29420 skanuj0004 (493)

Cele organizacji, niezależnie od poziomu ich ogólności, nie są niczym z góry danym. Każdy cel to bowiem uświadomiony i pożądany przez konłfretną osobę lub grupę społeczną stan rzeczy, który zamierza ona osiągnąć. Faktycznie realizowane cele firmy nie są jednak identyczne z celami pojedynczych uczestników, także ich założycieli i właścicieli. Każda organizacja rozrastając się i starzejąc, coraz silniej „żyje własnym życiem”, zdarza się też, że eliminuje swoich twórców lub odsuwa ich od wpływów i władzy. Przykładem może być historia amerykańskiej firmy Apple Computer. Jej założycielami i początkowo jedynymi właścicielami byli młodzi konstruktorzy; Steven P. Jobs i Steve Woźniak, którzy wspólnie — w garażu — skonstruowali swój pierwszy osobisty komputer. „Wstrzelili się” w rynek znakomicie i odnieśli spektakularny sukces. Rozwijająca się dynamicznie firma przekształcona została w spółkę akcyjną; jej założyciele zatrzymali jedynie kilkunastoprocen-towe pakiety akcji. W samym tylko 1984 roku firma sprzedała ok. 800 tys. komputerów, uzyskując prawie miliard dolarów dochodu. Zatrudniała już wtedy kilka tysięcy pracowników. W tym samym roku musiał ją jednak opuścić S. Woźniak, a w rok później odsunięto od wpływów ówczesnego prezesa rady nadzorczej S, Jobsa. Była to już bowiem inna firma, a maniakalne wprost nastawienie obu jej założycieli na nieustanne wdrażanie coraz bardziej kosztownych nowinek technicznych zagrażało jej stabilności. Wyeliminowano ich bez skrupułów. Firma rozwijała się nadal, realizując cele innej dominującej w niej koalicji.

Przypadki takie nie są odosobnione. Organizacje nie są dziś po prostu instrumentami realizacji celów swoich założycieli czy właścicieli, o czym świadczy najlepiej oddzielanie się własności od zarządzania. W przemyśle krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo dokonało się ono niemal zupełnie.

Cele realizowane przez organizacje nie są też sumą indywidualnych celów jej uczestników. Ludzie są uczestnikami organizacji głównie po to, by uzyskiwać korzyści i realizować indywidualne interesy. Zawsze jednak muszą, w większym lub mniejszym stopniu, realizować narzucone im zadania wynikające z celów całości. Nie oznacza to oczywiście, że nie mogą mieć wpływu na kształt celów organizacyjnych.

Proces odkrywania interesów i określania celów organizacji ma z reguły charakter gry, uzgodnień i negocjacji między różnymi jej częściami i uczestnikami. Biorący w nim udział starają się zabezpieczyć własne interesy. "Wnoszą też coś bardzo istotnego dla całości — różnorodność punktów widzenia oraz ocen szans i zagrożeń. Umożliwia to lepsze ich rozpoznanie i trafniejsze przekładanie na język celów. Zapobiega też zdominowaniu organizacji przez cele (interesy) jej części lub grupy uczestników. Wymaga to jednak zdolności do kompromisów, a po osiągnięciu porozumienia — podporządkowania się uzgodnionym celom.

Proces formułowania celów organizacji nie dokonuje się w warunkach pełnej swobody, ale w ramach ograniczeń, które też trzeba odkryć i sprecyzować. Mają one wewnętrzny i zewnętrzny charakter. Jednym z podstawowych ograniczeń wewnętrznych jest rodzaj trwałych zasobów, jakimi dysponuje organizacja. Szkoła nie może przekształcić się w hutę, a bank w organizację polityczną. Ich materiały i ludzkie zasoby są przystosowane do pełnienia określonych funkcji i zupełnie nieprzydatne do realizowania innych.

Istotnym ograniczeniem zewnętrznym w procesie formułowania celów organizacji jest system prawny. Laboratorium chemiczne, w którym można by produkować narkotyki, nie może tego robić bez zezwolenia i kontroli właściwych organów. Żadne przedsiębiorstwo nie może dysponować całością swojego dochodu, ponieważ obowiązujące prawo rozstrzyga, jaką jego część musi przekazać do budżetu państwa w postaci podatków.

Realizując własne interesy i cele żadna organizacja nie może całkowicie ignorować oczekiwań swego otoczenia (dostawców, odbiorców, kooperantów, klientów, sąsiadów, opinii publicznej itd.) ani tego, „jak wygląda w jego oczach”. Dlatego kształtowanie właściwego społecznego wizerunku jest niezwykle ważnym celem każdej firmy i instytucji. Do zagadnień tych wracamy we fragmencie „otoczenie organizacji”.

Chociaż proces określania celów organizacji jest grą interesów, możliwości i ograniczeń, chociaż uczestniczą w nim różne jednostki i grupy społeczne, to zawsze główną odpowiedzialność za ostateczne jego wyniki ponoszą menedżerowie. Pamiętajmy: odkrywanie interesów organizacji i formułowania jej celów jest jedną z najistotniejszych funkcji zarządzania.

Struktura organizacji

Każda organizacja ma swoją wewnętrzną strukturę, składa się z różnych elementów oraz powiązań i zależności łączących je. Najbardziej podstawowym składnikiem struktur organizacyjnych są pojedyncze stanowiska pracy.

Wzajemne zależności łączące stanowiska pracy lub ich grupy mają różny charakter. Najczęściej spotykanymi rodzajami więzi organizacyjnych są:

—    więź służbowa, łącząca kierowników różnych szczebli zarządzania z ich podwładnymi;

-— więź technologiczna, łącząca stanowiska pracy uczestniczące w jakimś procesie wytwarzania i realizująca poszczególne jego fazy;

—    więź funkcjonalna, łącząca stanowiska i grupy stanowisk (komórki, działy, piony) realizujące równolegle różne funkcje niezbędne do sprawnego działania całej organizacji (np. funkcję produkcyjną, handlową, finansową, personalną);

—    więź informacyj na, polegająca na przekazywaniu sobie informacji niezbędnych do realizacji zadań i podejmowania decyzji.

W każdej organizacji występują z reguły wszystkie typy powiązań. Ich relatywne znaczenie jest jednak różne. W instytucjach administracyjnych na plan pierwszy wysuwają się więzi służbowe, hierarchiczne (zob. opisany wyżej urząd gminy).

W małych przedsiębiorstwach produkcyjnych najistotniejsze są więzi

4