14 (2)

sitkiem, a nawet podczas przedłużających się wysiłków. Należy również monitorować ciśnie nie krwi - przynajmniej w czasie pierwszych sesji wysiłkowych. Naturalnie, jeżeli wystąpi nadciśnienie. należy natychmiast przerwać wysiłek i utrzymywać pozycję pionową aż do powrotu ciśnienia do wartości prawidłowych.

Wiele osób z URK doświadcza spastyczno-ści porażonych mięśni kończyn dolnych, od łagodnego aż do znacznego nasilenia. Spa-styczność jesł wynikiem utraty zdolności do hamowania neuronów ruchowych, przez co stają się one nadpobudliwe. Należy uważać, aby nie dopuścić do uszkodzenia kończyn doi nych w wypadku silnej spastyczności (silnych i dużych skurczów) Leczenie spastyczności polega zazwyczaj na stosowaniu środków rozkurczowych i miorelaksujących, działających na centralny układ nerwowy ogólnie lub miejscowo (na rdzeń kręgowy, korzenie nerwowe, nerwy obwodowe, punkty motoryczne). Leki te mogą jednak powodować dalsze ograniczenia możliwości wysiłkowych przez obniżenie pobudzenia porażonych mięśni, a także mięśni nieporażonych. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem w leczeniu spastyczności są zabiegi fizjoterapeutyczne: oddziaływanie temperatury (ogrzewanie - rozluźniająco; oziębianie - zniesienie odruchów), elektroterapia (działanie informujące i regulujące pracę ośrodków ruchowych) oraz ćwiczenia i wczesna pionizacja.

Aby zapobiec zaburzeniom termoregula-cyjnym (nadmiernemu podwyższeniu się lub obniżeniu temperatury ciała) należy zwrócić szczególną uwagę na temperaturę otoczenia, względną wilgotność powietrza, typ odzieży, intensywność wysiłku oraz czas jego trwania. lOnieważ wiele osób z URK posiada ograni czone zdolności termoregulacyjne. na skutek zmniejszonego wydzielania potu oraz nieodpowiedniej dystrybucji krwi, przegrzanie może nastąpić wcześniej niż u osób sprawnych. Jest to szczególnie widoczne w środowisku gorącym i wilgotnym, w którym przedłużający się znaczny wysiłek może spowodować groźne odwodnienie, podwyższoną ciepłotę ciała, a nawet udar cieplny lub zapaść krążeniową. W tych warunkach, częsty i odpowiedni dowóz płynów jest niezbędny, wysiłek w chłodnym otoczeniu może doprowadzić do nadmiernej utraty ciepła, co jest również związane z upośledzeniem kontroli sercowo-naczyniowej. W związku z tym, jeżeli wystąpią objawy hy-pcrtermii wysiłek należy przerwać, po czym dostosować ubranie ćwiczącego do zewnętrznych warunków otoczenia.**

4.6. Przeciążenia kończyn górnych u osób poruszających się na wózkach inwalidzkich.

Uwzględniając zwiększone obciążenie kończyn górnych osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, które wykorzystywane są zarówno do napędzania wózka jak i wykonywania codziennych czynności życiowych (np. przesiadanie się) można spodziewać się, że urazy o typie przeciążenia będą stanowiły główny problem. Przeciążenia, określane także urazami z nadużywania, to przewlekle mi-krourazy, które powstają w przeciągu pewnego okresu, wtórnie do powtarzanych ruchów. Urazy z przeciążenia najczęściej dotyczą aparatu inięśniowo-więzadtowego powodując zapalenie ścięgna, zapalenie pochewki ścięgna oraz bolesność mięśni. Mogą być również zajęte inne tkanki, a mianowicie kaletka maziowa, kości, nerwy oraz chrząstka stawowa.¹

Bóle barku występują bardzo często u osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Bark osoby po URK poddawany jest większej (niż w przypadku osób zdrowych) ilości obciążeń wewnątrzstawowych, jak również nieprawidłowemu rozmieszczeniu obciążeń w okolicy wyrostka barkowego. Staw barkowy posiada większy zakres ruchów niż inne stawy, z czym wiąże się jego mniejsza stabilność Promień obrzeża głowy kości ramiennej jest irzy razy większy niż panewki, i w związku z tym stabilizacja stawu barkowego w dużej mierze zależy od działających ograniczająco elementów więzadlowych I mięśniowych (tzw. „mankiet rotatorów").

