24258 skanuj0038 (38)

78 NAUKA O AKTACH LUDZKK H

wszystkich następnych, uważa się dwa, mianowicie zadowolenie (względnie upodobanie) oraz przykroić (niezadowolenie). Teraz z kolei w sferze pożądliwej wyróżnia się cztery uczucia, a więc: pragnienie i obawę, radość i smutek; sferze natomiast popędliwej przypisuje się pięć różnych uczuć otuchę i zwątpienie (zniechęcenie), odwagę i strach oraz gniew.

W sumie otrzymujemy jedenaście różnych stanów uczuciowych, które, mimo że nic wyczerpują całej złożoności tej dziedziny psychicznego życia człowieka, pozwalają jednak rozeznać się przynajmniej w jej najbardziej typowych i zasadniczych przejawach.

Uczucia stanowią stały składnik psychicznego życia człowieka i dlatego mogą występować zarówno przed, jak i po spełnieniu określonego aktu Pierw sze z nich nazywamy uczuciami uprzedzającymi, drugie zaś uczuciami następującymi. Wpływ na w olność aktu wywierają tylko te uczucia, które akt poprzedzają. Wpływ ten polega zasadniczo na tym, że zmniejszają one wolność aktu. ale zdarza się czasem i tak, że ją całkowicie znoszą Zależy to od intensywności, z jaką człowiek przeżywa dany stan uczuciu wy. l)o pewnego punktu nie wpływa on na działanie władz duchowych, następnie po przekroczeniu tego progu staje się czynnikiem zakłócającym ich normalne funkcjonowanie, na koniec osiągnąć może taki stopień natężenia. że człowiek traci całkowicie panowanie nad sobą lub nie zdaje sobie sprawy z tego, co czyni.

Uczucia następujące nie wywierają oczywiście żadnego wpływu na dobrowolność aktu. Ich pojawienie się jednak może być przejawem siły nastawienia woli w kierunku jakiegoś działania bądź czynnikiem wzmacniającym tego rodzaju nastawienia i dysponującym człowieka do dalszego działania /. tego punktu widzenia oceniać należy aktywne oddziaływanie na dobrowolność aktu Jest to sprawczość wtórna i uboczna.

3. Strach (melas)

O strachu jako przeszkodzie moralnego działania mów i się osobno /c względu na pewne trudności, jakie rozwiązać musi filozofia moralności przy jego analizowaniu.

Pr/.c/ strach rozumiemy stan niepokoju odczuwany przez władze zmysłowe człowieka, a spowodowany zagrożeniem go przez zlo trudne do uniknięcia. Na pełną więc treść przeżycia strachu składają się dwa cle menty: odczucia niepokoju i określone zło. Żaden / nich nic jest wielko ścią stałą, obydwa podlegają zmianom. Odpowiednio do tego, który /. nich

•    - się /a punki wyjścia, otrzymujemy dwa podstawowe kryteria naj-

•    m- is/ych podziałów zjawiska strachu.

• 111 u .je pod uwagę wielkość zła zagrażającego człowiekowi można wy-

•    *• i/w strach ciężki oraz strach lekki, przy czym strach ciężki może hv* 'l*^ł • absolutnie ciężki, gdy chodzi o zło zdolne wprawić w stan strachu ¹ • d» ro człowieka, albo też strach relatywnie ciężki, gdzie stany lękowe

•    i-inkowanc są szczególną bojaźliwością danych osób (np. dzieci, ko-*.>. mimo że zło nie przedstawia się zbyt groźnie.

' ileżności natomiast od stopnia reakcji uczuciowej samej władzy

•    -i . l.-wcj w człowieku odróżnia się tzw. strach niepohamowany oraz

umiarkowany. Pierwszy zachodzi wówczas, gdy przeżycie strachu i- ' i «k .ilnc. że uniemożliwia całkowicie lub prawic całkowicie swobodę ¹ • »l *111.1 bądź rozumu, bądź woli.

•ii i. li umiarkowany polega na przeżyciu stanu lękowego, który mimo

•    u-- - ma, jakie wnosi w działanie duchowych władz człowieka, nic po-

•    . v i,i go jednak zdolności myślenia i podejmowania decyzji.

< -'l leśleń podanych w celu ustalenia wpływu uczucia strachu na do-' "bm a aktu na pierwszym miejscu uwzględnić należy pojęcie strachu i--li.iluowanego i strachu umiarkowanego. Strach niepohamowany cal-

•    iw 1.1, przekreśla tę dobrowolność, strach zaś umiarkowany umniejszają ■ ■ •- k /ym lub mniejszym stopniu.

•i-uniast |X)jęcic strachu ciężkiego w ażne jest z tego względu, że wią-'    - mm osobny problem. A mianowicie nie jest rzeczą całkowicie ja-

••-i • . \ Uiach ciężki utożsamia się ze strachem niepohamowanym czy też 11 s k .i chrześcijańska nic przyjmuje ich stałej korelacji. Strach ciężki

•    di nie musi osiągnąć stopień strachu niepohamowanego. Dlatego 'k --li 'w i aktu w wypadku strachu ciężkiego należy w każdym poszczę-

- i -i - przypadku osobno uzasadnić. Praktyczną ilustracją tego zagadnic-...... -• i hyc np. sytuacje szantażu. Mimo zagrożenia, nieraz przez wielkie

•    . zlnwick odpowiada za podjęte decyzje, chyba że udowodni własną

" •' -I...... w tym momencie do normalnego działania

¹ b zatem prawo pozytywne zarówno kościelne, jak państwowe unie-

•    -i prawne znaczenie określonych aktów podjętych pod wpływem stra-• l \iv». np. zawarcia małżeństwa czy złożenia ślubów zakonnych, czyni dlatego, ze zakłada przy ich spełnieniu brak dobrowolności aktu, ale

•Ki "a dobro wspólne, które domaga się całkowitej swobody działania Kik u h sytuacjach.