20148 IMG83 (4)

64

64

Rysunek 5.6

Typy pułapek feromonowych: A - pułapka ekranowa, B - pułapki rurowe

Odrębną grupę związków chemicznych oddziałujących na sensille zapachowe owadów są repelenty lub dcterrenty. Są to substancje produkowane przez rośliny żywicielskie roślinożcrców. wykazujące właściwości odstraszające (repelenty) lub zniechęcające do żerowania (dcterrenty). Do repelentów należą też feromony antyagregacyjnc produkowane np. przez niektóre komiki w celu zniechęcenia innych osobników gatunku do zasiedlania drzew, które już zostały opanowane w dostatecznej liczbie przez te szkodniki wtórne. Feromony antyagregacyjnc są używane w Ameryce Północnej do ochrony drzew i krzewów osłabionych przez wiatry przed atakami komików z rodzaju bielojad (Dendroctonm). Z kolei repelenty i detenenty roślinne zawarte w olejku sosnowym, będącym ubocznym produktem przy wytwarzaniu masy celulozowej, wykorzystuje się w Europie do ochrony drzew ściętych przed drwalnikicm paskowanym. Podjęto liczne badania nad możliwością wykorzystania repelentów i deterrentów roślinnych do ochrony dr/.cw i drzewostanów przed innymi szkodnikami, także liściożcmymi, z których można wymienić borecznika rudego.

6. Patogeny owadów i entomofagi

6.1. Organizmy chorobotwórcze

6.1.1. Wirusy

Wirusy wydają się być najważniejszymi czynnikami ograniczającymi liczebność szkodliwych owadów. Są to niezmiernie drobne, wielkości kilku do kilkuset mikronów, twory biologiczne. Pod względem chemicznym są to nukleoproteiny powstałe przez połączenie kwasów nukleinowych (rybonukleinowych i dezoksyrybonukleinowych) z białkami. Przejawem ich życia jest zdolność namnażania się. polegająca na tym. że wirus, przeniknąwszy do żywej komórki organizmu żywiciela, przejściowo zanika w jej treści, pobudzając komórkę do odtwarzania wirusa w zwielokrotnionej liczbie kosztem jej własnego materiału. Ten sposób zwiększania swej liczebności (rozmnażania się) bardzo różni wirusy od organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Wirusy są patogenami specyficznymi - atakują określone grupy żywiciela i określone grupy jego komórek. Występują u wszystkich gatunków zwierząt i roślin. Znanych jest ponad 300 gatunków wirusów atakujących owady, głównie w stadium larwalnym. Najwięcej wirusów wykryto u motyli.

Większość wirusów wywołujących choroby owadów charakteryzuje się zdolnością tworzenia krystalicznobialych otoczek w kształcie wielościanów (poliedrów > lub clipsoi-dalnych granul. Otoczki te są niezwykle odporne na działanie rozpuszczalników organicznych oraz kwasów powstałych w procesach gnicia. Otoczki można obserwować p<\l mikroskopem optycznym, gdyż ich wielkość waha się od 0.2 do I5 mikronów. Znane są tez wirusy nie wytwarzające krystalicznych otoczek i te mogą być wykryte jedynie w mikroskopie elektronowym.

Choroby wywoływane przez wirusy nazywa się wirozami. Jeśli powodują je wirusy tworzące otoczki, to choroby takie nazywa się policdrozami lub krys/lalicami. Owady po rażone przez krysztalicę wyróżniają się początkowo wzmożoną ruchliwością, następnie stopniowo tracą zdolność poruszania się i nie pobierają pokarmu. Ciało owadów blednie Gąsienice chore na krysztalicę wiotczcją i - trzymając się podłoża jedynie jedną p.irą noc odwłokowych — zwisają ku dołowi (rys. 6.I). Wnętrze ciała wypełnia matówomlee/iu lub jasnobrunatna ciecz o słodkawytn odorze. Następnie ciała martwych owadów eiemnicu wysychają, a ich wnętrze zostaje wypełnione ogromną ilością poliedrów lub granul ONA opisanej chorobowej formy, wirusy mogą występować w formie latcntnc). me powodtiią. choroby i śmierci żywiciela.

Klasyfikacja wirusów owadów jest w początkowej fazie tworzenia Uwzględnia .mm rodzaj kwasu nukleinowego, obecność i kształt otoczki oraz pinłobiensiwo do wirus.m zwierząt i roślin. Na owadach najliczniejsze są wirusy jądrowej pohedrozy które stanów i 8591 znanych wirusów. Należą tu min. wirusy boreczników, brudnicy mniszki, bulki wie rzhówki. Wirusy cytopla/matyc/ncj pohedrozy występują na konmodcc sosnowej, briuli