34016 skanowanie0030 (8)

idei. Świadomość ich nie wykracza poza sferą wrażeń, uczuć i odruchów. Ale charakter tych odczuć jest u obu bohaterów zupełnie inny. W „Brzezinie” nastąr piło po prostu rozdwojenie programowego bohatera prozy Iwaszkiewicza, jakim był Antoni w „Księżycu". Wszystko, co w odczuciach Antoniego miało charakter „religijny", jego „kosmiczne porywy", jego przeżycia.. graniczące ż doznaniami mistycznymi, skupiło się tylko w Stasiu. Staś przecież jest artystą, jest więc skazany na estetyczne ujęcie świata, czyli ~ używając określenia Paula Valery — na „komedię ducha". Życie w wypadku Stasia oznacza' wzlot wyobraźni, polot uczuć estetycznych, ciągłe przekształcanie świata w^:,dżieło.sztuki, ustawiczne wkomponowywanie „miłych drobiazgów" w artystyczną całość. Natomiast wszystko, co w Antonim było prostym dziękczynieniem za trwanie, za to, że „ten stół, to łóżko, ten pokój, ta nasza rozmowa, ten liść” po prostu istnieją, skupiło się w Bolesławie. Eros w wypadku Bolesława nie sili się na muzykalizację świata. Byłoby to zupełnie bezowocne. Eros wraca go do życia, które traktowane jest jako maniakalne przywiązanie do „miłych drobiazgów", jako bardzo prosta radość istnienia rzeczy, człowieka. Życie dla Bolesława nie oznacza estetycznego wzlotu. Dlatego też Tanatós nie może go strącić z podniebnej wędrówki. <Nie może rozbić potężnej konstrukcji Erosa, ponieważ w świadomości Bolesława Eros nie przekształca świata w strukturę muzyczną. Bolesław nie miał przecież natury artystycznej. Kiedyś Tanatos przyjdzie zabrać mu „miłe drobiazgi''życia. 1 to wszystko. Ale myślę, że gdyby Iwaszkiewicz pokazał nam świadomość konającego Bolesława, wówczas zwykła strata tych „miłych drobiazgów" okazałaby się nie mniejszą tragedią niż rozpad harmonii kosmosu,

CZŁOWIEK I HISTORIA

„Czerwone tarcze" (1934), swoje trzecie arcydzieło lat J:rzydzig§iy£h, poświęcił • Iwaszkiewloi^ ł^gflii.

W tych czasach żywił jeszcze przekonanie, podobnie zresztą jak niegdyś Fryderyk. 'Nietzsche, że „niebezpieczeństwo historii", - da sie opanować. W każdym razie ta urokliwa i przejmująca powieść świadczy, iż nie był skłonny poddać się relatywizmowi historycz-nemu. Nie„.p.ati^ł.,jesz.cze.™wówc^s.jia.,człom^£a_jak _N na bezwolne narzędzie, praw-.historycznych. Poglądy / te uleana radykalne i zmianie.-doniero-w-la.tach.-dmqie.i i wo iny... światowe i. Napisana w r oku 1942 „Bitwa na T równiniejSedgemoor’^r będzie, właśnie bezkompromiso- .3 wą kr^yką optymistycznej wizJiJ&d&djL.

Sprzeciw wobec determinizmu historycznego sprawił, że Iwaszkiewicz zakwestionował ogólnie przyjęte reguły gry między literacką wizją / dziejów a naukową historiografią i zastosował własną ' zasadę rekon-Ktrukcji przeszłości w powieści \-historycznej; „Czet- „ wone tarcze" są więc w dziejach tego gatunku prozy zjawiskiem zupełnie wyjątkowym.

W wieku XX mamy do czynienia z dwiema próbaini opanowania kryzysu tradycyjnego modelu powieści lilwtorycznej. Jedni pisarze —: jak pisze Kazimierz Bar-tOizyński — starają się wyjść poza fikcję literacką 1 | worzą „przejrzyste w strukturze, informatywne, ko-