wobec śmierci, dajq się wyróżnić dwie części. W pierwszej zajmuję się opisem metod psychometrycznych zastosowanych w celu zebrania materiału empirycznego, w drugiej zaś prezentuję go i próbuję interpretować psychologicznie.

3.1. METODOLOGICZNE PROBLEMY BADAŃ

W tej części omówione będą: cel i zakres badań, metody badań psychologicznych przeprowadzonych w niniejszym studium oraz krótka charakterystyka biograficzna wyodrębnionych grup, których lęk wobec śmierci szczególnie nas interesuje.

3.1.1. CEL I ZAKRES BADAŃ

Informacje zamieszczone w poprzednim rozdziale dowodzą, że jeszcze nie rozstrzygnięto wiele problemów dotyczących powiązań lęku przed śmiercią z cechami osobowości. Nie zajmowano się szerzej sensem życia i poczuciem osamotnienia, by ukazać jaśniej ich relację do lęku fanatycznego. Przeprowadzono natomiast dużo badań nad religijnością i jej związkiem z lękiem przed śmiercią. Nie pozwoliło to jednak — jak dotychczas — sformułować jasne twierdzenia w tym zakresie. Stąd też jawi się potrzeba podjęcia takich badań, tym bardziej, że stała się możliwa adaptacja do warunków polskich amerykańskiej Wielowymiarowej skali lęku przed śmiercią. Aby je zrealizować, przygotowane zostały zestawy określonych testów psychologicznych wraz z ogólną instrukcją (zob. aneks 1). Tłumaczono w niej charakter badań oraz sposób wypełniania testów. Badania były przeprowadzane indywidualnie, tzn. osoby otrzymywały w kopercie zestaw tekstów, które po wypełnieniu zwracały pocztą lub przez pośrednika, aby w ten sposób respondentom zagwarantować anonimowość.