W czasie napędzania wózka inwalidzkiego, ramię utrzymywane jest w około 70° odwiedzeniu. YV fazie odepchnięcia kończyna górna jest wyprostowana w stawie łokciowym i zrolowana wewnętrznie, a następnie w fazie spoczynkowej ulega zgięciu i rotacji zewnętrznej. Dzięki tym ruchom osoby poruszające się wózkiem inwalidzkim mają dobrze rozwinięte zginacze ramienia, wewnętrzne mięśnie obrotowe oraz przywodziciele, natomiast słabo rozwinięte zewnętrzne mięśnie obrotowe i mięśnie „piersiowo-topatkowe". To zachwianie równowagi mięśniowej oraz. wykonywanie powtarzającego się ruchu napędzania wózka powoduje urażanie „mankietu rotatorów" Do innych czynników przyczyniających się do wysokiej częstotliwości urazów „mankietu rotatorów" u osób z para- i telraplegią należy zaliczyć wysokie ciśnienie tętnicze oraz upośledzoną dystrybucję obciążeń przenoszonych poprzez okolicę pod wyrostkiem barkowym w czasie poruszania się wózkiem.

W 90-95% przypadków zapalenie ścięgna mięśnia dwugłowego jest sprawą wtórną do występującego wcześniej zespołu urażania Izolowane lub pierwotne zapalenie ścięgna mięśnia dwugłowego jest rzadko spotykane. Mimo, że dotychczas nie było badań, klóre w sposób szczególny zajmowałyby się zapaleniem ścięgna mięśnia dwugłowego u użytkowników wózków inwalidzkich, można przypuszczać, że problem ten jest stosunkowo częsty z powodu wysokiej częstotliwości występowania patologii barku w tej grupie populacyjnej.

Łokieć, lak jak bark, w grupie użytkowników wózków inwalidzkich narażony jest na większe obciążenia i napięcia, i w związku z tym jest bardziej podatny na urazy. Sportowcy stosujący wózki inwalidzkie, zwłaszcza maratończycy i inni ścigający się, są szczególnie narażeni na występowanie zapalenia nadkłykcia bocznego (łzw. „łokieć tenisisty''). Jest to wynikiem powtarzającego się. koniecznego do napędza nia wózka inwalidzkiego, gwałtownego wypio-stu w łokciu, maksymalnego nawrócenia oraz zgięcia w nadgarstku, co może powodować ekscentryczne przeciążenie nadgarstka.¹

Poiuszanie się wózkiem inwalidzkim może też prowadzić do uciśnięcia i/lub uszkodzenia nerwu łokciowego Nerw łokciowy jest nieustannie narażony na powtarzające się pociąganie i napięcia, a to może z czasem doprowa dzic do stanu zapalnego, zrostów oraz neuro-patii z ucisku. Z innych możliwych etiologii występowania tego zespołu u użytkowników wózków inwalidzkich należałoby wymienić przedłużający się ucisk na łokieć i koniec bliższy przedramienia, w sytuacji gdy przedramię spoczywa na oparciu wózka.

Poruszanie się wózkiem inwalidzkim predysponuje do występowania różnorakich urazów nadgarstka o typie zapaleń ścięgna na tle przeciążenia. Niewłaściwe techniki związane z napędzaniem wózka, gdy nadgarstek znajduje się w pozycji nadmiernie zgięciowej, mogą w końcu doprowadzić do zapalenia ścięgien zginaczy nadgarstka. Ten problem jest szczególnie widoczny u osób z tetraplegią, ponieważ w czasie poruszania się brakuje wyprostu nadgarstka potrzebnego do przeciwdziałania sile zgięciowej.

Ręce osób posługujących się wózkiem inwalidzkim są narażone na różnorakie, powtarzające się przeciążenia, usposabiające do różnych zaburzeń w zakresie tkanek miękkich. U sportowców poruszających się na wózkach inwalidzkich często opisywano ucisk nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka (zespół kanału nadgarstka) oraz ucisk gałęzi głębokiej nerwu łokciowego w kanale Guytona.

Leczenie urazów z przeciążeń mięśniowo-ścięgnistych oraz proces rehabilitacji można podzielić na cztery zachodzące na siebie fazy:

I. Kontrola zapalenia i bólu (stosowanie środków kontrolujących ból i stan zapalny, jednocześnie ograniczając dalsze uszkodzenie tkanek).

II Uruchomienie (przywrócenie i utrzymanie prawidłowego zakresu ruchomości w uszkodzonej części ciała).

III. Wzmocnienie (zwiększenie siły i wytrzymałości ćwiczeniami izometryęznymi, a póż-niej izotonicznymi i izokinetycznymi)

IV Odzyskanie i utrzymanie funkcji (wykonywanie ćwiczeń i analiza czynności symulują cyeh rzeczywiste czynności wykonywane podczas aktywności sportowej).

Leczenie i rehabilitacja urazów przeciążeniowych kończyn górnych w grupie użytkowników wózków inwalidzkich może nastręczać spore trudności, ponieważ kończyny górne u tych osób wykorzystywane są zarówno do poruszania się, jak i przenoszenia ciężaru ciała. Należy brać pod uwagę zarówno objawy zaburzeń, ale i analizować błędy i niedobory w biomechanice poruszania się, tak by zapewnić aelne wyleczenie oraz zapobiec nawrotom. ‘ |