32183 pic 11 06 140105

156

JERZY ILLG

Podobnie jak w powieści gotyckiej z jej licznymi sekretnymi przejściami, zapadniami, tajnymi schowkami — niezwykle ważną rolą odgrywa tu symbolika zamknięcia, docierania do wnętrza, do środka⁴⁴.

W dotarciu do centrum tajemnicy na przeszkodzie staje nie tylko niezliczona ilość schodów, ale także wiele zamaskowanych drzwiczek, zwodzonych mostów, okutych wrót, rygli i zamków, które pokonać można jeśli nie kluczem, to znajomością sekretnego mechanizmu, jeśli nie siłą, to oddzielającą się od ciała astralnego dłonią przenikającą zamknięte drzwi i odryglowującą od środka żelazną sztabę. Dodatkowym utrudnieniem są spowijające wszystkie wnętrza ciemności, których rozproszyć nie jest w stanie skąpe źródło światła — świeca czy ognik trzymanego w ustach cygara.

Każdorazowe zagłębienie się w podziemiach napawa bohatera śmiertelną trwogą, do czego przyczynia się w równym stopniu jego chora wyobraźnia co oddziałująca na tę wyobraźnię niesamowita sceneria — opisana z zachowaniem drobnych, ale starannie dobranych szczegółów, wśród których nie brak przeraźliwie skrzypiących, zardzewiałych zamków, zrywających się gwałtownie nietoperzy, łamiących się z trzaskiem schodów, a nawet srebrnego krucyfiksu na wydętej piersi kościotrupa. Istotny jest kierunek tych wypraw — prowadzą one wyłącznie w głąb, w dół, do jak najtrudniej dostępnych pokładów budowli, będącej w tym okresie „symbolem wszelkich jakości mentalnych, cerebralnych, psychicznych, nazywanych wówczas duszą” ⁴⁵. Podraza-Kwiatkowska czyni spostrzeżenie, że w wielu utworach młodopolskich z mroków podziemi wyłaniały się mary, demony i odrażające widma, symbolizujące „tajemniczą sferę ludzkiej psychiki” ⁴⁸, nieuświadomione kompleksy i stany psychiczne. Najdoskonalszym zobrazowaniem kontaktu z sferą podświadomości było spotkanie u kresu wędrówki po podziemiach swego drugiego „ja”, „skrytego człowieka” (określenie Micińskiego), czyli sobowtóra.

i Dotarcie do tajemnicy było zarazem identyfikacją ze swoim głębokim „ja”, poznaniem samego siebie, przezwyciężeniem sprzeczności pomiędzy jasną, racjonalną, a ciemną, intuicyjną stroną świadomości. Poszukujący dej Polski. Teoria i praktyka. Kraków 1975, s. 231. Autorka zaznacza, że nie można ograniczać tych uwag wyłącznie do poezji: „Także w prozie Micińskiego występują zejścia w głąb, o charakterze wyraźnie psychoanalitycznym, np. w powieści Me-nó-Menć-Thekel-Upharisim!... Quasi una fantasia [...]” (s. 230).

⁴⁴ Balcerzan (op. cit., s. 68) analizując ukształtowanie przestrzeni w liryce Micińskiego formułuje spostrzeżenie, którego trafność rozciąga się także na inne uprawiane przez tego pisarza rodzaje literackie, mówi mianowicie o labiryntów o ś c i tej przestrzeni, gdzie „W poziomie piętrzą się najprzeróżniejsze przegrody, mury, płoty. W pionie — chybotliwe dna, zapadnie, lochy”.

->⁵ Podraza-Kwiatkowska, op. cit., s. 228.

⁴⁶ Ibidem, s. 168.

^Ińud^ei ^

ełemznzz GOTYCYZM

ELEMŁIN1‘--

Wania w zamkowej krypcie

ostatecznej    ^ ~ ^W‘^a”^e'

swego śobowtora (nb. w »_    ^ „ _ _doch, t« . *

_Byl°i to    mój <** ' "»• ** .    „„chiki ma swe

Motyw “^ta^^a^tycWe°j*"    ^Drug‘^’

*j2s?£»₍ r_t;r^ s*

; uJ*ce antagonistą    _ienia (na ty^m V _{d ]em}em,

ić5^S5H22ś?a

alter ego ^bohat.^er._mańskiego potomka ^{nie P} _ieczłoWieczego ^bo1 , _tecznie ski Sobowtór be    cmetnej zadumy ¹ ”    _całkowicie i ^os    ,

nvch jest uosobieniem smętne] _zostac ca^o _{c me od}-

nycn,    _doStrzezona, nie    _ntchlamach ^miuu . _akże sama

^niepo'

; tajemniczą ^Mturą'gromadzonych napiąć.

stepuje    chaosu:    ,«dtem P« ^

koju 1 wewnętrzneg    ^    _{ale z} zupełną pe

Świeca zgasła - ^{1 P}°    ,_p(].[5ll 1*«

dach na górę-    _kojny i uśmiechałem    _w którym rze-

Byłem bardzo P    • w wy^miar ’ jA_Wiadomeg⁰

t b podziemi odbywa] _ukrytą sterą P°    _r0zum,

Wyprawy w g 3    _reai_ne kontury•    _dokonywana P    _obłą-

czywistość ^{za raC}zanika świadoma ko^p    _iczneg0) cboro^ _a ^_łaszcza

obcuje sią,i*-! ssczególnego napiec _sP ^tycznym    _ą miedzy

du^Ww    **, -TrSUem. w.omn,e-

marzeniem P^rJf * _icie niezauważalny-    _by dojść do ^

tości okazuje Sie cal    pcArtie r»^ natom^b

Bohater    X**

«*•—„ i°“^C mzS“ »«— "^aMm ‘

sr-rt*—--    _iob# *****

---    . (Aiifftelsfce pou'^l«irf    ^„„riańslnell i¹⁰'

sESferSŚESi**®-

48 janion, ,_r„_za.K«^iaU0 48 zob. M. ^p ° _{k ty}” 1973, z.' 2. wencji oniryczne^f^ _s. ₆₆-67.

60Balcerzan,

^Sntsr^”tem rzeczywistym,^” Spostrzeżenie, pr

n*m a marzeniem P^kracz^ ^^y.    _{by doi}* » J

domości okazuje się cal    ^ _{podr6te raz} w    _natormast,_

__ • j:-b-ipdo zsczy*    c n u,