35478 skanuj0003 (434)

78 Część pierwsza. Prolege

78 Część pierwsza. Prolege

kie

wie. Uczymy się, jak siedzieć na krześle w sposób „przyzwoity" i;₍ oraz komu należy podać krzesło i poprosić, aby „spoczął". Nie dza to, że dla badaczy kultury przedmioty mogą być i bywają cę: źródłem informacji o kulturze.

Co więc jest treścią kultury pojmowanej jako między osobniczy' kaz pozagenetyczny?    4||

19

Stanisław Ossowski uważa, że na dziedzictwo kulturowe skłaj się „wzory reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych", nató przedmioty są „korelatami dziedzictwa kulturowego" (Ossowski; 64-66).    ■ %

Na początku lat pięćdziesiątych dwaj znani amerykańscy antropćś dzy, Alfred Louis Kroeber i Clyde May Kluckhohn, zebrali i poddalflp lizie ponad sto pięćdziesiąt definicji kultury, a następnie postarali się: dobyć z nich wspólną treść. W rezultacie takiej procedury stwierdź® „na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i^ wania" oraz że „zasadniczy trzon kultury stanowią [...] idee, a szcze^ nie związane z nimi wartości" (Kroeber, Kluckhohn 1950, za: Kluckftcf 1975: 32).

Lś Tak więc za treść kultury rozumianej w podany tu sposób należjpip wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i.wjl tające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich strzegania.

Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania. Wzoryińoj być zarówno idealne, jak i realne.

i

. i f

Wzór idealny postępowania czy odczuwania to wzór, który mówi| postępować lub co odczuwać, a przynajmniej jakim odczuciom daw wyraz w określonych okolicznościach. W takim rozumieniu wzorem czuwania jest uczucie smutku na pogrzebie, a radości na weselu. Wp idealne pełnią podobną rolę w stosunku do naszych zachowań jak pr chowywany w podparyskim Sevres wrzorzec metra w stosunku do rzędzi mierniczych. Wzory te niektórzy badacze nazywają modelami':';

Wzór realny postępowania czy odczuwania to widoczne regularno: zachowań członków pewnej zbiorowości. Wzory realne nie określają, j. się należy zachowywać, ale ujawniają, jak się ludzie zachowują. Ta' zauważalnym wzorem zachowania jest na przykład późne kończeni dnia w Madrycie, na którego ulicach długo w noc toczy się bujne zyci w przeciwieństwie do Wiednia, który pustoszeje i zasypia przed jedenastą. Oczywiście, nikogo w Madrycie nie obowiązuje późne nie się spać, podobnie jak nic nie przeszkadza, by każdy, kto tylko spacerował po ulicach Wiednia nawet do świtu.

Wzory realne mogą być jawne bądź ukryte.

fąityriy to taki, z którego istnienia członkowie danej zbiorowości sprawę i potrafią go opisać badaczowi. Nikt w Polsce nie ma k, ze na Boże Narodzenie ubieramy choinkę, a na kolację wigi-ymy karpia. Są to jawne wzory naszej kultury.

'ukryty to taki, który realizujemy, nie mając pojęcia, że zacho-iięiżgodnie z nim. Jest to wzór, z którego istnienia nie zdają sobie sthicy danej kultury, natomiast dostrzega go badacz. Znane fśdki, kiedy antropolodzy stwierdzali, że rzeczywiste zachowania ||l|iębiegają wedle zupełnie innych wzorów niż te, o których do-rafeSŚ/śię.z rozmów z ludźmi. Tego rodzaju odkrycia zawsze bardzo " antropologów.

ij^też tak się zdarzyć, że wzór idealny jest wzorem jawnym jakie-affi|pwania, natomiast wzór ukryty jest wzorem realnym, zgodnie ludzie rzeczywiście się zachowują.

(rojenie wzorów zachowania może być mniej lub bardziej do-jednym przypadku człowiek może zachowywać się zgodnie Je odczuwać je jako coś narzuconego z zewnątrz i krępującego, uciążliwego. W innym natomiast może je przyswoić tak głęboko, fśjęjjego „druga naturą", a ich realizowanie jest odczuwane jako kkjanie wewnętrznej potrzeby. W tym drugim przypadku mówimy, 8Órv kulturowe zostały zinternalizowane.

tódóści.yWedle najprostszego określenia wartość to dowolny przed-MŚTerialny lub idealny, „w stosunku do którego jednostki lub zbio-ęi przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim iSuJdążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus" (Jan Szczeci 1972: 97).

pStakszeroko rozumianej kategorii wartości może należeć zarówno kanie, jak i zdrowie. Zarówno samochód, jak wolność i miłość. Za-:o dochód, jak szacunek otoczenia. Zarówno ojczyzna, jak zgrabna śą' i ładna cera.

- , , ¹ . . . ,

Te przykładowo wymiemone wartości uprzytomniają ich ogromne

iriicowanie pod względem stopnia ważności. Waga wartości ojczyzny

•Tnej cery różni się tak bardzo, że nawet samo ich zestawienie może być

za szokującą ekstrawagancję, a nawet za świętokradztwo. Dlatego

^:p!>$itny, że wartości tworzą hierarchię.

jfŚ^ęróżnych zbiorowościach może obowiązywać dążenie do realizacji M ^“^ycJt wartości. Mówimy wówczas, że zbiorowości te mają „różne sys-* Wartości". Systemy owe mogą się różnić nie tylko pod względem aluitworzących je wartości, ale również (bądź tylko) sposobu ich zhie-lll^ama: Systemy i hierarchie wartości różnych zbiorowości ludz-SsĄ'jednym z przedmiotów zainteresowania oraz badania zarówno fepologów, jak i socjologów.